با این­حال، خطوط کلی برنامه چهارم راجع به توسعه گردشگری اینگونه تعیین شده است (روزنامه رسمی، قانون برنامه چهارم: ۲۰-۱):
الف– مکلف کردن دولت جهت رونق اقتصاد فرهنگی (ماده ۱۰۴) از جمله، اصطلاح قوانین و موانع انحصاری، تصویب و ابلاغ استاندارد بهره‌مندی تقاضاهای فرهنگی، گردشگری نقاط مختلف کشور، توسعه ساختاری و استفاده از معافیت­های مالیاتی و … است.
ب- مکلف کردن دولت جهت تعمیق ارزش­ها، باورها، فرهنگ معنویت و نیز حفظ هویت اسلامی– ایران، اعتلای معرفت دینی و توسعه فرهنگ قرآنی (ماده ۱۰۶). در این زمینه اقداماتی همچون تهیه طرح جامع گسترش فضاهای مذهبی و مساجد با همکاری سازمان تبلیغات، اوقاف با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهیه طرح جامع و اجرای همگرایی مذاهب و گردشگری مذهبی در نظر گرفته شده است.
ج- دولت موظف است به منظور حفظ و شناساندن هویت تاریخی ایران (ماده ۱۰۹) اقداماتی همچون حمایت از پژوهش­های علمی و بین‌رشته‌ای در زمینه ایران‌شناسی، تاریخ تمدن و نظایر آن، گردآوری و بررسی نظام‌یافته آداب و رسوم، فرهنگ ملی و بومی، شناسایی اصول و ضوابط شکل‌گیری معماری ایرانی اسلامی در شهرها و روستاهای کشور به عمل آورد.
د– مکلف کردن دولت به منظور ترویج فرهنگ صلح در سطوح بین‌المللی (ماده ۱۱۰) که نیازمند اقداماتی همچون مشارکت نهادها، مجامع منطقه‌ای و بین‌الملی و نیز تبادل نظر متفکران و دانشمندان و نهادهای علمی- فرهنگی، اهتمام به معرفی جاذبه‌های فرهنگی- هنری ایران، عقد موافقت‌نامه­ های فرهنگی، منطقه‌ای، قاره­ای و بین‌المللی است.
ه- مکلف کردن دولت برای متجلی ساختن و توسعه مفاهیم و نهادهای هویت اسلامی و ایرانی در ساختار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و علمی و نیز تعامل اثربخش میان ایران فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی و زبانی با رویکرد توسعه پایدار (ماده ۱۱۳) که نیازمند اقداماتی نظیر این­هاست: طرح کاربرد نمادها، نشانه‌ها، آثار هنری ایرانی و اسلامی در معماری و شهرسازی و سیمای شهری، احداث موزه علوم و فناوری، پارک‌های علمی، موزه‌های فرهنگی تاریخی و … استفاده از ظرفیت‌ها و مزیت‌های فرهنگی در تسهیل و بهبود روابط و مناسبات بین‌المللی که می‌توانند از یک درصد از اعتبارات خود برای احداث بناها و ساختمان­های خود برای طراحی، ساخت آثار هنری متناسب با فرهنگ دینی و ملی استفاده کنند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

