جدول ۲-۳: تحولات روش شناختی در آینده شناسی (جرجیو،۲۰۰۲)

همچنین جئورجیو رو شهای پیش‌بینی را از حیث سه متغیر اصلی خلاقیت[۲۴]، نخبگی[۲۵]، و تعاملی بودن[۲۶] در قالب زیر بررسی نموده و معتقد است درحالی که تمامی نسل های سه گانه پیش‌بینی، خلاقیت را با نخبگی ترکیب نموده اند، فقط نسل دوم و سوم روش هایی را برای تعامل و تعهد، ادغام کرده‌اند. شکل شماره ۲-۱ بیانگر روابط میان تکنیک ها می‌باشد:

شکل ۲-۱: روابط میان تکنیک ها

منبع: جئورجیو ۲۰۰۴ ، به نقل از Loveridge and van dermeulen, 1997:

در همین رابطه ریچارد اسلاتر بر آن است که پارادایم های روش شناختی حاکم بر مطالعات آینده از مرحله اولیه که تا سال ۱۹۸۲حاکم بوده و مضمون آن عمدتاًً روش های سناریونویسی بوده است ، در طی حدود دهه اخیر به پارادایم جدید برساخت گرایی تغییر ‌کرده‌است. ظهور پارادایم برساخت گرایی[۲۷] به دلیل سطحی بودن، غفلت در تشخیص نقش زبان، قدرت، علائق و منافع اجتماعی و عدم باز بودن روش های قبلی بوده است. (اسلاوتر،۲۰۰۲، ص۲۶-۳۱)

۲-۷- دوره های زمانی مطالعات آینده نگر

برای انجام مطالعات آینده نگر دوره های زمانی مختلفی وجود دارد که در واقع میزان نفوذ در آینده را در قالب ۵ دوره در نظر می گیرند. این تقسیم بندی که مورد توافق اکثر متخصصین فن نیز می‌باشد، توسط ارل ژوزف عنوان شد:

الف) آینده نزدیک: برای دوره زمانی از هم اکنون تا سال آینده

ب) آینده کوتاه مدت: از هم اکنون تا ۵ سال آینده

ج) آینده میان مدت: از هم اکنون تا ۵ تا ۲۰ سال آینده

د) آینده بلندمدت: از هم اکنون تا ۲۰ تا ۵۰ سال آینده

ه) آینده بسیار دور: از هم اکنون تا بیش از ۵۰ سال آینده

بسیاری از مردم، دولت‌ها و یا بخش‌های اقتصادی و تجاری در برنامه ریزی خود تا ۴ یا ۵ سال آینده را در افق پیشروی خود در نظر می گیرند (در سیاست تا انتخابات بعدی و در تجارت تا ۵ سال آینده). ولی آنچه که اهمیت دارد این است که با وجود چنین تغییرات سریع در دنیای امروز، افق دورتری را در نظر بگیریم. ارل ژوزف در نوشته های خود تأکید می‌کند که ما جهانی را خلق می‌کنیم که در آن بر مبنای آنچه که انجام می‌دهیم برای ۵ تا ۲۰ سال زندگی می‌کنیم که این مسئله به آینده میان مدت بر می‌گردد. ‌بنابرین‏ تقریباً هر چیزی را میتوان خلق کرد اگر نگرش و دیدگاهی از آنچه که می‌خواهیم انجام دهیم و خلق کنیم داشته باشیم و در خلال ۵ تا ۲۰ سال آینده به سمت این نگرش حرکت کنیم. همچنین باید توجه داشت در حالی که گذشته، حال و آینده همگی به نوعی به هم وابستگی متقابل دارند ولی در تنها نقطه ای که میتوان آینده را تغییر داد زمان حال است. به همین خاطر تنها جایی که در آن نظرات، تفکرات و عملکردها قابل تغییر و یا بهینه شدن هستند زمان حال است که این مهم باید حتماً با بازنگری انجام شود.

