۱-۳-۲-۱-دانیل گلمن
با استناد به تعریف سالوی،^[۲۴] هوش هیجانی را به صورت ترکیبی از پنج مهارت یا پنج قابلیت زیر معرفی کرده است:
– شناخت هیجان‌های خود (خودآگاهی): خود آگاهی یا تشخیص هیجان‌ها در همان زمان که در حال وقوع هستند.
– کنترل هیجان‌های خود (خود گردانی): کنترل و اداره هیجان‌ها، مناسب و بجا بودن آنها در هر موقعیت، و مدیریت هیجان‌ها.
– برانگیختن و به هیجان آوردن خود (خود انگیزشی): استفاده از هیجان‌ها برای هدفی خاص، تمرکز و توجه، ایجاد انگیزه در خود و تسلط بر خویشتن و خلاقیت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

– شناخت هیجان‌های دیگران (همدلی): توانایی همدلی و یگانگی با دیگران.
– تنظیم روابط با دیگران (روابط مؤثر): مهارت کنترل و اداره هیجان‌های دیگران.
سه قابلیت اول، در‌خصوص با تعامل فرد با خودش (مهارت درون‌فردی) و دو قابلیت دیگر، در مورد برخورد فرد با دیگران (مهارت برون‌فردی) است.^[۲۵]
۱-۳-۲-۲-برادبری و گریوز
، چهار مهارت برای هوش هیجانی قائل شده‌اند:
-خودآگاهی،
-خودمدیریتی،
-آگاهی اجتماعی
– مدیریت رابطه.
دو مهارت خودآگاهی و خودمدیریتی، به خود فرد برمی‌گردند، و مهارت آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه، به چگونگی رابطه فرد با مردم مربوط می‌شوند. افزون بر این، خودآگاهی و آگاهی اجتماعی به شناخت و بینش فرد مربوط هستند، اما خود مدیریتی و مدیریت رابطه، به رفتار و عمل فرد ارتباط دارند.^[۲۶]
۱-۳-۲-۳- سید محسن فاطمی
برای هوش هیجانی چهار جزء مرتبط با هم در نظر گرفته و می‌گوید: «اگر هوش هیجانی را مجموعه‌ای از اجزای مرتبط با هم تصور کنیم، اجزای این مجموعه عبارت‌اند از:

1. 1. آگاهی از هیجان‌های خود،

1. 1. بیان هیجان‌ها،

1. 1. آگاهی از هیجان‌های دیگران،

1. 1. مدیریت هیجان‌ها».