و- مکلف کردن دولت برای اهتمام ملی در شناسایی، حفاظت، پژوهش، مرمت، احیاء، بهره‌برداری و معرفی میراث فرهنگی کشور و ارتقاء توان گردشگری، تولید ثروت و اشتغال­زایی و مبادلات فرهنگی در کشور (ماده ۱۱۴). اقداماتی همچون حمایت از مالکین آثار تاریخی- فرهنگی، ایجاد و توسعه موزه‌های پژوهشی و تخصصی وابسته به دستگاه­های اجرایی، شناسایی و مستندسازی آثار تاریخی- فرهنگی در محدوده جغرافیایی اجرایی طرح، توسط دستگاه مجری با نظارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ایجاد و تجهیز پایگاه­های میراث فرهنگی در آثار تاریخی مهم کشور و مقایسه اصلی مرتبط با موضوع میراث فرهنگی، شناسایی و حمایت از آثار فرهنگی تاریخی حوزه فرهنگی ایرانی موجود در کشورهای همسایه و منطقه، جلب مشارکت بخش خصوصی و تعاونی نسبت به صدور مجوز تأمین و فعالیت موزه‌های خصوصی و تخصصی و مؤسسات مشاوره و کارشناسی مرتبط با موضوع میراث فرهنگی و گردشگری، ارتقاء جایگاه بخش غیر دولتی و افزایش رقابت‌پذیری در صنعت گردشگری از طریق اصلاح قوانین و مقررات و ارائه تسهیلات و تهیه ضوابط حمایتی، تکمیل نظام جامع آمار گردشگری با نظارت و هدایت مرکز آمار ایران، به منظور حفظ آثار و فرهنگ سنتی، قومی، ایلی، ملی و ایجاد جاذبه برای توسعه صنعت گردشگری در کشور، در استان­ها و یا شهرستان­ها نسبت به ایجاد دهکده توریستی، مراکز اطراق­های تفریگاهی ایلی، موزه و نمایشگاه اقدام نماید (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۸۴).

۲-۵٫ عوامل موثر بر جذب گردشگری

۲-۵-۱٫ بازاریابی^[۹]

بازاریابی در صنعت جهانگردی، پیش ­بینی کردن نیازها و درخواست­های متغیر گردشگران است که در آن رضایت مشتری به عنوان مهمترین اصل برای بازاریابان بایستی مورد توجه قرار گیرد. توجه به بازاریابی جهانگردی، بعد از جنگ دوم جهانی شروع گردید. بازاریابی و تحقیقات مربوط به آن در توسعه توریسم از امور بسیار مهم ضروری به شمار می­رود. در اجرای این امر لازم است که آمار جهانگردان دقیقا مورد بررسی قرار گرفته و اثرات اقتصادی و مالی آن تجزیه و تحلیل گردیده و با توجه به نتایج به دست آمده، طرح ها و برنامه ­های لازم در جهت توسعه و تکامل جهانگردی پی­ریزی شود (ویرینگ و نایل^[۱۰]، ۲۰۰۹: ۱۸۰).
در مسائل مربوط به بازاریابی، باید انواع مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورهای مورد نظر و بازارهای صادر کننده جهانگرد، دقیقاً مورد توجه و بررسی قرار گیرند تا بتوان بر اساس آنچه به دست آمده است، برنامه ­های لازم را طرح ریزی نمود. در آغاز قرن جدید و در شرایطی که از ارتباطات به عنوان رکن پیوند دهنده جوامع، تکنولوژی و تمدن یاد می­ شود، بی شک تبلیغات به ویژه در حوزه صنعت نقشی پویا و ماندگار در ثبات این ارتباطات خواهد داشت. اگر گسترش رسانه­های صوتی و تصویری از ابعاد ملی به فراملی و منطقه­ای به بین ­المللی را مبنای این نگرش قرار دهیم، خواهیم دید که رؤیای دهکده جهانی در حال تبدیل به واقعیت است. بی تردید جنگ­های آینده، فارغ از بکارگیری سلاح­های نظامی، جنگ تبلیغات خواهد بود که طلایه­های این جنگ هم­اکنون در حال شکل گیری است. در بازاریابی علاوه برتنوع محصولات یک منطقه توریستی، باید به تنوع بازار نیز توجه شود. این دو موضوع با هم ارتباط نزدیکی دارند. متنوع ساختن محصولات و بازار عامل مهمی در دستیابی به یک بخش گردشگری متوازن است. بخشی که ظرفیت لازم را جهت جذب توریست در سراسر سال داشته باشد، از خدمات و تسهیلات گردشگری حداکثر بهره ­برداری را بنماید، در سراسر سال موجب رونق اشتغال و کسب درآمد باشد و بالاخره بطور مداوم سرمایه ­گذاری کند. ساختار کنونی بازار در اکثر مقاصد گردشگری به یک یا دو بازار اصلی محدود می­ شود واین بازارها هم شدیداً فصلی بوده و همواره دچار نوسان هستند. برای مثال، شهرهای زیارتی مشهد و قم یا مناطق ساحلی دریای خزر نمونه ­ای بارز از اینگونه بازارها هستند. در نتیجه این شرایط بخش گردشگری از تعادل مطلوبی برخوردار نیست و نمی­تواند در سراسر سال منبعی برای درآمد باشد. این وضعیت موجب تضعیف کلی بخش جهانگردی می­ شود وسبب می­گردد که این بخش نتواند در حد لازم به تحقق اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کند. اگر ما به طور خلاصه و اجمالی بازاریابی را مدیریت فرایندی بدانیم که در آن تلاش می­ شود تا نیازها و احتیاجات جهانگردان به بهترین نحو ممکن شناسایی، پیش ­بینی و برای رضایت­مندی مشتریان، تمرکز منابع صورت گیرد، به این نتیجه خواهیم رسید که شناخت و درک بازار و ویژگی­های جهانگردان، به عنوان اولین اصل و تمرکز و به کارگیری حداکثر منابع به عنوان دومین اصل، بنیان­های یک بازاریابی موفق را تشکیل می­دهد. پنج اصل مهم که وجه تمایز میان بازاریابی خدمات و بازاریابی صنعتی یا فروش سریع کالای مصرفی هستند عبارتند از:
۱- غیر ملموس بودن.
۲- ناپایدار بودن.
۳- ناهمگون بودن.
۴ – تفکیک ناپذیری.
۵- غیر تملکی بودن خدمات (رضوانی، ۱۳۷۴، ص۱۱۹).

