گفتار دوم: پیشگیری اجتماعی از جرائم و انحرافات سایبری
به دلیل گستردگی این حوزه یکی از شاخه های پیشگیری از جرائم و انحرافات سایبری، یعنی پیشگیری اجتماعی از جرایم سایبری مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آشنایی اجمالی با ماهیت و کارکرد پیشگیری اجتماعی که در مبحث اول به آن پرداخته شد. در این گفتار نحوه اعمال آن بر جرایم سایبری بررسی می شود. برای تدوین و اجرای کارآمد و مؤثر این راهکارها باید مطالعات مقدماتی فراگیر و عمیقی انجام داد.از جمله مهم ترین این مطالعات، شناسایی هویت و خصوصیات بزهکاران و منحرفان سایبری بر اساس انگیزه هایشان و همچنین شناسایی هویت و خصوصیات بزه دیدگان^[۱۷۷] سایبری و تعیین میزان خطرپذیری آنها برای سمت و سودهی نوع و میزان آموزش های پیشگیرانه است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بند اول: ویژگی های بزهکاران و بزه دیدگان سایبری از دیدگاه پیشگیری اجتماعی
انگیزه های منحرفانه و مجرمانه شایع سایبری را می توان در چهار گروه اصلی ذیل بررسی کرد..
الف: سرگرمی و تفریح
بیشتر هکرهای جوان در این گروه قرار می گیرند. البته در این باره تقسیمات دقیق تری نیز ارائه شده است. برای مثال گروهی از آنها فقط به دلیل اینکه از یادگیری نحوه کارکرد سیستم ها از راه آزمون و خطا لذت می برند؛ هک یا نفوذ غیر مجاز می کنند. گروهی دیگر به دلیل کنجکاوی و کشف موضوعات جدید به این عمل مرتکب می شوند و برخی دیگر نیز این گونه اقدامات را یک نوع بازی تلقی می کنند. برای مثال، درهم شکستن تدابیر امنیتی یک شبکه می تواند هدف و نابود سازی آن شبکه پیروزی باشد. با توجه به اینکه این اقدام هکرها ما در تمام جرائم و انحرافات سایبری به شمار می آید؛ تقریباً بروز هر انگیزه ای در آنها ممکن است. از این رو به دلیل اهمیت بسیار این موارد در مطالعات جرم شناختی در شاخه های تخصصی تر، مانند خرده فرهنگهای مجرمانه نیز مطالعه می شوند.
ب: کسب منافع مالی
سوء استفاده های رایانه ای با انگیزه مالی آغاز شده و با پیدایش فضای سایبر این انگیزه قوت بیشتری یافته است؛ زیرا علاوه بر امکان انواع سوء استفاده ها از داده های واجد ارزش مالی، مانند سرقت شماره کارت های اعتباری، میزان نتیجه بخش بودن جرائم مالی در دنیای فیزیکی نیز به نحو قابل توجهی افزایش یافته است. یک کلاهبردار که در دنیای فیزیکی فقط می توانست قشر بسیار محدودی از افراد جامعه را تحت تأثیر قرار داده و تعداد کمی را از میان آنها بفریبد؛ در فضای سایبر میلیون ها مخاطب مواجه بوده که به دلیل شرایط خاص حاکم بر این فضا، احتمال فریفتن این افراد بسیار بیشتر است. ^[۱۷۸]
ج: انتقام،اعتقادات یا گرایش های مختلف:
این انگیزه در طیف خاصی از افراد به وجود می آید. برای مثال کارمندی که به ناحق از محل کارش اخراج شده سعی می کند با نفوذ به شبکه شرکت و تخریب یا سرقت اطلاعات واجد ارزش انتقام بگیرد و با اینکه تروریست ها با هدف وارد آوردن خسارات اساسی به دولت، یا گروه موردنظر خود انواع تهاجمات سایبری را علیه آنها تدارک می بینند.^[۱۷۹]
د: انگیزه های جنسی
فضای سایبر بر این گونه مسائل، تاثیر جدی گذاشته است.از مهم ترین گروه های فعال جنسی سایبری می توان به ناشران انواع اطلاعات الکترونیکی، مکتوب، صوتی، تصویری، ویدئویی در قالب های مختلف و به صورت زنده یا غیر زنده کودک دوستان ، آزارگران و آزار بینان جنسی و انواع متجاوزان به عنف ،اشاره کرد .
همچنین با شناسایی بزه دیدگان سایبری و نوع خطراتی که آنها را تهدید می کند ، می توان در سمت و سو دهی و شدت و ضعف تمهیدات پیشگیرانه، تصمیمات صحیح تری اتخاذ کرد. برای مثال، چنانچه متصدیان شبکه ها و سیستم های رایانه ای حوزه های حساس مختلف احتمال دهند که از سوی بزهکاران در معرض ترفندهای مهندسی اجتماعی و مهندسی اجتماعی معکوس قرار می گیرند؛در نحوه تعامل خود با افراد درون و برون سازمانی احتیاط بیشتری خواهند کرد. همچنین با توجه به اینکه هم اکنون گروه بزرگی از کاربران شبکه ای را قشر جوان و نوجوان جامعه را تشکیل می دهند، ضروری است تدابیر پیشگیرانه اجتماعی رشد مدار با توجه به انواع خطرات سایبری طراحی و اجرا شود. برآیند این اقدامات آگاهی بخش، چه برای بزهکاران و چه برای بزه دیدگان بالقوه انگیزه های مجرمانه و منحرفانه را کاهش خواهد داد. با رشد آگاهی بزه دیدگان، بزهکاران بالقوه در می یابند که هزینه جرمشان بالا رفته و دیگر ارتکاب آن مقرون به صرفه نیست که این خود سالب انگیزه مؤثری به شمار می آید.^[۱۸۰]
پیشگیری اجتماعی از جرائم و انحرافات سایبری از اهمیت مضاعف و ویژه دیگری نیز برخوردار است. به طور کلی دانشمندان حقوق کیفری جرائم را به دو گروه جرائم فطری یا طبیعی و جرائم قرار دادی تقسیم کرده اند . جرائم فطری به اعمالی گفته می شود که وجدان بشری کلیت آنها را پذیرفته و به این دلیل هر کس در هر گوشه جهان با هر گرایش مذهبی، قومیتی، نژادی و… آنها را مذموم می شمرد، مانند قتل، سرقت و تجاوز به عنف.
اما جرائم قراردادی که نوع و تعداد آنها به مراتب از جرائم فطری بیشتر است، زاییده ذهن قانون گذاران جوامع بوده و در اثر پیدایش انواع وسایل نقلیه موتوری وضع شده است. همچنین، پیدایش فناوری رایانه و به تبع آن فضای سایبر، قانون گذاران کشورها را به تصویب قوانین و مقررات مختلف برای حوزه های گوناگون واداشته است. از این رو با توجه به اینکه اکثر افراد جامعه نمی توانند سوء استفاده های احتمالی از این ابزارها را با مراجعه به فطرت خود شناسایی کنند؛ متولیان این حوزه ها موظفند درباره آموزش و رشد آگاهی افراد نسبت به اقدامات غیر قانونی و نامشروع، به ویژه جرائمی که ضمانت اجرای کیفری دارند، تمهیدات پیشگیرانه اجتماعی وسیع تر و جدی تری را در دستور کار خود قرار دهند.
بند دوم: پیشگیری اجتماعی رشدمدارسایبری
علاوه بر نسل جوان و نوجوان جامعه ما، تمام جوامع توانسته اند با فضای سایبر تعامل بهتری داشته باشند. نسل گذشته امور خود را در دنیای فیزیکی انجام می دادند و اکنون نیز لزومی نمی بینند که با فضای جدید انس بگیرند. حال آنکه نسل امروز با این فضا بزرگ شده و از همان ابتدا هر آنچه پیرامون خود مشاهده کرده اند رنگ و بوی سایبری داشته است. این وضعیت، بیم و امید هایی را نیز به همراه دارد. از یک سو، می توان امیدوار بود که نسل جدید در برپایی هر چه سریع تر یک جامعه اطلاعاتی تمام عیار، مبتنی بر اصول و قواعد حاکم بر این فضا همت گمارد و از سوی دیگر، باید آنها را از خطرات و آسیب های فراوان این فضا آگاه کرد تا با گرفتار شدن در آنها، نتیجه مغایر حاصل نشود. این امر مهم به عهده متولیان عرصه های مختلف فضای سایبر است تا با همکاری متخصصان پیشگیری اجتماعی بر پایه اصول و ضوابط پیشگیری رشد مدار از بزهکاری و بزه دیدگی جوانان و نوجوانان پرنشاط و پرانرژی در این فضای ناشناخته جلوگیری کنند. در ادامه راهکارهای قابل اجرا درباره کودکان که متولیان تربیتی و آموزشی را هدف قرار می دهند، به اجمال بررسی می شوند:
الف:اقدامات مداخله امیز والدین
اولین محیطی که متصدیان پیشگیری رشدمدار را به خود جلب می کند؛ خانواده و به تبع آن والدین است. چنانچه بتوان در ابتدای امر توصیه ها و آموزش های لازم را به والدین منتقل و آنها را به ثمربخشی اهداف این تدابیر امیدوار بود. برای مثال برنامه آموزشی والدینی که فرزندانشان با اینترنت کار می کنند، می تواند حاوی این نکات باشد: ایجاد حس مسئولیت پذیری و توانایی انتخاب گزینه های سالم به هنگام استفاده از اینترنت( به بیان دیگر، نحوه استفاده صحیح از اینترنت) تصمیم گیری به جا و مناسب درباره محتوایی که قرار است مشاهده کنند و آموزش نحوه رویارویی با محتوای نامناسب که ممکن است مشاهده کنند و کاهش عواقب آن. در حقیقت ابتدا باید والدین به چگونگی اتخاذ این رهیافت ها را نسبت به کودکان آموزش دهند.
ب: تدابیر کاربری صحیح
این خط مشی ها مجموعه ای از راهکارها و انتظارات مربوط به نحوه فعالیت آن لاین افراد هستند که به نحو روزافزونی در منازل، مدارس و کتابخانه ها به کار می روند. مبانی نظری آنها مسئولیت پذیر کردن کودکان است در برابر محتوایی که ایجاد می کنند و رفتاری که بروز می دهند. کودکان یاد می گیرند در برابر مسائل مختلف که ممکن است در فضای سایبر تجربه کنند؛گزینش های شایسته ای داشته باشند و به این ترتیب با مهارت های استفاده صحیح از اینترنت آشنا می شوند. البته برای مؤثر واقع شدن این خط مشی ها باید در موارد نقض عمدی ، واکنش یا ضمانت اجراهای متناسب اعمال کرد، مانند محرومیت از اینترنت، تماس با والدین، حبس دانش آموز( در مواردی که نقض به مدرسه مربوط می شود) و حبس در منزل ( اگر موارد نقض به خانه مربوط باشد) اما باید از موارد نقض غیر عمدی و تصادفی نیز به عنوان فرصتی برای آموزش کاربران درباره نحوه اجتناب آنها از مواجهه با این گونه مسائل در آینده، نحوه برچیدن آنها از روی صحنه نمایش و در صورت لزوم، گزارش به ارائه دهندگان خدمات اینترنتی، بهره برداری کرد.^[۱۸۱]
گفتار سوم: پیشگیری وضعی از جرایم سایبری
همان گونه که در مبحث اول اشاره شد، کارکرد پیشگیری وضعی از جرم در این است که ابزار و فرصت ارتکاب جرم را از مجرم سلب می کند. توجه به مثلث جرم می تواند به درک این موضوع کمک کند. برای ارتکاب یک جرم، سه عامل باید جمع شوند. مهم ترین آنها که قاعده مثلث جرم را تشکیل می دهد، انگیزه مجرمانه^[۱۸۲] است. انگیزه باعث بیدار شدن میل دورنی افراد و به تبع آن قصد مجرمانه^[۱۸۳] می شود. برای از بین بردن این عامل ضروری است تدابیر پیشگیرانه اجتماعی اتخاذ گردد. اما اگر به هر دلیل مجرمان واجد انگیزه شدند باید از اجتماع دو ضلع دیگر این مثلث، یعنی فرصت^[۱۸۴] و ابزار ارتکاب جرم^[۱۸۵] جلوگیری کرد. از میان این دو، سلب فرصت از مجرمان اهمیت بیشتری دارد. زیرا متصدیان امر هر چه بکوشند ابزارهای ارتکاب جرم را از سطح جامعه جمع آوری کنند، باز هم مجرمان با انگیزه خواهند توانست به آنها دست یابند. در پیشگیری وضعی هدف سلب فرصت و ابزار ارتکاب جرم از مجرم با انگیزه است.
آنچه در پیشگیری وضعی از جرائم اولویت دارد، حفظ آماجها^[۱۸۶] و بزه دیدگان مجرمان است.در این زمینه شیوه های مختلفی از سوی جرم شناسان ارائه شده است که از مهم ترین آنها می توان به شیوه های دوازده گانه کلارک، جرم شناس انگلیسی، اشاره کرد که انها را در سه دسته چهارتایی قرار داده است.
دشوار ساختن ارتکاب جرم از طریق:
الف: حفاظت از آماجها و قربانیان جرم؛ ب: کنترل و ایجاد محدودیت در دسترس به موقعیت های جرم زا؛ ج: منحرف کردن مجرمان؛ و د: برچیدن ابزار ارتکاب جرم.
افزایش خطر پذیری مجرمان از طریق الف: مراقبت از ورودیها و خروجی ها؛ ب: مراقبت رسمی؛ ج: مراقب غیر رسمی د: مراقبت طبیعی
کاهش جاذبه از آماجها و قربانیان جرم از طریق: الف: حذف آماجهای جرم؛ ب: علامت گذاری اموال؛ ج: تقلیل فرصت های وسوسه انگیز؛ د: وضع قواعد خاص.
بند اول: انواع تدابیر پیشگیری وضعی از جرایم سایبر
به طور کلی تدابیر پیشگیرانه وضعی از جرایم سایبری را می توان در چهار گروه بررسی کرد.
الف: تدابیر محدود کننده یا سلب کننده دسترس:
این تدابیر در زمره مهم ترین تدابیر پیشگیرانه وضعی از جرایم سایبر قرار دارند که نمونه های اولیه آن برای جلوگیری از جرایم نسل اول نیز به کار می رفت. در اینجا سعی می شود با نصب سیستمها یا برنامه های خاص بر روی گروه های دسترس به شبکه یعنی کامپیوترهای شخصی، مسیریابها، سیستمهای ارائه دهندگان خدمات شبکه ای و از همه مهم تر ایجادکنندگان نقطه تماس بین المللی از ورود یا ارسال برخی داده های غیر مجاز یا غیر قانونی جلوگیری شود. این سیستم ها و برنامه ها عمدتاً در سه قالب دیوارهای آتشین^[۱۸۷]، فیلترها^[۱۸۸]، پراکسها^[۱۸۹]هستند. این ابزارها حاوی فهرستی از موضوعات مجاز یا غیر مجاز هستند و بر اساس فرایند انطباق عمل می کنند.
در حال حاضر فضای سایبر از قابلیت هایی برخوردار است که پیش از آن وجود نداشته به شکل محدودتری قابل بهره برداری بوده اند. مهم ترین این ویژگی ها عبارت اند از الف: مهم ترین خصیصه فضای سایبر بین المللی بودن یا به عبارت بهتر فرامرزی بودن آن است.شبکه های پیشین به صورت محلی یا حداکثر منطقه ای قابل بهره برداری بودند. اما به مدد سیستمهای ارتباطی بی سیم و باسیم نظیر شبکه های ماهوراه ای یا خطوط فیبر نوری این امکان فراهم گشته است. ب: ویژگی مهم دیگر فضای سایبر، برخورداری از قابلیت های چند رسانه ای در سراسر جهان است. برگزاری جلسات کنفرانس زنده با قابلیت های انتقال صوت و تصویر با کیفیت وضوح بالا از طریق شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای یکی از جلوه های نوین فضاست که پیش از این به شکل وجود نداشت. ج: دیگر مزیتی که می توان برای فضای سایبر یا به عبارت بهتر شبکه های اطلاع رسانی رایانه ای کنونی برشمرد. ظرفیت بالای آنهاست؛ تا حدی که ارائه خدمات ذخیره داده ها در نقاط دوردست به یکی از فعالیت های متداول در فضای سایبر تبدیل شده است.
ب: تدابیر نظارتی:
نظارت شبکه ای شاید بیش از آنکه یک اقدام پیشگیرانه باشد، از لحاظ بازدارندگی مورد توجه قرار می گیرد. این اقدام به دو شکل فنی و انسانی قابل اجراست. در حالت فنی ابزارها یا برنامه هایی بر روی سیستم نصب می شوند و کلیه فعالیت های شبکه ای اشخاص حتی ضرباتی که بر روی صفحه کلیدشان زده اند یا نقاطی را که به وسیله موس بر روی آن کلیک کرده اند ضبط می کنند. سپس مأمور مورد نظر می تواند با بررسی این سوابق مواد غیر قانونی را تحت پیگرد قرار دهد.
شایان ذکر است در صورتی نظارت شبکه ای اثر بازدارنده خواهد داشت که کاربر بداند فعالیت هایش تحت نظارت قرار دارد. زیرا همان طور که می دانیم، نظارت مخفی فقط برای جمع اوری ادله علیه متهم به کار می رود و هیج اثر پیشگیرانه ای ندارد. اکنون بسیاری از محیط های گپ شبکه ای به ویژه آنها که مورد اقبال قشر جوان و نوجوان است تحت نظارت فنی یا زنده قرار دارد.
اما مهم ترین مزیت این اقدامات نسبت به اقدامات محدود کننده یا سلب کننده دسترس این است که در عین اثر گذاری بازدارنده که پیشگیرانه نیز تلقی می شود، فعالیت کاربران خللی ایجاد نمی کند و از این لحاظ اشکالی به وجود نمی آورد، اما خود آن با ایرادات مهم حقوقی مواجه است.
ج: تدابیر صدور مجوز:
در اینجا تلاش می شود بر اساس معیارهایی خاص از ورود اشخاص ناشناس یا فاقد اعتبار جلوگیری شود. نمونه این اقدام به کارگیری گذرواژه است که در گذشته و اکنون جایگاه خود را حفظ کرده است. به این ترتیب تنها کسانی حق بهره برداری از یک سیستم یا سایت را خواهند داشت که پس از طی مراحل شناسایی و کسب اعتبار لازم، گذرواژه مربوط را دریافت کنند.
ممکن است این مجوز بر اساس سن، جنس، ملیت، مذهب یا گرایشهای خاص فکری داده شود. به نظر می رسد تدابیر این حوزه نسبت به دو حوزه دیگر ایرادات اساسی ندارد، اما خالی از اشکال هم نیست و حداقل به دونقص مهم آن می توان اشاره کرد:۱- نسبت به تمامی حوزه های فضای سایبر قابل اجرا نیست و موارد استفاده آن بسیار پیچیده است.۲- این ایراد که البته به دیگر ابزارهای پیشگیرانه نیز صادق است به پیشرفت اکنون با بهره گیری از ابزارهای صدور مجوز از ایمنی قابل قبولی برخوردار باشد، اما به نظر نمی رسد هیچ متخصصی بتواند این ایمنی را تا مدت مشخصی تضمین نماید، زیرا این فناوری در معرض آزمون و خطای هزاران نفر در سراسر جهان قرار دارد و به زودی نقاط ضعف آن کشف خواهد شد.^[۱۹۰]
د: ابزارهای ناشناس و رمز گذاری:
این دو اقدام تا حدی از لحاظ کارکرد با یکدیگر تفاوت دارد، اما از آنجا که یک هدف را دنبال می کنند، در اینجا با هم بررسی می شوند. همان گونه که از این اصطلاحات پیداست، این ابزارها ماهیت اصلی یک مفهوم را پنهان یا غیر قابل درک می کنند تا غیر قابل شناسایی و تشخیص گردد. ناشناس کننده ها هویت اشخاص را در فضای سایبر پنهان می کنند و از این طریق به آنها امکان می دهند با ایجاد حریم بیشتر به فعالیت شبکه ای بپردازند. این اقدام به ویژه برای زنان و کودکان یا به طور کلی اشخاصی که به هر دلیل آسیب پذیرند سودمند است، زیرا بی آنکه فرصت شناسایی خود را به مجرمان سایبر دهند، می تواند به فعالیت های شبکه ای بپردازند.
اما از ابزارهای رمزنگاری بیشتر برای محتوای ارتباطات استفاده می شود. در اینجا بر اساس کدهای خاصی متن اصلی به رمز نوشته تبدیل می شود و گیرنده در مقصد به وسیله کلیدی که در اختیار دارد، آن را رمزگشایی می کند. متأسفانه ابزارهای متنوع و بسیاری در فضای سایبر برای شنود و دستیابی به ارتباطات افراد وجود دارد که بهره گیری از برنامه های رمزگذاری می تواند خطر این گونه تعرضات را کاهش دهد.
