نمودار شماره ۹؛ مدل استراتژیک هیل و جونز ۳۱
نمودار شماره ۱۰؛ مدل استراتژیک سیرتو و پیتر ۳۲
نمودار شماره ۱۱مدل استراتژیک لوید ال بیرس ۳۳
نمودار شماره ۱۲مدل استراتژیک جان تامپسون ۳۴
نمودار شماره ۱۳مدل استراتژیک دیسون و اوبرین ۳۵
نمودار شماره ۱۴مدل استراتژیک جان ام برایسون ۳۶

نمودار شماره ۱۵مدل استراتژیک گلوییک ۳۷
نمودار شماره ۱۶؛ مدل استراتژیک MIM 38
نمودار شماره ۱۷؛ مدل استراتژیک APO 39
نمودار شماره ۱۸مدل استراتژیک فرد آر دیوید ۴۰
نمودار شماره ۱۹مدل استراتژیک دفت ۴۱
نمودار شماره ۲۰مدل استراتژیک پیرس و رابینسون ۴۲
نمودار شماره ۲۱مدل استراتژیک هاکس ۴۳
نمودار شماره ۲۲؛ مدل استراتژیک جنتی ۴۴
نمودار شماره ۲۳؛ مدل ۸مرحله ای از فرایند تهیه طرح های راهبردی شهری ۴۶
نمودار شماره ۲۴؛مدل مرجع بدست آمده از مطالعات(مدل تحلیلی پژوهش) ۵۶
نمودار شماره ۲۵مراحل پیموده در طرح جامع شهر تهران( مستخرج از بررسی ۱۲۰
نمودار شماره ۲۶؛ مراحل پیموده شده در طرح جامع شهر تهران(مستخرج از مصاحبه ها ۱۲۱
فصل اول کلیات پژوهش
۱-۱- بیان مسأله
ارزیابی طرح ها و برنامه های استراتژیک برای دستیابی به نقاط ضعف و قوت جهت تلاش برای رفع یا تقویت قوت و ضعف های احتمالی، همواره یکی از مهمترین فعالیت های اصلی فرایند برنامه ریزی استراتژیک محسوب می گردد. از طرف دیگر ارزیابی برنامه های استراتژیک نشان­دهنده ی کارایی و اثربخشی فرایند برنامه­ ریزی است.
توسعه شهرهای جهان در چندین دهه اخیر و ورود آن ها به فضای رقابتی جهان و چالش بین زیست پذیری و رقابت پذیری شهرها، مدیران شهری را ملزم نموده است که به طور همزمان عوامل و شاخص های بسیاری را مورد توجه قرار دهند. با سرعت گرفتن رشد شهر ها در ابعاد اقتصادی، جمعیتی، کالبدی، فرهنگی و… و نیز اهمیت یافتن نقش آن ها در سطوح محلی – ملی – جهانی، برنامه ریزی جامع و همه جانبه امری ضروری تلقی می گردد. برنامه های استراتژیک، طرح های جامع، طرح های راهبردی، طرح های ساختاری و… همگی محصول این نوع برنامه ریزی اند.
طرح استراتژیک شهر تهران معروف به “طرح راهبری ساختاری توسعه و عمران شهر تهران” یا “طرح جامع تهران” در سال ۱۳۸۶ توسط “نهاد مطالعات و طرح های توسعه شهری تهران” تهیه و در تاریخ پنجم آذر ماه ۱۳۸۶ به تصویب “شورای عالی شهرسازی و معماری ایران” رسید.
مسئله اصلی پژوهش حاضر صرف نظر از محتوای طرح، ارزیابی فرایند تهیه طرح از نظر میزان توجه به دانش برنامه ریزی استراتژیک و مدل های شاخص برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک می باشد. چراکه اگرچه تدوین کنندگان طرح آشنایی مناسبی با موضوعات و مسائل شهر تهران داشته اند، به نظر می رسد عدم آشنایی با رویه های رایج برنامه ریزی استراتژیک مسائل و مشکلاتی را پدید آورده است که علاوه بر رویه طرح، بر محتوای طرح نیز اثرگذار بوده است. از طریق ارزیابی فرایند تدوین و برنامه ریزی طرح جامع شهر تهران نقاط عمده قوت و ضعف این فرایند مشخص گردیده و در برنامه ریزی های آتی این اطلاعات بسیار ارزشمند خواهد بود.