۲-۵-۲٫ تبلیغات^[۱۱]

تبلیغ از طریق علائم و اطلاعات دیگر، یک ابزار ارزشمند برای جذب بازدیدکنندگان به یک محل است. در این راستا نقش تبلیغات برای صنایعی چون توریسم، اهمیت مضاعفی دارد چرا که این صنعت از مثلث امنیت اجتماعی – اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بهره می­برد و تجمیع این سه شاخص در هر کشور قادر است تا تصویر زیبایی را از آن کشور در اذهان بین ­المللی ترسیم کند.
تبلیغات در توریسم معمولا جزء یکی از مهمترین وظایف هر سازمان توریستی است. تبلیغات و سهم آن، نموداری از حدود فعالیت این سازمان­ها بوده و در این مورد باید به این نکته توجه گردد که هر­گونه تبلیغات در توریسم با در نظر گرفتن مقدورات پذیرایی از توریست­ها انجام پذیرد و چنانچه تبلیغات به عمل آید، ولی وسائل و تسهیلات لازم برای جهانگردان موجود نباشد، این امر اثرات منفی به بار خواهد آورد. به طور­کلی در تبلیغات باید چند نکته مهم مورد توجه قرار گیرد که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
– مسائل مربوط به روحیات و افکار عمومی.
– مسائل اجتماعی و سیاسی و مسائل اقتصادی (لومسدن، ترجمه گوهریان، ۱۳۸۰، ص۵۲).
درچارچوب جهانگردی منطقه ای باید خصیصه مهمان نوازی سنتی ایرانیان تقویت شود و درعین حال مشارکت و مالکیت محلی بخش جهانگردی مورد حمایت قرار گیرد. لذا باید مناطقی انتخاب شوند که در آنها مردم محلی (شامل بخش جهانگردی) از طریق روابط سنتی که ضرورتاً از لحاظ فرهنگی همگن نیستند، با یکدیگر وابستگی داشته باشند. به طور مثال، یک تورگردان در یک قسمت از منطقه معمولاً‌تورگردانان قسمت­ های همجوار منطقه خود را بخوبی می­شناسد و این امر حرکت و جابجائی گردشگران و پذیرائی از آنها را تسهیل می­ کند واز این طریق بخش گردشگری را در سطوح محلی تقویت می­نماید.

۲-۶٫ رویکردهای نظری گردشگری

۲-۶-۱٫ رویکرد سیستمی

سیستم گردشگری هر مکان کلیتی است، مشتمل بر بخش­ها، اجزاء و عناصر متعدد و پیچیده همانند جاذبه ها، مراکز اقامتی، حمل و نقل (هوایی، زمینی، دریایی و …)، تأسیسات زیر بنایی، خدمات، اطلاعات، تبلیغات، بازارهای داخلی و بین ­المللی و … می­باشند که در ارتباط متقابل با همدیگر و برخورداری از شبکه، سلسله مراتب، ساختار، کارکرد و … جایگاه خود را در بازار رقابتی در سطوح مختلف محلی، منطقه­ای، ملی و بین ­المللی) بدست می ­آورد؛ به عبارتی دیگر گردشگری از جاذبه­ها، هتل­ها و خطوط هوایی و دیگر عناصر به صورت مجزا تشکیل نشده است که هر بخش بدون ارتباط و تعامل با سایر بخش­های تشکیل دهنده سیستم گردشگری، بتواند به موفقیت دستیابی پیدا کند؛ بلکه کلیتی است (همانند یک سیستم) که پویایی آن(گردشگری) در سایه ارتباط متقابل و سازمند اجزای و عناصر تشکیل­دهنده آن در بازار رقابتی بدست می ­آید. دو بخش اصلی سیستم گردشگری که چرخه، حرکت و پیشرفت گردشگری را در یک مکان شکل می­دهد، عرضه و تقاضا^[۱۲] است؛ تقاضا شامل تمامی گردشگران متقاضی گردشگری از مبداء­های مختلف ملی و بین ­المللی به مقصد مورد نظر می­باشند که بازارهای هدف گردشگری آن مکان­ را تشکیل می­ دهند (والا/ بیچریل، ۱۳۸۴: ۶۲)؛ و عرضه مشتمل بر جاذبه­ها، واحدهای اقامتی، حمل و نقل، خدمات، تسهیلات و تأسیسات گردشگری و … یک مکان/ منطقه و … می­باشند که موجب جذب گردشگران از سطوح فوق­الذکر می­گردند. ارتباط سازمند این دو بخش اصلی گردشگری در سایه برنامه­ ریزی و سازماندهی ایجاد می­گردد. به عبارتی دیگر درون این شاخه­ها و زیر سیستم کلی، جزئیات و عناصری است که برنامه­ ریزان و مدیران باید برای کسب موفقیت آن تلاش کنند و به گونه ­ای خدمات، تسهیلات و امکانات گردشگری را فراهم نمایند که گردشگران به راحتی بتوانند، نیاز و خواسته خود را برآورده سازند (داس ویل، ۱۳۷۹: ۲۳۱- ۲۶۷).
تایلر^[۱۳] نیز معتقد است، گردشگری را باید به صورت سیستمی مرکب از عوامل عرضه و تقاضا در نظرگرفت؛ که با یکدیگر مرتبط­اند. داخل این دو بخش سیستم کلی، عناصر و اجزایی قرار دارند که باید مدیران و برنامه­ ریزان برای کسب موفقیت آن تلاش کنند. برای تحصیل تقاضای گردشگری، یک ناحیه یا شهر و … باید قادر باشیم به گونه ­ای خدمات را فراهم کنیم که با نیاز و جواب­های گردشگران مطابقت داشته باشد. وی این را به نام سیستم و دستگاه بازار^[۱۴] لقب داده است که با روش منطقی با عنصر تقاضای متغیر گردشگران، تناسب داشته باشد و بین تقاضا و عرضه مطابقت برقرار کند. به عبارتی دیگر تطبیق عرضه با تقاضا (تعیین تفاوت میان آنچه گردشگر جستجو می­ کند و آنچه در آن ناحیه وجود دارد)، کلید راه رسیدن به توسعه صحیح و نهایی گردشگری است (تایلر، ۱۹۸۰، ص۵۵).