۱-۳-۲-۴- روون بارون^[۲۷]
در مدل خود، به پنج مهارت اشاره می‌کند:
– مهارت درون‌فردی: شامل خودشکوفایی، استقلال و خودآگاهی عاطفی،
– مهارت بین‌فردی (برون‌فردی): شامل همدلی و مسئولیت اجتماعی،
– مهارت سازگاری: شامل توان حل مسائل و آگاهی به واقعیت،
– مهارت مدیریت استرس: شامل کنترل تکانه‌ها و تحمل فشارها،
– مهارت خلق و خوی یا حال عمومی: شامل شادکامی و خوش‌بینی.^[۲۸]
۱-۳-۲-۵- مایر و سالوی
از نظر مایر و سالوی مهم‌ترین مؤلفه‌های هوش هیجانی عبارت‌اند از:
– آگاهی انسان از عواطف و احساسات خود،
– توانایی برانگیختگی و مدیریت هیجان‌ها،
– توانایی تشخیص و شناسایی عواطف و احساسات دیگران،
– توانایی کنترل و هدایت روابط با سایرین.^[۲۹]
بخش دوم:
مولفه های هوش هیجانی از نگاه قرآن و حدیث و راه های افزایش آن
۲-۱-فصل اول: مولفه های هوش هیجانی از نگاه قرآن و روایات
هوش هیجانی در روان‌شناسی پدیده جدیدی نیست و صرفاً نوعی نوآوری در اصطلاح‌سازی است. حتی اگر بپذیریم که موضوعی کاملاً تازه و نوآوری در پدیده است، از دیدگاه قرآن و روایات چیز جدیدی محسوب نمی‌شود، زیرا اسلام در ۱۴۰۰ سال پیش، هم به هوش هیجانی، هم به مؤلفه‌های آن و هم به کاربردها و فواید آن به صورت مستوفی اشاره کرده است. عقل و هوش هیجانی با هم مرتبط بوده و هوش هیجانی بخش جداناپذیری از عقل است، زیرا تمام ویژگی‌ها و مؤلفه‌های هوش هیجانی در احکام، آثار، کاربردها، ویژگی‌ها و توصیه‌های عقل، به ویژه در احکام فردی و اجتماعی عقل (ارتباط فرد با خود با ۱۵۱ شاخص و ارتباط فرد با دیگران با ۹۵ شاخص) به چشم می‌خورد. در این ویژگی‌ها به خودآگاهی، خودمدیریتی، خودکنترلی، قدرت بروز احساسات و عواطف، قدرت شناخت حالات و هیجانات خود و دیگران، و قدرت برقراری ارتباط سالم و سازنده با خود و دیگران اشاره شده است.^[۳۰]
۲-۱-۱- مؤلفه های درونی
۲-۱-۱-۱- خودآگاهی
۲-۱-۱-۱-۱- تعریف خودآگاهی:
خودآگاهی در قرآن و روایات به معنای بازیابی حقیقت خویش به واسطه پرورش و زنده کردن استعدادهای فطری و درونی است که در وجود او نهاده شده و سپس درک قلبی حقایق هستی و اسما و صفات الاهی. پس، ذات و جوهره ذاتی انسان، بازیابی و خود آگاهی اوست. ^[۳۱]و در روانشناسی: خودآگاهی به شناخت مجموعه ابعاد روانی، اجتماعی، عاطفی و جسمانی فرد اطلاق می شود،اینکه من که هستم و چه خصوصیاتی دارم؟ توانایی ها و نقاط ضعف من چیست؟ هویتم در چه چیزی خلاصه می شود، عزت نفسم چگونه است؟ چگونه ابراز وجود می کنم، در برابر مسائل مختلف چه واکنشی نشان می دهم و سؤالات مختلف دیگر همگی در حوزه شناخت فردی و تحت عنوان خوداگاهی بررسی می شوند.^[۳۲]
خودآگاهی یکی از اصلی ترین مؤلفه های هوش هیجانی است.
۲-۱-۱-۱-۲- خودآگاهی در آیات و روایات و روانشناسی:
خداوند متعال در قرآن کریم سوره مائده آیه ۱۰۵ می فرماید:(ای کسانی که ایمان آورده اید به خود بپردازید اگر شما هدایت یافته اید،آنان که گمراه مانده اند به شما زیانی نرسانند. بازگشت همه شما نزد خدا ست تا شما را به آن کارهایی که می کرده اید آگاه گرداند.) ^[۳۳]مهارت خودآگاهی و یا خودشناسی و آگاهی به خویشتن یکی از مهارت های مهم زندگی است. خودآگاهی به توانایی آدمی در درک ویژگی های فردی و اجتماعی اش گفته می شود، به گونه ای که وی قادر است نسبت به نقاط قوت و ضعف خویش، علائق و تمایلاتش، نیازهاواحتیاجات وسایر ابعاد وجودی اش معرفت صحیحی کسب کند و در پرتو آن به سازگاری فردی و اجتماعی دست یابد.^[۳۴]