ارزیابی فرایند، اطلاعات بسیار مفیدی درمورد آنچه واقعا در یک برنامه رخ می دهد، فراهم می آورد. این امر می تواند برای انتقال الگوهای نمونه به دیگرانی که درصدد تکرار عناصر یک برنامه ی موفق هستند، حیاتی باشد و اطلاعات تفصیلی درمورد آنچه باید انجام شود و مشکلات و پاسخهای احتمالی را برای آنان فراهم آورد. (Duignan, 2001)
۱-۲- تشریح و بیان موضوع
نحوه تهیه طرح های استراتژیک و میزان مطابقت آن ها با روش های شناخته شده توسط دانش مدیریت، یکی از مهمترین نکات پیرامونی تهیه این اسناد بلندمدت است که معمولا کمتر مورد توجه قرار می گیرد. در حوزه مدیریت شهری نیز بسته به نوع سازوکارهای اجرایی و ساختار نهاد های ذینفع و متصدی تهیه این گونه برنامه ها، روش ها و رویه های خاصی مورد استفاده قرار می گیرند. اما فارغ از تمام خصوصیات منحصر بفرد شهرهایی که در صدد تهیه اینگونه اسناد فرادست با هدف ایجاد نقشه راه برای تصمیمات آینده اجرایی و اداره امور شهری، تا کنون مدل های متعدد و متفاوتی توسط صاحب نظران این حوزه جهت برنامه ریزی استراتژیک ارائه گردیده است.
پژوهشگرین در سرتاسر جهان به مطالعه فرایند تهیه طرح های جامع، استراتژیک، بلند مدت راهبردی و ساختاری و هرگونه طرح بلند مدتی که ملاک عمل های آتی یک سازمان، یک ارگان، یک موسسه، یک شهر و یا حتی یک کشور می باشد پرداخته اند.
طرح جامع شهر تهران از جمله طرح هایی است که با ادعای راهبردی- ساختاری بودن تهیه و تدوین گردیده است. طبق ماده یک قانون تغییر نام وزارت مسکن، طرح جامع شهر، طرح بلندمدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و منطقه بندی مربوط به حوزه های مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازمندی های عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز انتهای خط (ترمینال) و فرودگاه ها و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی، و اولویت های مربوط به آنها تعیین می شود و ضوابط و مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم می گردد. (طرح جامع تهران, ۱۳۸۶)
طرح استراتژیک شهر تهران معروف به “طرح راهبری ساختاری توسعه و عمران شهر تهران” یا “طرح جامع شهر تهران” در سال ۱۳۸۶ توسط “نهاد برنامه ریزی توسعه شهری تهران” تهیه و در تاریخ پنجم آذر ماه ۱۳۸۶ به تصویب “شورای عالی شهرسازی و معماری ایران” رسید. این طرح یک طرح بلندمدت ۲۰ساله است و هر ۵ سال توسط نهاد مسئول به روز رسانی می گردد. (Sharifzadegan, Joudi Gollar, & Azizi, 2011)
سند نهایی طرح جامع تهران (طرح راهبردی – ساختاری توسعه و عمران شهر تهران) در ۹ بخش کلی و ۶ بخش ضمیمه تهیه و تدوین گردیده است. این سند با پرداختن به چشم انداز های شهر تهران و تهیه راهبردهایی برای رسیدن به آن چشم اندازها در صدد ارائه نقشه جامعی از روند حرکت شهر در آینده است.
بررسی و ارزیابی روش شناختی تهیه و تدوین این طرح بر مبنای اصول برنامه ریزی استراتژیک، می تواند روشن کننده و هدایت کننده طرح های اینچنینی در حوزه مدیریت شهری باشد.
۱-۳ – اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
طرح های استراتژیک، راهبردی، ساختاری و اساسا هر نوع طرح بلندمدتی که ملاک عمل یک نهاد، ارگان، سازمان ، شهر و یا کشوری قرار می گیرد از جهاتی هم هدف است و هم وسیله. این گونه طرح ها وسیله اند از آن جهت که هدف بالاتری را پژوهشگر خواهند نمود که همانا توسعه همگون و متناسب، افزایش چابکی نهاد منتسب در برابر تغییرات روزافزون و سریع دنیای پیرامونی و در یک کلام بقای آن نهاد در شرایطی مناسب می باشند. از جهت دیگر در سطوح پایین تر نوعی هدف در نظر گرفته می شوند که در برهه ای از زمان در پی دستیابی به آن هستیم. چرا که در برهه زمانی مذکور تمام سعی تهیه کنندگان این گونه طرح ها این است که طرحی جامع و مانع تهیه کنند که همه جوانب مورد نظر را پوشش داده و در این زمینع خلأیی نداشته باشد.
حال که مشخص گردید تهیه این گونه طرح ها نوعی هدف است که خود وسیله دستیابی به اهداف بالادستی و پر اهمیت دیگری است، به اهمیت این گونه طرح ها بیشتر پی برده خواهد شد. بدیهی است که مسیر رسیدن به این مهم نیز خود دارای اهمیت بسزایی است که باید به آن پرداخته و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد، چرا که با توجه به نقص نسبی دانش بشری همواره در این مسیر و طی آن اشتباهات و نقاط ضعف و قوتی وجود داشته که با مطالعه دقیق و علمی آن می توان ازین نارسایی ها آگاه و در جهت برطرف ساختن و یا کم اثر کردن ضعف ها و تشدید نقاط قوت گام برداشت.
از طرفی دیگر، محافل آکادمیک سرتاسر جهان به اهمیت این گونه مطالعات پی برده اند و درصدد انجام آن گام برداشته اند. در داخل کشور نیز این نیاز احساس گردیده و گام های خوبی در این مسیر برداشته شده است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب هنوز راه درازی مانده است.