به نظر بولون^[۱۵] (۲۰۰۵) سیستم­های گردشگری از سه جهت مورد توجه است: الف) مدل تقاضا
ب) رویکرد انسان شناسی اجتماعی است که در بر گیرنده اوقات فراغت ج) مدل گردشگری صنعتی که گرایش به تولید انبوه تجاری و سود دارد (بریونز و همکاران^[۱۶]، ۲۰۰۹، ص۵).
تفکر سیستمیک ریشه در حکمت علل غایی کل ارسطویی دارد؛ با این حال لودیگ برتالانفی^[۱۷] برای نخستین بار مفهوم نظریه عمومی سیستم­ها^[۱۸] را به تعمیم از اصول نظریه سیستم­های باز در دهه ۳۰ قرن بیستم در دانشگاه شیکاگو مطرح ساخت. وی معتقد بود در تجزیه و تحلیل و صورت بندی اصول عمومی سیستم­ها، موضوع­های مختلف از اعتبار عام­تری برخوردار هستند (برتالانفای^[۱۹]، ۲۰۰۲، ص۴۰۵). از اینرو نگرش سیستمی راهی برای ورود و متحد ساختن علوم ایجاد کرد که با بسط نظریه سیبرنتیک^[۲۰] از سال ۱۹۴۸ به بعد، توسط ریاضیدان آمریکایی نوربرت واینر^[۲۱] ابداع گردید؛ جوهره اصلی این نگرش بر این مفهوم استوار است که تمام پدیده ­های جهان به عنوان مجموعه ­ای از سیستم­های بزرگ و کوچک در تعامل و ارتباط با یکدیگر قرار گرفته­اند و با شناخت عناصر و عملکرد این
سیستم­ها می­توان رفتار آنها را تحت هدایت و نظارت در آورد.
براین اساس، نگرش سیستمی به گردشگری، توسط بعضی از اندیشمندان این علم در دهه ۱۹۹۰ به بعد مطرح شده است. آنها اجزای متفاوت گردشگری را به صورت کلیت به هم پیوسته می­دانند؛ به عنوان نمونه گان^[۲۲] در سال ۱۹۹۴ این­گونه از این عنوان دفاع کرد که گردشگری را می­باید به عنوان یک سیستم تعبیر کرد و همچنین اضافه کرد که تمام بخش­های گردشگری به یکدیگر مربوط هستند. پیج^[۲۳] در مقاله خود در سال ۱۹۹۵ از مزایای نگرش سیستمی در گردشگری یاد می­ کند که بر اساس این نگرش، پیچیدگی­های یک منطقه گردشگری مبدل به مدلی ساده می­گردد. میل^[۲۴] و موریسون^[۲۵] در سال ۱۹۹۲ با بهره گرفتن از مدلی به تشریح رابطه­ شبکه ­های تار عنکبوتی به هم پیوسته سیستم گردشگری پرداخت­اند که دست زدن به یک قسمت این شبکه، اثر موجی سرتاسر شبکه را فرا می­گیرد (هولدن^[۲۶]، ۲۰۰۰، ص۷).

۲-۷٫ مدل­های گردشگری

در مطالعات گردشگری واژه مدل دارای مفاهیم و استدلال­های زیادی است. اغلب این استدلال­ها در جهت پیش ­بینی مدل­ها، ترسیم نمودار فرایند برنامه­ ریزی و یا بعضی از ابعاد نظری سیستم گردشگری به کار گرفته می­شوند؛ بنابر این کاربرد معمول واژه مدل شاید به غلط استفاده شود؛ پس ضروری همیشه ذات و هدف مدل­های مورد تحقیق، مشخص گردد؛ همچنین باید توجه به تمایز اصلی بین مدل­های «برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی» و مدل­های « نظری» که بعضی از جنبه­ های کارکردی سیستم گردشگری را توضیح می­ دهند، داشت. پس دو دسته از مدل­های بنیادین گردشگری عبارتند از؛ یکی مدل­های نظری که بر اساس آن سیستم گردشگری کل یا بخشی از کل، ترسیم، پیاده­ساری و انطباق داده می­ شود و می­توان آنها را بر حسب نزدیکی به واقعیت به تقسیمات جزیی­تری نیز تبدیل کرد؛ این مدل­ها به سه دسته تقسیم می­گردند:
مدل­های توصیفی ( به توصیف اجزای سیستم گردشگری می­پردازند)، مدل­های تشریحی ( به تشریح ماهیت کارکرد سیستم با و یا بدون در نظر گرفتن روابط معلولی آنها می­پردازند) و مدل­های پیش ­بینی کننده (بر پایه دانش روبط علت و معلولی استوار است)؛ و دیگری مدل­های عملی/ فرایندی می­باشد که مشتمل بر مدل­های سنتی ( برای حل مشکل طراحی می­شوند و از تبیین اهداف ← ارائه گزینه­ های مختلف ← ارزیابی گزینه­ ها ← انتخاب گذینه ← به اجرا می­رسند)، ذهنی/ استنباطی (براساس تعصبات شخصی یا تفکرات خاص) و تئوری سیستم­ها ( تلفیقی از مدل­های نظری با فرایندی می باشند) تقسیم می­گردند. باید توجه کرد بعضی از مدل­های پیش ­بینی کننده، حول هر دو نمودار دور می­زنند. آن مدل­هایی را که فقط علت­یابی­های گرایشی دارند و یا استنباطی هستند( مثلا” تکنیک­های دلفی، قضاوت­های حرفه­ای) می­توان آنها را تکنیک­های فرآیندی نامید که به توسعه ­های نظری ارتباطی ندارند. عناصر نهایی در شکل (۲-۱) به ملاحظات سطح­های مختلف استنباط و ادراک در برنامه­ ریزی است. مدل­های گردشگری در مورد
سیستم­های کل و سیستم­ها خرد در مقیاس­های مختلف فضایی اعم از مکان/ پروژه، محلی، ناحیه، ملی یا بین ­المللی کاربرد دارند (گتز^[۲۷]، ۲۰۰۶: ۲۲).

شکل۲-۱ طبقه ­بندی مدل­های گردشگری

چورلی^[۲۸]و هاگت^[۲۹] کاربرد مدل­های بدین شرح می­نامند: کاربردی روانشناسانه، کاربرد اکتسابی/ فراگیری، کاربردی استدلالی، کاربردی معیاری، کاربرد سیستم­گونه و کاربردی ساختاری (چورلی و هاگت، ۱۹۸۷).
همچنین به طرق دیگری می­توان مدل­ها را تقسیم ­بندی کرد:
مدل­های مصور یا شکلی: این مدل­ها از نظر ظاهر شبیه دنیای واقعی با مقیاس تصویری هستند.
مدل­های مشابه: برای نشان دادن تمایزات در یک مجموعه؛ مانند کاربرد رنگ در نقشه کاربری یک سرزمین.
مدل­های سمبلی: برای توضیح سیستم­ها یا فرایند ها در مدل­های پیش ­بینی کننده از طرح و رسم استفاده می­ کنند.
البته برای شناخت مشکلات برخی از تحقیقات، می­توان از تلفیق مدل­های برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی با مدل­های نظری به مدل­های ترکیبی دستیابی پیدا کرد و طی فرآیندی معین و تقابل مستمر آنها به ارائه راه­حل­هایی در زمینه سیستم گردشگری نائل شد (شکل شماره ۲).
باید توجه داشت درچشم­انداز و دورنمای یک سیستم، مدل­ها در زیر مجموعه نظریه ­ها قرار
می­گیرند. نظریه­ های سیستم­ها، دیدگاه­ های هستند که پدیده ­ها را تشریح می­ کنند و برای اداره سیستم­ها بکار گرفته می­شوند. بنابر این مدل­ها در ابتدا توصیفی، سپس تشریحی و در نهایت
پیش ­بینی کننده­اند؛ بنابر این مدل­ها، پی­ریزی و سازه­های نظریه ­ها را تشکیل می­ دهند (گتز، ۲۰۰۶: ۲۵).