چنین معرفتی را «بصیرت» می نامند. در نگاه قرآن کریم انسان نسبت به نفس خویش بصیرت دارد؛ ﴿ بَلِ الْإِنسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِیرَهٌ﴾^[۳۵]در اهمیت خوداگاهی و بصیرت به خویشتن همین بس که در آموزه های دینی نداشتن چشم و بصر بسیار آسان تر از محرومیت از بصیرت و خویشتن شناسی است.^[۳۶]
معرفت نفس در مقایسه با دیگر معرفت ها بالاترین جایگاه را دارد. امام علی (علیه السلام)می فرماید:«برترین شناخت خویشتن شناسی است.»^[۳۷] نکته ی نغز اینجاست که خودآگاهی ما ارتباطی مستقیم با توان عقلانی و خردورزی ما دارد. هر چه به خویشتن بصیرت بیش تری داشته باشیم،اندیشه ی ما بالندگی و پرورش بیشتری یافته است^[۳۸]. حضرت رضا (علیه السلام)می فرماید: «برترین خرد، شناخت انسان نسبت به خود است. »^[۳۹]
آگاهی از ظرفیت ها ی مثبت و منفی، یکی از موارد برجسته ی خودآگاهی است. چنان چه نیل به منزلت والایی همچون انتساب به اهل بیت «علیه السلام»را یکی از آرمان های برجسته ی هر مسلمان بدانیم، دستیابی به آن در گروی خودآگاهی و آشنایی با ضعف ها و قوت های درونی خویشتن است.حضرت امام کاظم«علیه السلام»می فرماید:(آن کس که هر روز به حسابش رسیدگی نکند و بد و خوب خود را نشناسد از ما نیست و به مکتب روحانی ما انتساب ندارد.)^[۴۰]بدیهی است این خودآگاهی زمینه ی دفع بدی ها و رشد نیکی ها و عاملی برای بالندگی و اعتلای شخصیت است.^[۴۱]
خودآگاهی زمینه ی تحقق جهاد اکبر
از وجوه خودآگاهی، درک عوامل مؤثر در تباهی و سقوط آدمی است؛ زیرا چنین درکی زمینه ساز نجات خویشتن از لغزش هاست.اهمیت این امر تا آنجاست که پیروزی در پیکار با نفس وسوسه گر به «جهاد اکبر»توصیف شده است.در کتاب منسوب به امام رضا«ع»با نام فقه الرضا آمده است:«رسول اکرم(ص) با یکی از اصحاب خود که از جبهه ی جنگ بر می گشت، مواجه شد.او ژولیده و غبارآلود به منزل خود می رفت. حضرت به وی فرمود:از جهاد اصغر برگشته ای وبه جهاد اکبر بازمی گردی گفت:مگر بالاتراز جنگ با شمشیر هست؟ فرمود:بلی، جهاد آدمی با نفس خود».^[۴۲]
انسانی که به خودآگاهی رسیده است توان تقسیم بندی خواسته ها، آرزوها و نیازهای خود را دارد و می تواند با برنامه ریزی در زندگی دچار دغدغه و مشکل نشود. بسیاری از مشکلات زندگی و بلند پروازی ها ناشی از عدم این مهارت در زندگی است. شخص خودآگاه با درجه بندی کمبودها در جهت حل آن برنامه ریزی می کند. ریشه ی پاره ای از بزه های اجتماعی در عدم شناخت خود و عدم کنترل احساسات است. چرا که شناخت احساسات یکی از مهم ترین اجزای خودآگاهی می باشد. حتی عزت نفس و احساس ارزشمندی هم نتیجه ی کسب مهارت خودآگاهی است.انسان هایی که خود را شناخته اند می توانند به خود باوری هم برسند و خود باوری زمینه ساز خودشکوفایی است. فردی که خود را باور کرده است از استعدادها و توانایی ها حداکثر بهره برداری را می توان بکند.
۲-۱-۱-۱-۳- محورهای خودآگاهی:
خودآگاهی محورهای گوناگونی دارد که مهم ترین آن عبارتست از :
۲-۱-۱-۱-۳-۱- حقوق شناسی: