فرزندی با نیازمندی‌های خاص مانند فلج مغزی به عنوان منبع فشار روانی، سلامت عمومی والدین بخصوص مادران را به خطرمی اندازد، ولی میزان تأثیر آن تا اندازه ای به ارزیابی شناختی و مهارت های مقابله ای فرد بستگی دارد . لذا در پژوهش حاضر، سعی شده است ؛اثر بخشی مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی- عاطفی – رفتاری بر تنظیم شناختی هیجان و پاسخ های مقابله ای مادران کودکان مبتلا به فلج مغزی(cp) بررسی شود.

۱-۳ ضرورت و اهمیت پژوهش

در عصر حاضر مشکل بیماری ها و معلولیت ها از جمله فلج مغزی،یکی از حادترین مسائل افراد جوامع بشری است. امروزه با افزایش روزافزون جمعیت دنیا ، علی‌رغم تلاش‌های اصولی و عمومی در کاهش میزان تولد کودکانی که واجد محدودیتهای خاصند، کماکان با تعداد بیشماری از این کودکان مواجه هستیم.کودکانی که از زمان تولد و در خلال مراحل رشد و تحول تا بزرگسالی و بالاخره تا زمانی که زنده هستند ،نیازهای تکاملی و مراقبتی منحصر به فردی دارند ومشکلات عدیده ای برای خانواده و جامعه در این زمینه وجود دارد.خانواده های بسیاری به دلیل داشتن چنین فرزندانی بارعاطفی سنگینی را بر دوش می کشند. هزینه های زیاد پزشکی ، آموزشی ، تربیتی ، تشدید اختلافات زناشویی، ترس از بچه دار شدن مجدد، احساس گناه و انزوا طلبی از جمله مسائلی است که والدین با آن ها روبرو هستند. افراد این خانواده ها برای حل مشکلات خود و کاهش بار فشارهای عاطفی نیاز به کمک و مشاوره دارند. شواهد نشان می‌دهند که والدین دارای کودکان با ناتوانی رشدی اغلب به گونه ای زیان آور، سطح بالایی از فشار روانی را تجربه می‌کنند (هندریکس، دمور، آد و ساولبرگ^[۳۰]، ۲۰۰۰؛اسمیت، اولیور و اینوسنتی^[۳۱]، ۲۰۰۱) نقش والدین به خصوص مادران در درمان و تعلیم وتربیت کودکان عقب مانده ذهنی بسیار حائز اهمیت است (هالاهان و کافمن^[۳۲]، ترجمه ماهر،۱۳۸۵).

والدین، به ویژه مادران نه تنها نسبت به فرزند دارای محدودیتهای خاص، واکنش عاطفی نشان می‌دهند ، بلکه نسبت به نگرش یا واکنش افراد جامعه به افراد دارای ‌ناتوانایی‌های خاص نیز واکنش عاطفی نشان می‌دهند. این فشارها اغلب والدین را به کناره گیری از تماس های عادی اجتماعی شان وادار می‌سازد.والدین، به ویژه مادران بی اختیار گوشه گیر می‌شوند و به دلیل افزایش این طرد اجتماعی و گوشه گیری ، تمایل به تمرکز دائمی و بیش از حد بر فعالیت های کودک پیدا می‌کنند. این افزایش توجه و تمرکز به ناتوانایی های کودک، موجب بروز اختلالات و ناراحتی روانی بیشتر والدین می‌گردد (افروز،۱۳۸۵).فشار روانی وارد بر مادران کودکان مبتلا به فلج مغزی ،به دلیل استمرار،علاوه بر سلامت جسمی و روحی خود آن ها، سلامت و آسایش همسران، فرزندان سالم و نیزفرزند ناتوانشان و در سطحی وسیع تر سلامت و بهداشت روانی کل جامعه را متأثر خواهد ساخت. و این امری است که توجه جدی متخصصان و مسئولان مربوط را می طلبد. لذا همایندی فشار روانی حاصل از داشتن کودک معلول با اختلالات روانشناختی همچون افسردگی و اضطراب و نقش عوامل روانشناختی در کنترل این موارد بر اهمیت این پژوهش می افزاید.

با توجه به اینکه والدین خصوصاً مادران بیش از پدران این کودکان به علت اثرات ناشی از حضور کودک فلج مغزی ، از مشکلات متعدد روانی، جسمانی ،اجتماعی و… رنج می‌برند (فیسمن و ولف^[۳۳]،۱۹۹۷).مشاوره ی گروهی با مادران کودکان مبتلا به فلج مغزی می‌تواند سطح آگاهی و پذیرش آن ها را نسبت به مشکل فرزندشان افزایش دهد، می‌تواند احساسات و واکنشهایی را که اغلب والدین از خود بروز می‌دهند، برای آنان روشن سازد و از تنش موجود بین خانواده بکاهد، تعامل بهینه بین والد و فرزند را افزایش داده و تأثیربه سزایی بر سلامت خانواده داشته باشد و با توجه به نیاز سنجی هایی که در این قشر از جامعه صورت گرفته است، آموزش و مشاوره ی خانواده ‌به این والدین، به شیوه ای مدون در ایران مورد بی توجهی قرار گرفته است، در این راستا ،در این پژوهش تأثیر مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی – عاطفی – هیجانی بر تنظیم هیجان و راهبردهای مقابله ای مادران کودکان مبتلا به فلج مغزی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

۱-۴ اهداف پژوهش

۱-۴-۱ هدف کلی

مشخص کردن تاثیر مشاوره ی گروهی بارویکردعقلانی– عاطفی– رفتاری بر پاسخ­های مقابله­ای و تنظیم هیجان شناختی مادران کودکان فلج مغزی می‌باشد.

۱-۴-۲ اهداف اختصاصی

۱- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری بر کاهش استفاده از راهبرد شناختی خود سرزنشی مادران کودکان فلج مغزی.

۲- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری برافزایش استفاده از راهبرد شناختی پذیرش مادران کودکان فلج مغزی.

۳- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری بر کاهش استفاده از راهبرد شناختی نشخوار فکری مادران کودکان فلج مغزی.

۴- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی با رویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری بر افزایش استفاده از راهبرد شناختی توجه مجدد مثبت مادران کودکان فلج مغزی.

۵- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی بارویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری برافزایش استفاده از فعالیت‌های شناختی متمرکز بر برنامه ریزی مادران کودکان فلج مغزی.

۶- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی بارویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری برافزایش استفاده از فعالیت‌های شناختی ارزیابی مجدد مثبت مادران کودکان فلج مغزی.

۷- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی بارویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری بر افزایش استفاده از اتخاذ دیدگاه(دیدگاه گیری) مادران کودکان فلج مغزی.

۸- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی بارویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری بر کاهش استفاده از فاجعه انگاری در مادران کودکان فلج مغزی.

۹- مشخص کردن اثر بخشی مشاوره ی گروهی بارویکرد عقلانی-عاطفی-رفتاری ‌بر کاهش استفاده از راهبرد شناختی سرزنش دیگران در مادران کودکان فلج مغزی.

ب) رویکرد روانکاوی :

۱- دیدگاه فروید :

بنظر فروید اکثر مردم به درجات مختلف روان نژند هستند و سلامت روان شناختی یک ایده آل است نه یک هنجار آماری . به عقیده فروید ویژگی های خاصی برای سلامت روان شناختی ضرورت دارد . نخستین ویژگی خود آگاهی است .

به نظر فروید خود آگاهی برای سلامت روان شناختی کفایت کننده نیست . می‌دانیم که زندگی اجتماعی بخودی خود متبع بالقوه غیر منطقی بودن است . فروید تقریباً ایده ای ‌در مورد غیر منطقی بودن اعمال گروهی داشته است . او تمام جنبش‌های سیاسی ، دموکراتیک یا استبدادی ، انقلابی یا ارتجاعی را فاسد و مردود می‌داند .

به عقیده فروید انسان متعارف کسی است که مراحل رشد روان جنسی را با موفقیت گذرانیده باشد و در هیچ یک از مراحل بیش از حد تثبیت نشده باشد . به نظر او کمتر انسانی متعارف به حساب می‌آید و هر فردی به نحوی از انحاء نا متعارف است . فروید از حیطه روان شناسی انسان نا متعارف را به دو گروه روان نژند و روان پریش تقسیم می‌کند و هسته مرکزی بیماری روانی را اضطراب می‌داند . به عقیده فروید نوع مکانیزم های دفاعی مورد استفاده افراد سالم روان نژند و روان پریش متفاوت است . شخص سالم از مکانیزم های دفاعی نوعی دوستی ، پیش‌بینی ، شوخ طبعی ، والایش و سرکوب استفاده می‌کند .

۲- دیدگاه یونگ :

به طور کلی نظریه یونگ ‌در مورد روان نژندی از نظریات فروید و ادلر پیچیده تر است ، به طور کلی که وی نظریات انان را تخریبی و تقلیلی می‌داند . به عقیده یونگ در اغلب موارد علت روان نژندی « یک سو نگری » است . یک سو نگری به اشکال مختلفی روی می‌دهد که دو نوع از آن ها اهمیت اختصاصی دارند . ‌در مورد نخست شخص ‌در مورد اهدافی دچار مشغله فکری می شود که این اهداف برای یک مرحله پایین تر از چرخه زندگی متناسب بوده اند . شخص جوانی که دچار وسوسه فکری مربوط به مشکلات دوران کودکی و خردسالی است ، نمی تواند به نحو مؤثر از عهده خواسته های زندگی و رقابت اجتماعی بر آید . شخص میانسالی که هنوز به جایگاه اجتماعی و جنسیت علاقمند است نیز به همین اندازه دچار سردرگمی شده است ، زیرا این موضوعات نبایستی تا این اندازه در زندگی این شخص حائز اهمیت باشند . مشکل دوم یک سو نگری ممکن است به صورت توسعه بیش از حد یک نگرش یا عملکرد اساسی و بنیادین باشد که موجب شود شخص « نقاب » خودش را بی از حد جدی بگیرد .

دوم و مهمتر اینکه یک سو نگری فرایند تفرد را متوقف می‌سازد . هدف نهایی روانشناسی فروید و آدلر مصالحه فرد با خواسته های جامعه است . یونگ این مرحله را نخستین هدف الزامی در سلسله مراتب تفرد ، می‌داند . به نظر وی تفرد بالاتر از مصالحه با جامعه است . تفرد به معنای منفرد شدن ، همگون شدن و منحصر به فرد شدن بی نظیر و غیر قابل مقایسه است.