پژوهش حاضر از لحاظ آکادمیک به بررسی یکی از موارد تهیه برنامه استراتژیک می پردازد. برنامه ای که علاوه بر تهیه به بوته اجرا نیز درآمده است و ما به ازای بیرونی دارد. این پژوهش با بررسی روند تهیه این برنامه و ارزیابی آن نقاط ضعف و قوت آن را بیان می دارد که این امر برای دانشگاه و محیط علمی آن یک تجربه و بار اطلاعاتی بسیار مناسبی به همراه دارد. چرا که این قبیل مطالعات، خلا دوری محیط و مطالعات دانشگاهی از محیط اجرایی و اداری را پر نموده و در جهت نزدیک تر شدن دانشگاه و محیط کاری کشور گامی برداشته می شود.
طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران نمونه یکی از طرح های استراتژیک شهری است. از این روی بررسی و ارزیابی فرایند تهیه این برنامه می تواند در راستای تقویت نقاط قوت و تضعیف نقاط ضعف در فرایند تهیه این گونه برنامه ها در سرتاسر کشور باشد.
۱-۴- اهداف، سوالات و فرضیه های پژوهش
۱-۴-۱- اهداف پژوهش (علمی، کاربردی و …)
ارزیابی طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران از نقطه نظر فرایند تهیه و تدوین
تطبیق طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران با مدل های رایج برنامه ریزی استراتژیک
تعیین میزان توجه به دانش استراتژیک در تهیه و تدوین طرح های جامع شهری
آسیب شناسی فرایند تهیه طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران
شناسایی عمده ترین نقاط ضعف و نقاط قوت فرایند طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران
۱-۴-۲- سوالات پژوهش
نظر به اکتشافی، کیفی بودن و یک متغیره بودن پژوهش، این پژوهش فاقد فرضیه می‌باشد و به جای آن سؤالات پژوهش عبارتند از:
۱-۴-۲-۱- سوال اصلی
طرح جامع راهبردی – ساختاری شهر تهران تا چه میزان بر اساس فرایند برنامه ریزی استراتژیک تهیه و تنظیم شده است؟
۱-۴-۲-۲- سوالات فرعی
فرایند تهیه و تدوین طرح جامع راهبردی- ساختاری شهر تهران از چه گام هایی پیروی می کند؟
فرایند تهیه طرح جامع راهبردی- ساختاری شهر تهران به کدام مدل شناخته شده برنامه ریزی استراتژیک نزدیک تر است؟
تدوین کنندگان طرح جامع راهبردی- ساختاری شهر تهران، در مراحل تهیه و تنظیم طرح تا چه میزان به فرایند برنامه ریزی استراتژیک توجه داشته اند؟
عمده ترین نقاط قوت و ضعف فرایند تهیه طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران چیست؟
۱-۵- روش شناسی پژوهش
۱-۵-۱-نوع روش تحقیق
نوع روش پژوهش از حیث هدف کاربردی می باشد. بدین معنا که پژوهشگر اولا در پی شناخت فرایند تهیه طرح راهبردی ساختاری شهر تهران است؛ ثانیا بدنبال بررسی تطبیقی بین متدولوژی استفاده شده در این طرح با متدولوژی های شناخته شده در محافل آکادمیک بوده و ثالثا بدنبال ارزیابی نهایی از فرایند تهیه طرح راهبردی ساختاری شهر تهران با هدف ارائه راهکارهایی است که با بهره گرفتن از آن ها نقاط ضعف احتمالی فرایند برطرف گردیده یا اثرات آن به حداقل کاهش یابد.
نوع روش پژوهش بر حسب روش توصیفی از نوع مطالعه موردی اکتشافی است. “پژوهش توصیفی آنچه را که هست توصیف و تفسیر می کند و به شرایط و روابط موجود، عقاید متداول ، فرایندهای جاری، آثار مشهود یا روندهای در حال گسترش توجه دارد. تمرکز اصلی در درجه اول به زمان حال است هرچند غالبا رویدادهای گذشته که آثار آن به شرایط حال مربوط می شود مورد بررسی قرار می دهد.” (بست, ۱۳۷۲) پژوهشگر نیز در این پژوهش در پی توصیف و استخراج فرایند تهیه طرح راهبردی ساختاری شهر تهران و نقاط قوت و ضعف موجود در این فرایند می باشد. “پژوهش اکتشافی نوعی از مطالعات میدانی است که در آن پژوهشگر در پی یافتن، کشف و آشکارسازی روابط موجود به جای پیشبینی آنهاست. مطالعات اکتشافی سه هدف را دنبال می کنند ۱) کشف متغیرهای معتبر در موقعیت میدانی ۲) کشف روابط بین متغیرها و ۳) ایجاد زمینه برای کار بعدی” (خاکی, ۱۳۹۰) پژوهشگر نیز در این پژوهش در پی آشکار سازی فرایند تهیه طرح جامع راهبردی ساختاری شهر تهران و در دسترس قرار دادن شناختی مناسب از نقاط قوت و ضعف آن می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))