بند دوم: محدودیت های پیشگیری وضعی در فضای سایبر
از آنجا که پیشگیری وضعی حتی در دنیای فیزیکی نیز ماهیتی فنی دارد ، در حوزه جرایم سایبر به طور خاص مورد توجه قرار گرفته است. البته باید گفت این اقدام با محدودیت های فراوانی مواجه است که به بررسی آنها می پردازیم
الف : باید توجه داشت که به موازات پیشرفت فناوری اطلاعات ، بزهکاران سایبر نیز راه های شبیه خون خود را علمی تر و پیشرفته تر می سازند . بر این اساس هر روزه برنامه ی مخرب و اختلا ل زای جدیدی به پهنه ی شبکه اینترنت وارد می شود . لکن چنانچه از بررسی تدابیر فنی مشخص شد ، اقدامات پیشگیرانه همواره یک گام دیرتر از حملات و تعرضات در فضای سایبر شکل می گیرد . لذا نباید انتظار داشت به محض بروز حملات نوین ، راهکارهای فنی مبارزه با آن در اختیار باشد .
ب : تدابیر فنی ، ارتکاب جرایم سایبری را به طور کل محدود می کند و البته روشن است که چنین انتظاری هم از این روش غیرمعقول خواهد بود . زیرا چندی نمی گذرد که ضعف ها و نحوه ی دور زدن آنها در فضای سایبر منتشر می شود و عملاً پیشگیری کان لم یکن می شود . این معضل هنگامی بیشتر در کانون توجه قرار می گیرد که هزینه مالی یا ابزار پیشگیرانه را که بعضاً هنگفت است به آن بیافزاییم .
ج : یکی دیگر از محدودیت های فنی که پیشگیری وضعی از جرایم سایبری با آن مواجه است ، وجود ابزارها و فناوری هایی در فضای تبادل اطلاعات می باشد که این امکان را در اختیار اشخاص قرار می دهد که درنهایت با ناشناس ماندن و پنهان کردن فعالیت های خود ، به بهره برداری از این فضا بپردازند .
بعنوان مثال ، محیط هایی وجود دارند که به اشخاص این امکان را می دهند که به صورت زنده با یکدیگر ملاقات کنند و با اطمینان از ورود اشخاص بیگانه جلوگیری کنند . بدون تردید ، چنین فضاهایی برای ارتکاب اعمال مجرمانه بسیار جذاب می باشد و عملاً می توان گفت با توجه به محدودیت های فنی و قانونی که وجود دارد ، تعقیب وپیگرد فعالیت های مجرمانه در این فضا با چالش های بسیاری مواجه است . البته این موضوع سوای از یک سری قابلیت ها می باشد که با بهره گرفتن از آنها می توان ماهیت بهره برداری خود را به کلی مشروع جلوه داد و عملاً تمهیدات پیشگیرانه وضعی را دور زد یا از فن آوری رمزنگاری استفاده و عملاً محتوای فعالیت های خود را پنهان کرد^[۱۹۱].
گفتار چهارم: بزه دیدگان جرایم سایبری
چنانچه قبلاً بیان شد واژه بزه دیده یکی از مشتقات واژه انگلیسی Victim به شخصی گفته می شود که به دنبال رویداد یک جرم آسیب و زیان یا آزار می بیند. واژه Victim در نوشتگان پارسی به معنای قربانی به کار رفته است. «قربانی» در واژه شناسی یعنی «آنچه یا آن که به نیت به دست آوردن رضایت خدا ذبح شود». « آن که براثر حادثه ای ناخواسته جان خود را از دست دهد: قربانی تصادف، زلزله » در نوشتگان علوم جنایی، هرگاه این آسیب و زیان یا رنج و سختی از رفتار مجرمانه ی انسان برخاسته باشد، به فرد زیان دیده «قربانی جرم» یا «بزه دیده» می گویند.
در جرایم رایانه ای دسترسی غیر مجاز سیستم ها و داده های رایانه ای را به عنوان هدف مورد تعرض قرار می دهد. از این تهاجم صاحبان و دارندگان آنها متحمل خسارات می گردند. در نتیجه دسترسی غیر مجاز نسبت به هدف را دستیابی یا دستیافتگی و نسبت به صاحبان آنها را بزه دیدگی ناشی از دسترسی غیر مجاز می نامیم.
بند اول: انواع بزه دیدگان