تفرد یعنی تولید و شکوفایی تمامیت بالقوه ذاتی فرد تفرد مستلزم این است که فرد به کلیت و یکپارچگی برسد . لذا یونگ معتقد است که تعداد خاصی از افراد هر جامعه نا کامل باقی می ماند . تفرد در ساده ترین شکل ان عبارت است از تمییز تدریجی «من» یا خود آگاهی از ناخودآگاهی . اما یونگ افزایش بیش از حد خود آگاهی را به همان اندازه اندک بودن آن آسیب گونه می‌داند و از این لحاظ وضعیت متعادل تری را اتخاذ ‌کرده‌است .

شخص پس از روبرو شدن با نقاب ، سایه و آینما یک مانع نهایی برای «خود شدن» دارد که همان وسئله معانی زندگی است . کوشش فرد برای جستجوی حقیقت ازلی مشکل معنای زندگی را حل می کند . چنین کوششی به طور همزمان فرد را از قدرت ناخودآگاه ارکی نسخ های کهن آزاد می‌کند و انرژی خلاق آن ها را تخلیه می‌کند .

به نظر یونگ سلامت روان شناختی و خود شناسی یکسان هستند . تحقق خود با سه معیار مشخص می شود : نخست بایستی واپس زنی تخلیه شود ، تنش‌های بین کنشها و نگرشهای ناخودآگاه و خود آگاه به آرامش مبدل شوند تا فرد بتواند از راه معرفت خود به آرامش و صفای درونی برسد . دوم فرد بایستی بیان نمادین ناخودآگاه را درک کند . سوم شخس بتواند از طریق ایمان شخصی به نماد یا اسطوره خصوصی خود شناسی نزدیک شود .

۳- دیدگاه صفات موری :

به عقیده موری تاریخچه پیشین زندگی فرد به همان اندازه زمان حال و محیط او حائز اهمیت است . موری موضع روان شناختی انسانگرایانه و خوش بینانه ای دارد . به علاوه به عقیده وی «من» سرکوبگر و مهار کننده نیست . «من» موجب سازماندهی و یکپارچگی رفتار می شود و بخشی از سازماندهی آن نیز برای تسهیل ظهور تکانه های «نهاد» است . به عقیده موری «قدرتمندی من» از تعیین کننده های با اهمیت سازگاری و سلامت روان شناختی فرد است . هر چه فاصله بین من ایده آل و من برتر کمتر باشد ، سلامت روانشناختی و سازگاری فرد بیشتر خواهد بود . هرگاه که من برتر مسلط شود و من ایده آل سرکوب شود فرد به بهزیستی جامعه اش خواهد اندیشید .

به علاوه موری عقیده داشت که انسان نیاز به «تخیل و خلاقیت » دارد ، انسان تمایل به تجسم و ساختن دارد و در صورت موفقیت در تجسم و آفرینش، انسان سالم خواهد ماند. تخیل و آفرینشگری قویترین حالات شخصیت هستند و فردی که این ها را به منصفه بروز برساند ، از لحاظ روان شناختی سالم است . فرد سالم کسی است که در نیازهایش تعارض و کشمکش نداشته باشد .

«پرس» نیرویی است که به طرق مختلف بهزیستی و سلامت انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد . پرس در نظریه موری همان تعیین کننده های محیطی رفتار است . به نظر وی بایستی بین اهمیت اشیاء محیط آن گونه که توسط شخص ادراک و تفسیر می شود ( پرس بتا) و آن گونه که در واقعیت وجود دارند (پرس آلفا) تفاوت قایل شویم . یکی از معیارهای سلامت روان شناختی در نظریه موری این است که ادراک از محیط از نوع «آلفا» باشد نه «بتا» .

به عقیده موری تمام انسان‌ها با شدت و ضعف متفاوت دچار «عقیده » هستند . اما فقط عقده های افراطی و شدید موجب نابهنجاری و بیماری می‌شوند . پس یکی دیگر از معیارهای شخصیت سالم و سلامت روان شناختی در نظریه موری این است که شخص سالم از عقده های «خوشه ای» (بقایای تجارب و خاطرات پیش از تولد مانند اضطراب از عدم حمایت و بی یاوری …) عقده « مهر طلبی» (فعالیت های منفعل و وابسته در اعمال کلامی و دهانی) پرخاشگری مهار شده (یا نیاز به تعریف و تمجید) و عقده «پرخاشگری دهانی» (مانند فعالیت‌های دهانی همراه با پرخاشگری مثل گاز گرفتن در هنگام خشم ، تمایلات قوی پرخاشگرانه ، نگرش دوگانه ‌در مورد مراجع قدرت ، فرافکنی پرخاشگری دهانی مانند دیدن محیط به صورت اشیاء و افراد پرخاشگر و ضربه زننده و لکنت زبان) عقده «طرد دهانی» ، (مانند انزجار و نفرت از فعالیت‌های دهانی) ؛ « عقده طرد مقعدی » (مانند نیاز به پرخاشگری ، نیاز به قدرت و استقلال یا جنسیت مقعدی) ، عقیده « نگهداری مقعدی » (مانند واکنش دفعای به دفع و تخلیه) ، عقده «میزراهی» (مانند شهوت میزراهی) ، عقده « ایکاروس » (مانند خود شیفتگی شدید) عقده «اختگی » (که عمدتاًً نتیجه تخیلات با استنای کودکانه است) مبری است (خدا رحیمی ، ۱۳۷۴).

۴- دیدگاه انسانگرایانه :

گرودون آلپورت : به نظر آلپورت روان نژندی پیامد « نقصان و کمبود سلامت روانی » است فرد روان نژند پر توقع ، سلطه جو ، حسود ، هیستریک و انفعالی است و دلش به حال خودش می سوزد ، ‌اگر ما ، کری کنشی و حتی فلج مبتلا شود و خود محوری روان نژندی فاقد کنترل است .

از طرفی ، همراه شدن پدیده مدرک گرایی که از فرهنگ دولتی بودن بازار کار ایران و استفاده ی ممتد از درآمد ناشی از فروش نفت خام حاصل شده است ، با مسئله غامض آزمون سراسری دانشگاه ( اعم از دولتی و غیر دولتی ) سبب شده است در آموزش و پرورش ایران چهار اصل یادگیری : یادگیری چگونه آموختن ، یادگیری با دیگران زیستن ، یادگیری برای به کاربردن و یادگیری برای بهتر زیستن تبدیل به یک اصل مادر شود : یادگیری برای کسب نمره ی مناسب جهت به دست آوردن مدرک تحصیلی بالاتر . تحمیل شدن این فرهنگ به مدارس سبب شده است که فقط جنبه هایی از یادگیری که فرد را ‌به این هدف می رساند مورد توجه قرار گیرد و دانش آموز ، معلم ، مدیریت مدرسه و آموزش و پرورش ، والدین و به طور کلی جامعه از توجه به انواع دیگر یادگیری که به کار زندگی شاد و مفید در جامعه ی مدنی پویا و دائما در حال تغییر خواهد آمد ، با آگاهی غفلت کنند . برای چنین نوع یادگیری ، چندان نیازی به کاربرد فاوا نخواهد بود ( آیتی و دیگران ، ۱۳۸۶ : ۵۴-۵۲ ) .

در کل مهم ترین موانع آموزشی عدم استفاده از فاوا را می توان کمبود آموزش ها ، کاربردی نبودن آموزش ها ، کمبود سمینارها و همایش های مرتبط و تخصصی و صلاحیت پایین ارائه کنندگان آموزش ها برشمرد ( آتشک ، ۱۳۸۶ ؛ ثمری و آتشک ، ۱۳۸۸ ) .

۲-۲-۹ ) یادگیری الکترونیکی یا آموزش الکترونیکی

نظام های تربیتی در پذیرش مفهومی به نام یادگیری یا آموزش الکترونیکی ، به عنوان رویکردی جایگزین برای انتقال دانش ، مهارت و ارزش به طالبان آن هنوز در تردید و دودلی هستند . زیرا این نظام ها متکی به منابع مالی و انسانی سنتی خود هستند که تا حدودی تضمین شده در اختیارشان قرار می‌گیرد. اما اگر آن ها نیز، مانند نظام های اقتصادی، دچار نوسانات رکود و کاهش منابع و رقابت سخت بودند، شاید خیلی زودتر به استفاده از رویکردهای جدیدی مانند فناوری اطلاعات راغب می شدند. امروزه تجارت، که در دنیای بر تحول کنونی به سرعت به سمت جهانی شان پیش می رود ، برای تامین و تربیت نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده مورد نیاز خود، ترک رویکردهای سنتی گفته و به سوی رویکردهای جدید میل کرده‌اند . از آغاز دهه ی پایانی قرن بیستم، میلیاردها دلار برای تحقیقات و گسترش آموزش الکترونیکی ، به صورت همزمان یا ناهمزمان ، سرمایه گذاری شده تا بتواند دانش و مهارت مورد نیاز دنیای تحول یابندهی تجارت را در سریعترین زمان ممکن، با کیفیت مطلوب و قیمت های قابل قبول از طریق شاهراه های الکترونیکی، در دسترس جویندگان این دانش و مهارت ها، بدون توجه به موقعیت جغرافیایی آنان قرار دهد .

آموزش یا یادگیری الکترونیکی چیست که اهل تجارت – که معمولا اهل سود هم هستند – سرمایه گذاری میلیاردی برای آن می‌کنند؟ اگر این رویکرد چنین ارزشمند و مقرون به صرفه است چرا نهادهای آموزشی از آن بهره نگیرند ؟

به طور کلی می توان گفت که آموزش الکترونیکی عبارت است از کاربرد فناوری اطلاعات و استفاده از رایانه های چندرسانه ای ، ابزارهای الکترونیکی و دیجیتالی برای طراحی یا انتخاب مواد آموزشی و مدیریت فرایند یاددهی – یاد گیری (آموزش) که به صورت شبکه ای از یاد دهندگان ، یاد گیرندگان ، کارشناسان و طراحان آموزشی و فن سالاران رایانه ( سخت افزار و نرم افزار) سازماندهی شده اند. یعنی فناوری ، در یادگیری الکترونیکی ، برخلاف آموزش از راه دور، نه به عنوان پل ارتباطی، بلکه به عنوان عامل اصلی انتقال دانش و مهارت وارد فرایند آموزش می شود. به عبارت روشنتر یادگیری الکترونیکی لزوماً به معنی استفاده از منابع دیجیتالی و فناوری های مربوط به آن برای سهولت بخشیدن به فرایند تدریس نیست، بلکه به دست دادن تجربه ی یادگیری شخصی و جدیدی است تا یاد گیرنده بتواند ، با گام های آهسته ، به توانمندی های بالقوه خود پی ببرد و آن ها را فعلیت ببخشد . این کار با توسعه ی انقلابی فناوری الکترونیکی و گسترش شبکه های ارتباطی و اطلاعاتی میسر شده است. ویژگی های مهم این نوع آموزش عبارت اند از:

1. 1. محتوای آن پویا و روزآمد است و دسترس به صورت برخط^[۲۷] برای همه امکان پذیر است.

1. 1. دارای زمان واقعی و بدون محدودیت زمانی است.

1. 1. فرایند یاددهی- یادگیری در آن مشارکتی است.

1. 1. محیط یادگیری متعلق به همه ی مشارکت کنندن است و هر یادگیرنده فعالیت مورد نظر خود را در زمان و مکان انتخابی خودش انجام می‌دهد.

1. جامع و فراگیر است ؛ زیرا منابع زیادی را فراهم می‌کند تا یادگیرندگان را برای انتخاب بهترین محتوا و مطلوبترین مدل آموزشی متناسب با واقعیت خود توانمند سازد.

با توجه به آنچه گفته شد این نوع آموزش نباید با آموزش باز و از راه دور، به ویژه با دانشگاه الکترونیکی یا دانشگاه مجازی اشتباه شود. در طی دو دهه گذشته جهانیان پی بردند که محور توسعه یافتگی و پیشرفت اقتصادی کشورها نه قدرت صنعتی بلکه قدرت اطلاعاتی است و قدرت اطلاعاتی نیز بستگی زیادی به ایجاد جامعه ی آگاه یا مطلع دارد ؛ از این رو ، آموزش الکترونیکی را موثرترین راه برای این کار تشخیص دادند تا با تدوین برنامه های آموزشی مناسب به ایجاد جامعه ی یادگیرنده به عنوان زیرینای جامعه ی آگاه اقدام کنند . روشن است که اقدام به چنین کاری با روش های سنتی امکان پذیر نیست. علاوه بر این ، تغذیه ی اطلاعاتی چنین جامعه ای نیاز به تولید مداوم اطلاعات و دانش و انتقال آن با توسل به رویکردهای آموزش مداوم و مادام العمر دارد. این کار مستلزم ارتباط دائمی یادگیرنده با مراکز آموزشی است ؛ در صورتی که ارتباط میان یادگیرنده با مؤسسه‌ ی آموزشی یا معلم ، چه در نظام سنتی و چه در آموزش باز و از راه دور، پس از دوره آموزشی قطع می شود؛ اما در آموزش و یادگیری الکترونیکی این ارتباط ، لااقل به لحاظ نظری و در صورت تمایل یادگیرنده به تداوم یاد گیری، قطع نمی شود و با روزآمد شدن محتوای دروس و مواد آموزشی، یادگیرنده نیز می‌تواند آموخته های خود را روزآمد کند. یعنی آموزش الکترونیکی انتقال دانش را، در هر زمان و در هر مکانی که یادگیرنده به ابزارهای استفاده از آن دسترسی و با شیوه های کاربری آن ها آشنایی دارد، صرف نظر از نوع و سطح دانش فراهم می‌سازد . یادگیرندگان، با بهره گرفتن از این رویکرد، دارای چنان قدرتی برای آموختن می‌شوند که احساس می‌کنند می‌توانند دیدگاه ها، ایده ها و افکار خود را با افراد دیگری در سراسر دنیا مبادله کنند و در تجارب آنان سهیم شوند. یعنی هم یاد بگیرند و هم یاد بدهند. مهمترین ویژگی آموزش و یادگیری الکترونیکی ارائه محتوای درسی از طریق شبکه ی جهانی اینترنت و تار جهان گستر^[۲۸] می‌باشد ؛ از این رو، گاهی به آن آموزشی اینترنتی یا آموزش تحت وب هم می‌گویند .

سهام داران، مدیران را برمی گزینند تا از طرف آن ها و تحت نظارت آن ها کار شرکت را پیش برند و منافع آن ها را تامین کنند. از آن جا که هر یک از دو طرف در پی به حداکثر رساندن فایده خود هستند، طبعا تضاد منافع بروز می‌کند و از این رو نماینده (مدیر) همواره منطبق با خواست ها و منافع صاحب سرمایه (سهام دار) حرکت و اقدام نمی کند. صاحب سرمایه (سهام دار) البته می کوشد تا با ایجاد انگیزه های مناسب و با تحمل هزینه های نظارت و نظارت بر اعمال نماینده (مدیر)، تفاوت منافع را به حداقل برساند. از طرف دیگر، نماینده (مدیر) نیز می‌تواند با تحمل هزینه های التزام؛یعنی، دادن تعهد ‌به این که اقدامات خاصی را علیه منافع صاحب سرمایه (سرمایه داران) به عمل نیاورد و یا اگر چنین اقداماتی را انجام دهد، ملزم به تامین خسارت شود، این تفاوت منافع را کاهش دهد. البته، نمی توان تضاد منافع مدیر و سهام دار را کلا” از میان برداشت و به صفر رساند. .( کاشانی پور و همکاران ۱۳۸۰)

هرچه قدر که «سهام دار» هزینه های نظارتی را تقبل کند و «مدیر» هم هزینه های التزام را بپذیرد، باز هم باقی مانده ای از «واگرایی منافع» وجود خواهد داشت. «هزینه های نمایندگی» ناشی از جدایی مالکیت از مدیریت، هزینه هایی است که موکل (صاحب سرمایه و یا سهام دار) و نماینده (مدیر) تقبل می‌کنند تا رفتار غیرمتعارف نماینده به حداقل برسد و به رغم پیشگیری هایی که به عمل می‌آید، زیان تضاد منافع نیز حداقل شود. .( همان منبع)

پرداخت های سود سهم به خودی خود مدیر را ناچار به کاهش هزینه های نمایندگی نمی کند. این البته ‌در مورد کشورهایی صحیح است که در آن تعیین میزان سود سهم پرداختی و سیاست پرداخت سود سهم در اختیار مدیر است. در این کشورها، مدیران می‌توانند فرصت طلبانه پرداخت های سود سهم را در هر زمانی کاهش دهند یا حذف کنند. اما در کشورهایی همچون ایران که در آن پرداخت سود سهم از اختیارات مجمع است، این کاستی کمتر خود را نشان می‌دهد ( کرمی و همکاران، ۱۳۸۹).

اگر مدیریت بتواند ‌در مورد سیاست تقسیم سود تضمین بدهد و خود را به رعایت سیاست تقسیم سود ملزم بداند، هزینه های نمایندگی کاهش و قیمت سهام شرکت افزایش می‌یابد. به فرض تعهد معتبری از مدیریت به سهام داران برای توزیع سود در فواصل معین و به میزان معین، کاهش آتی هزینه های نمایندگی در قیمت های جاری سهام خود را نشان خواهد داد. اما از مدیران کمتر می توان انتظار داشت که بتوانند خود را نسبت به سیاست پرداخت سود معینی کاملا متعهد کنند و از این رو تاثیر سود سهام روی هزینه های نمایندگی، ‌صرفا به تاثیر سود سهامی که واقعادر گذشته پرداخت شده است، محدود می شود. البته در ایران در صورتی که مجمع سیاست پرداخت سود سهام را از قبل تعیین کند، طبعا هزینه های نمایندگی می‌تواند کاهش یابد چون مدیران ملزم به رعایت مصوبات مجمع در این زمینه اند ( مهرانی و همکاران ۱۳۸۳).

تثبیت سیاست پرداخت سود سهم، مشکل تضمین دادن از طرف مدیریت به منظور کاهش هزینه های نمایندگی را حل می‌کند. مدیران غالباخود را ملزم به پرداخت چهار نوبت سود سهام در سال و به نسبت معینی از کل عایدات می دانند. این رویه ای است که در غرب، ژاپن و کشورهای دارای بازار سرمایه پیشرفته اعمال می شود ( همان منبع).

۲-۳-۲ نظریه علامت دهی:

در مقابل دیدگاه نمایندگی، تئوری علامت دهی (پیام رسانی) بیان می‌کند که اعلام سود سهام برای بازار، حاوی اطلاعاتی جدید است و مدیران می‌توانند از سود سهام برای علامت دادن و رساندن اخبار خوب به سهام‌داران استفاده کنند. به عبارت دیگر سود سهام دارای محتوای اطلاعاتی است و اطلاعات مهم مالی را مخابره می‌کند. مطابق این مفهوم، شرکت ها زمانی که انتظار افزایش را در سودهای آتی داشته باشند، سود سهام نقدی خود را افزایش می‌دهند. ‌بنابرین‏ افزایش سود سهام نقدی حامل پیامی مبنی بر انتظار بهبود عملکرد شرکت است (اهرونی و سواری،۱۹۸۰و کرمی و همکاران۱۳۹۱)

میلر و مودییانی ‌در مقاله خود در سال ۱۹۶۱، اثبات کردند که در شرایط بازار سرمایه کامل، سیاست تقسیم سود هیچ تاثیری بر ارزش شرکت و ثروت سهام‌داران ندارد. بهرحال وقتی که ما اطلاعات نامتقارن را بین مدیران و سهام‌داران در بازار سرمایه کامل ارائه می‌کنیم، سود تقسیمی ممکن است نقش سیگینال دهی را برای منتقل کردن اطلاعات محرمانه به افراد خارج از شرکت بازی کند.

۲-۳-۳ تئوری سلسله مراتب:

این تئوری بیان می‌کند که شرکت ها در تامین مالی مورد نیاز خود سلسله مراتب معینی را طی می‌کند. شکل گیری این سلسله مراتب نتیجه عدم تقارن اطلاعات است. طبق این تئوری در مواردی که بین مدیران و سرمایه گذاران برون سازمانی عدم تقارن اطلاعاتی وجود داشته باشد، مدیران تامین مالی از محل منابع داخلی شرکت را به منابع خارج از شرکت ترجیح می‌دهند. در این تئوری برخلاف تئوری توازن ثابت یا پایدار، هیچ ترکیب بدهی به حقوق صاحبان سهام هدف از قبل تعریف شده ای وجود ندارد زیرا دو نوع حقوق مالکانه وجود دارد داخلی و خارجی، یکی در اولویت اول و دیگری در اولویت آخر از این رو نسبت بدهی هر شرکتی نیازهای انباشته آن شرکت برای تامین مالی خارجی را منعکس می‌سازد (بریلی و مایرز، ۱۳۸۳)

۲-۳-۴ نظریه های مربوط به ترجیح سرمایه گذاران:

۱- نظریه نامربوط بودن تقسیم سود^[۵]

۲- نظریه پرنده در دست^[۶]

۳- نظریه ترجیح مالیاتی^[۷]

۲-۳-۴-۱ نظریه نامربوط بودن تقسیم سود

حامیان اصلی این نظریه، مرتون میلر و فرانکو مودیلیانی هستند.

آن ها معتقدند که خط مشی تقسیم سود اثری بر قیمت سهام شرکت یا هزینه سرمایه آن ندارد. اگر خط مشی تقسیم سود اثر مهمی نداشته باشد، پس نامربوط است.

آن ها ادعا می‌کنند که ارزش شرکت فقط به توانایی کسب سود و خطر تجاری آن بستگی دارد. آنان معتقدند که ارزش شرکت فقط به عایداتی بستگی دارد که دارایی ها ایجاد می‌کنند، و نه اینکه چه گونه این عایدات بین سود سهام و سود تقسیم نشده تقسیم می شود. (وفادار ، غلامی ۱۳۸۶)

۲-۳-۴-۲ نظریه ترجیح مالیاتی

سرمایه گذاران از جنبه مالیاتی به سه دلیل ممکن است نسبت پرداخت سود کمتر را به نسبت پرداخت سود بیشتر ترجیح دهند:

1. 1. نرخ مالیات عایدات سرمایه ای بلند مدت حتی در ایران به مراتب از سود سهام نقدی کمتر است. ‌بنابرین‏، سرمایه گذاران ثروتمند (کسانی که بیشترین تعداد سهام را دارند و ‌بیشترین سود سهام را دریافت می‌کنند) ممکن است ترجیح دهند شرکت‌ها سود را تقسیم نکنند و دوباره داخل شرکت بریزند. رشد عایدات منجر به افزایش قیمت سهام می شود، و نرخ مالیات کمتر عایدات سرمایه ای جایگزین نرخ مالیات بیشتر سود سهام نقدی می‌گردد.

1. 1. مالیات عایدات سرمایه ای تا زمان فروش سهام پرداخت نمی شود. با توجه به ارزش زمانی پول، هر ریالی که بابت مالیات در آینده پرداخت شود، هزینه مؤثر کمتری نسبت به ریالی دارد که امروز پرداخت می شود.

در بنیادی ترین سطح، تاب آوری، رشد درونی انسان را مورد تأکید قرار می‌دهد. مفهوم تاب آوری بر رشد زیست شناختی(فطری) برای پرورش و ارتقاء که در انسان به عنوان یک ارگانیسم وجود دارد و بخشی از ترکیب ژنتیکی فرد را شکل می‌دهد و قادر است به طور طبیعی در شرایط معین محیطی بارز و هویدا گردد، تأکید می ورزد. به عبارت دیگر، در این مفهوم بر این نکته تکیه می شود که انسان هایی که تاب آوری ذاتی و یا ظرفیت هایی برای بهبود زندگی دارند به طور عمده دارای نیمرخ تاب آور هستند که ویزگیهای آن ها عبارتند از:

۱- توانش اجتماعی(مانند تفاهم، انعطاف پذیری فرهنگی، همدلی، مهربانی، مهارت های ارتباطی و شوخ طبعی).

۲- حل مسأله(مانند برنامه ریزی، یاری جوئی، تفکر انتقادی و خلاق).

۳- خود گردانی(مانند احساس هویت، خودکارآمدی، خودآگاهی، تسلط بر وظایف و کناره گیری سازگارانه از مفاهیم و شرایط منفی یا ناسازگار).

۴- احساس هدفمندی و باور به آینده ای روشن(هدف گیری، آرمان های تحصیلی، خوش بینی، اعتقاد دینی و روابط معنوی).

بر خلاف تصورهای قبلی که تاب آوری را جزو خصیصه های افراد فوق العاده محسوب می کرد، پژوهش های اخیر نشان دادند که تاب آوری در انحصار افراد فوق العاده نیست و در افراد و سطوح مختلف تحولی‌(کودکی تا بزرگسالی) مشاهده می شود.

روانشناسان بالینی اخیراًً مدل هایی از تاب آوری را تحت شرایط فقدان مصیبت افسردگی و درد، بررسی کرده‌اند. نتایج هماهنگ این تحقیقات موید تاثیرات مثبت سازنده و محافظ کننده تاب آوری در مقاومت و مقابله موفق و انطباق رشد یافته با شرایط خطیر و استرس زای فوق الذکر است و سطوح پایین وضعیت تاب آوری با آسیب پذیری و اختلال های روانشناختی مرتبط است.

نظریات نخستین ‌در مورد تاب آوری بر ویژگی های مرتبط با پیامد مثبت در مواجهه با مصائب و ناملایمات زندگی تأکید داشتند. این دسته از پژوهش ها بعد ها عوامل حفاظتی بیرونی مثل محیط آرام خانه و مدرسه، خانواده حمایت گر و… را نیز در بروز تاب آوری مؤثر دانستند(Conner, 2003, 76؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۲۹)

نظریه­ های فعلی، تاب آوری را سازه­ای چند بعدی متشکل از متغیرهای سرشتی ، مانند مزاج و شخصیت، همراه با مهارت­ های مخصوص مثل مهارت حل مسئله می­دانند. تاب آوری پدیده ی ژنتیکی صرف نیست که فقط انسان‌های خاص دارای آن باشند. در واقع، پدیده تاب آوری ظرفیتی ذاتی در هر فرد است که می‌تواند به خود اصلاح گری و تغییر منجر گردد. تاب آوری که مقاومت در برابر استرس یا رشد پس ضربه ای نیز نامیده می شود. در امتداد یک پیوستار با درجات متفاوت از مقاومت در برابر آسیب های روانشاختی قرار می‌گیرد . ‌بر اساس این تعریف، تاب آوری فراتر از جان سالم به در بردن از استرس ها و ناملایمات زندگی است و با رشد مثبت، انطابق پذیری و رسیدن به سطحی از تعادل بعد از به وجود آمدن اختلال در وضعیت تعادلی پیشین مطابقت می‌کند. نان هاندرسن تاب آوری را ترکیبی از ۶ عامل زیر معرفی می‌کند (Handerson, 2004,32؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۰)

• • فراهم سازی حمایت مهربانانه

• • طراحی و ارتباط سازی برای افزایش امیدواری

• • فرصت سازی برای مشارکت معنادار

• • پیشاهنگی در پیوندهای اجتماعی

• • مرزبندی شفاف و سازگار

• آموزش مهارت های زندگی

لاتر، سیسچتی، و بکر(۲۰۰۰ و ماستن و کواتسورث،۲۰۰۱؛ به نقل از ویسی و همکاران، ۱۳۷۹، ۷۰؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۰) خصوصیات تاب آوری را ‌به این شرح توصیف نموده اند:

۱- برخورداری از تیزهوشی و مهارت عقلانی، توانایی در صمیمیت و گسستگی

۲- توانایی در مفهوم پردازی موضوعات متعدد، دستیابی فرد ‌به این اعتقاد که حق زندگی کردن دارد.

۳- برخوردار بودن از توانایی یادآوری و فراخوانی اشخاص و موضوعات خوب و نگهداری آن ها(نمادهای خوب) در ذهن

۴- برخورداری از توانایی در لمس عواطف، بجای این که وی هر زمان که عواطف مهم وی برانگیخته شدند، آن ها را انکار یا سرکوب کند.

۵- داشتن هدف در زندگی

۶- -برخورداری از توانایی جذب و استفاده از حمایت اجتماعی

۷- برخورداری از توان در نظر گرفتن احتمالات در زندگی و استفاده مطلوب از دستورات اخلاقی جامعه مدنی

۸-نیاز و توانایی در کمک به دیگران

۹- برخورداری از خزانه عاطفی

۱۰- کاردان و مبتکر بودن

۱۲- برخورداری از دیدگاهی نوع دوستانه نسبت به دیگران

۱۳- برخورداری از ظرفیت تبدیل درماندگی آسیب رسان به درماندگی آموخته شده.

در مجموع می توان گفت که تاب آوری فرایندی پویا است که در آن تأثیرات محیطی و شخصیتی در تعاملی متقابل بر یکدیگر اثر می‌گذارند. پژوهش های تاب آوری الگوهای نظری رشد انسان را که پیش از این توسط اریکسون، برونفن، پیاژه، کلبرگ، گیلیان، استینر، مزلو و پیرس مطرح شده بود، مورد تأیید قرار می‌دهند. در تمامی این الگوهای نظری، در حالی که بر ابعاد مختلف رشد انسانی(روانی- اجتماعی- شناختی- اخلاقی- معنوی) تأکید می شود، هسته مرکزی این رویکردها را این پیش فرض تشکیل می‌دهد که فطرتی بیولوژیک برای رشد و کمال در هر انسان وجود دارد-طبیعت خود اصلاح گری ارگانیسم انسانی- که به طور طبیعی و تحت شرایط معین محیطی می‌تواند آشکار شود. همان گونه که ماستن می‌گوید: هنگامی که فاجعه از سر بگذرد و نیازهای اولیه انسانی تأمین گردد، آن گاه تاب آوری احتمال ظهور می‌یابد(سامانی و همکاران، ۱۳۸۶، ۲۹۰؛ یزدانی، ۱۳۹۱، ۳۰)

مهم ترین نتیجه کاربردی برآمده از دل پژوهش های تاب آوری، این است که می‌توانیم توانمندی افراد را ارتقاء دهیم بگونه ای که آن ها به احساس هویت و کارآمدی، توانایی تصمیم گیری، هدف گذاری و باور به آینده دست یابند و از این راه بتوانند نیازهای اولیه انسانی خود برای مهربانی، رابطه با دیگران، چالش، قدرت و معنا داری را در شرایط طاقت فرسا به ‌عنوان کانون توجه هر گونه مداخلات پیشگیرانه، آموزشی و رشد فردی قرار دهند. رویکرد تا بآوری خانواده تلاش می­ کند عامل هایی را در خانواده به عنوان یک واحد پیدا کند که به پیامدهای تاب­آورانه اعضاء خانواده در مواجهه با تغییرات و بحران‌ها منجر می شود (بوچانا، ۲۰۰۸؛ سادات حسینی، چاری، ۱۳۹۲، ۱۸۴)

نظریه تاب­آوری خانواده بر رویکرد سیستمی مبتنی است که همه شبکه­ های ارتباطی (خواهر/ برادری، والدینی، زوجین و روابط گسترده ­تر خانوادگی) را دربرمی گیرد، همچنین دارای رویکرد زیست/ محیطی است، زیرا تأثیرات سیستم­های فردی، خانوادگی و سیستم­های گسترده ­تر (مانند اجتماع و آژانس­های پشتیبانی را با هم در نظر ‌می‌گیرد (والش، ۲۰۰۳؛ سادات حسینی، چاری، ۱۳۹۲، ۱۸۴)