۲-۸- انواع تکنیک های آینده نگاری

با توجه به تنوع موضوعات، نوع داده های در دسترس و تخصص پژوهشگران فعال در عرصه مطالعات آینده، روش های تحقیق در آینده پژوهی بسیار متنوع و گسترده است. به عنوان مثال در بررسی روش های به کاررفته در پروژه های آیند ه پژوهی که توسط شبکه نظارت آینده نگری اروپایی[۲۸] انجام شد، ۲۶ نوع روش شناسی رایج انتخاب و کاربرد آن ها در ۸۰۰ پروژه آینده پژوهی شناسایی شد. در این مطالعات اغلب از چندین روش استفاده شده اند، بیشتر آن ها از چهار تا هفت روش و برخی دیگر بیش از ده روش را مورد استفاده قرار داده‌اند. (شیت و زامپریتی،۲۰۰۷،ص۵۳)

جدول ۲-۴ : روش شناسی های بازبینی شده توسط شبکه نظارت آینده نگاری اروپایی

این روش ها را می توان به دو دسته روش های هنجاری[۲۹] (با تمرکز بر آینده های مطلوب و دلخواه) و روش های اکتشافی[۳۰] و نیز رو شهای کمی عددی[۳۱] ، کیفی [۳۲]و ترکیبی [۳۳] تقسیم نمود.

بدیهی است که در هر کدام از این روش ها محققان از ابزارهای مشخص (یا همان تکنیک ها) برای تولید اطلاعات و جمع‌ آوری داده ها استفاده می‌کنند که از مهم ترین آن ها مصاحبه (با شیوه مختلف فردی، گروهی، ساختارمند و یا نیم ساختاری،و …)، پرسشنامه و مشاهده بوده و این بستگی به مبنای نظری و روش شناختی پژوهش دارد. ‌به این معنی که در روش های کیفی از ابزارهایی مثل مصاحبه، مشاهده و در پژوهش های کمی از پرسشنامه و تکنیک های آماری بهره گرفته می شود.

شکل ۲-۲: اکنون، فرایند پیش‌بینی و آینده های محتمل

۲-۹- روش ها و فنون آینده نگاری

مجموعه گسترده ای از فنون و روش ها در آینده پژوهی استفاده می شود. برخی از این روش‌ها را آینده پژوهان خلق کرده‌اند و برخی دیگر را از سایر علوم گرفته اند و در مطالعه ی آینده استفاده می‌کنند. تعداد فنون و روش های مورد استفاده در آینده پژوهی در منابع مختلف متفاوت و بین ۳۰ تا ۵۰ مورد ذکر شده است. این روش ها معمولا از دو جنبه دسته بندی می‌شوند. نخست کمی، کیفی یا شبه کیفی بودن روش ها مدنظر است و سپس هنجاری یا اکتشافی بودن روش ها در آینده پژوهی مورد توجه قرار دارد. در اینجا با مدنظر قرار دادن روش های ارائه شده در کتاب پروژه هزاره با عنوان”روش شناسی پژوهش آینده ها (نسخه۳ )[۳۴] به عنوان یکی از معتبرترین و جدیدترین منابع روش شناسی در آینده پژوهی، تعداد ۱۵ روش بااهمیت بیشتر انتخاب شده اند.

در ادامه به اختصار این روش ها که درجدول ۲-۵ لیست آن ها آمده معرفی می‌شوند تا در بخش بعدی درباره ارتباط آن ها با پارادایم ها بحث شود.

جدول ۲-۵: فنون و رو شهای آینده پژوهی )برگرفته از گلن، ۲۰۱۲ )

۲-۹-۱-مدل سازی عاملی :[۳۵] از مدت ها قبل، انسان ها، تنوع رفتاری جالبی در حیوانات و حشرات مشاهده کردند. دسته های پرندگان؛ تلاش بی وقفه مورچه ها؛ دسته های ماهی که ‌به این نوع حرکت های جمعی رفتار جمعی[۳۶] می گوییم. در این نوع اجتماعات هر یک از موجودات ساختار نستباً ساده ای دارند ولی رفتار جمعی آن ها بی نهایت پیچیده است. از نظر بونابئو(۲۰۰۲) در مدل سازی مبتنی بر عامل، سیستم به عنوان مجموع های از هویت های مستقل تصمیم گیرنده به نام عامل مدلسازی می شود. هر عامل جایگاه خود را ارزیابی کرده و بر مبنای مجموع های از قوانین تصمیم گیری می‌کند. در مدل سازی عاملی سیستم شامل عواملی است که توسط کامپیوتر ایجاد شده و طبق مجموعه قواعد رفتاری خاص با یکدیگر در تعامل هستند )گوردون،۲۰۰۹،ص ۱) امروزه استفاده از این روش بسیار رایج شده است، به عنوان مثال هلبینگ و همکاران(۲۰۰۵) [۳۷] از این روش برای شبیه سازی رفتار وحشت زده در محیط های شلوغ استفاده نموده اند )همان، ص ۳٫) سایر موارد استفاده از این روش عبارتند از مدل سازی جریان مانند جریان ترافیک و مدیریت مشتری، مدل سازی بازار و سازمان و …

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...