۲-۲-۲-۲۹- کنوانسیون استکهلم درباره آلاینده های آلی پایدار

گروهی از مواد شیمیایی موسوم به آلاینده های آلی پایدار، نگرانی های خاصی را برای محیط زیست و سلامت انسان ایجاد ‌کرده‌است. بیشتر این مواد شامل آفت کش ها و حشره کش ها هستند. این مواد شیمیایی به گونه ای هستند که به طور گسترده در محیط، می‌توانند تا مدت طولانی مؤثر باشند و بخش هایی خاص از یک اکوسیستم را تحت تاثیر قرار دهند. مواد شیمیایی دیگر برای مقاصد صنعتی مختلف تولید می‌شوند. برخی مواد شیمیایی هم محصول ناخواسته احتراق مواد سوختی و فرآینده های صنعتی است. گرچه میزان خطرات این مواد با یکدیگر متفاوت است اما این چهار ویژگی در همه آن ها مشترک است:

• • مسمومیت بالا

• • پایداری یعنی اینکه تجزیه مواد شیمیایی به مواد کم خطرتر سالها یا حتی چندین دهه ممکن است طول بکشد

• قابلیت جابجایی از طریق بخار یا جابجایی در مسافت‌های طولانی از طریق هوا، تجمع این مواد در رده های بالای زنجیره غذایی و بافت‌های چربی

این مواد به طور گسترده ای از طریق محیط زیست منتشر می‌شوند. این مواد را از طریق فرایند جهانی تبخیر و تقطیر و جریان‌های اقیانوسی از مناطق حاره که عمدتاًً در آنجا مورد استفاده هستند به مناطق سردتر در قطبهای کره زمین منتقل می‌شوند. از این رو ساکنان بومی مناطق قطب شمال بیشترین مواد شیمیایی را در بدن خود دارند، با توجه به اینکه کمترین نفع را از استفاده اولیه این مواد می‌برند.

در سال ۱۹۹۵ شورای حکام یونیپ روند ارزیابی را درباره فهرستی از دوازده آلاینده آلی پایدار آغاز کرد. در مقابل گروه کاری موقتی درباره این مواد تشکیل شد که برنامه کاری را برای ارزیابی اطلاعات موجود درباره ویژگی شیمیایی، منابع، میزان سمی بودن، پراکندگی محیط زیستی و آثار اجتماعی اقتصادی این مواد را تدوین کرد. این گروه کاری پیشنهاد کرد تا اقدامی سریع صورت گیرد و کمیته مذاکره کننده بین الدول تشکیل شود. این کمیته پیش نویسی از متن کنوانسیون استکهلم را تهیه کرد که برای امضاء در ماه می ۲۰۰۱ گشوده شد و در ۱۷ می ۲۰۰۴ به اجرا گذاشته شد.

این کنوانسیون می‌خواهد انسان و محیط زیست را در برابر آلاینده های آلی پایدار محافظت کند (ماده۱) و این کار را با حذف پرخطرترین مواد آلی و حمایت از گرایش به استفاده از مواد جایگزین سالم تر و پاکسازی انبارهای قدیمی و تجهیزات حاوی این مواد انجام می‌دهد. کنوانسیون استکهلم رسیدگی به مشکلات ناشی از آلاینده های آلی پایدار را با دوازده ماده خطرناکتر شروع کرد که اصطلاحاً به آن ها «دوجین کثیف» گفته می شود. این مواد به سه گروه تفسیم می‌شوند:

1. 1. مواد شیمیایی که عمدتاًً تولید می‌شوند

1. 1. موادی که به تنهایی تولید می‌شوند و محصول فرعی فرایند های شیمیایی هستند

1. مواد انبار شده

کنوانسیون مربوط به آلاینده های پایدار، گروهی از مواد شیمیایی را در بر می‌گیرد که محصولات فرعی ناخواسته هستند. این دو خانواده عبارتند از پلی کربنات دی اکسید ها و فوران ها. این مواد به طور بالقوه سرطان زا هستند که معمولاً در نتیجه احتراق و فرآیندهای صنعتی تولید می‌شوند. هگزاکروبنزنها به عنوان ماده شیمیایی واسطه ای در صنعت و محصول فرعی ناخواسته تولید می شود [۳۵]. این کنوانسیون در ایران در سال ۱۳۸۴ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است^[۷۱].

۲-۲-۲-۳۰- کنوانسیون محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران)

کنوانسیون محیط زیست دریای خزر در تهران در سال ۱۳۸۲ پس از برگزاری نشست های متعدد کارشناسان محیط زیست کشورهای ساحلی با هدف همکاری مشترک نسبت به حفاظت و احیای محیط زیست دریای خزر، کنترل آلودگی آن، مدیریت سواحل و برداشت های پایدار از ذخایر خاویاری و غیره به امضا رسید که مورد تقدیر کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد قرار گرفت. پنج کشور ساحلی دریای خزر (جمهوری آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان) با آگاهی از تخریب محیط زیست دریای خزر در اثر آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیت‌های انسانی از جمله تخلیه مواد مضر، خطرناک، مواد زاید و سایر آلودگی های ناشی از منابع دریایی و منابع مستقر در خشکی، با تصمیم راسخ در حفظ منابع زنده دریای خزر در خشکی برای محیط زیست دریای خزر، با توجه به خطرات ناشی از نوسانات سطح آب که محیط زیست دریای خزر و خصوصیات اکولوژیکی وآب نگاری منحصر به فرد آن را تهدید می‌کند، با تأکید بر اهمیت حفاظت از محیط زیست دریای خزر با تصدیق اهمیت همکاری میان ‌دولت‌های‌ ساحلی خزر و با سازمان بین‌المللی مربوط و با هدف حفاظت و نگهداری محیط زیست دریای خزر، کنوانسیون تهران را امضا کردند[۳۶]. با اراده پنج کشور حوزه خزر و بویژه ابتکار عمل و پیشگامی جمهوری اسلامی ایران پس از ۸ سال تلاش، کنوانسیون محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران در سال ۲۰۰۳ در تهران منعقد شد. آذربایجان به ‌عنوان پنجمین و آخرین کشور تصویب کننده به جمع متعاهدین پیوست که لازم الاجرا شدن کنوانسیون منوط به تصویب آن در مجلس کشورها و تودیع سند به کشور امین است. این کنوانسیون در ایران در سال ۱۳۸۴ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد^[۷۲].

۲-۲-۲-۳۱- پروتکل کیوتو مربوط به کنوانسیون چهارچوب ملل متحد ‌در مورد تغییرات آب و هوایی (پروتکل کیوتو ۱۹۹۷)