شکل ۲-۲ مدل سیستم­های ترکیبی برای برنامه­ ریزی و نظریه­ های گردشگری (گتز، ۲۰۰۶)

با این مقدمه در ذیل به بررسی مهمترین دیدگاه ­ها و مدل­های ارائه شده در زمینه سیستم گردشگری با توجه بنیادی­ترین آنها (مدل­های برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی و مدل­های نظری)
می­پردازیم:

۲-۸٫ دیدگاه سازمان جهانی گردشگری

سازمان گردشگری جهانی(WTO) سیستم گردشگری را به دو بخش اصلی تقسیم می­ کند؛ یکی عوامل تقاضا، شامل بازارهای گردشگری بین ­المللی، داخلی (ملی و منطقه­ای) و ساکنان محلی و دیگر عوامل عرضه، مشتمل برفعالیت­ها و جاذبه­ها (جاذبه­های طبیعی، فرهنگی، تاریخی، پارک­های تفریحی، باغ وحش­ها، باغ­های گیاه شناسی، آکواریم­ها و …)، محل اقامت (هتل­ها، متل­ها، هتل آپارتمان­ها، مهمانپذیرها و …)، خدمات و تسهیلات گردشگری (دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، رستوران­ها، خرید، امور بانکی، مبادله ارز، خدمات و امکانات پستی و پزشکی و …)، حمل و نقل (هوایی، زمینی، دریایی)، امکانات و تأسیسات زیربنایی (شامل آب رسانی، برق رسانی، بهداشت، فاضلاب، دفع زباله و مخابرات) و عناصر سازمانی است (سازمان جهانی جهانگردی، ۱۳۷۹: ۱۶-۱۴).
مدل ارائه شده از طرف سازمان جهانی گردشگری بر پایه نظریه سیستمی می­باشد؛ این مدل با توجه به دو دسته مدل­های بنیادین گردشگری در طبقه ­بندی مدلهای نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.
عوامل عرضه

پایایی پرسش نامه خودشیء انگاری
جدول ۳-۸: پایایی پرسشنامه‌ی خود شیء انگاری

پرسشنامه

تعداد سوالات

تتا

خود شیء انگاری

۱۰

۴۷/۰

برای محاسبه پایایی خودشی انگاری از روش تتای ترتیبی استفاده شد در خرده مقیاس خود شیء انگاری مقدار تتای ترتیبی ۴۷/۰ به دست آمده است. با توجه به پایین بودن مقدار تتا می­توان گفت سوالات این پرسشنامه از پایایی لازم برخوردار نیستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۴-۶- پرسشنامه کمال گرایی
۳-۴-۶-۱-پرسشنامه کمال گرایی اهواز
مقیاس کمال گرایی اهواز یک مقیاس خود گزارش دهی ۲۷ ماده ای است که به وسیله تحلیل عوامل توسط نجاریان، عطاری و زرگر(۱۳۸۸) در یک نمونه ۳۵۹ نفری از دانشجویان دانشگاه شهید چمران و آزاد اسلامی ساخته شده است. ماده های اولیه آن بر اساس متون معتبر روان شناسی، ماده های زیر ربط در مقیاس های پرسش نامه شخصیتی چند وجهی مینه سوتا، اضطراب اسپیل برگر، مقیاس فکری-عملی مادزلی، و افکار غیر منطقی جونز و هم چنین از طریق محاسبه های بالینی تهیه گردید. پایایی این مقیاس حاصل از باز آزمایی با ۴ هفته فاصله زمانی بر روی ۱۹۰ دانشجو ۶۸/۰می باشد که در حد قابل قبولی است. همچنین اعتبار همزمان مقیاس کمال گرایی بر روی ۱۴۰ آزمودنی ۵ /۰می باشد. ماده های این مقیاس دارای ۴ گزینه هرگز، به ندرت، گاهی اوقات و اغلب اوقات می باشد و در این مقیاس به استثنای ماده های ۱۱، ۱۶، ۱۷، ۲۲ که به شیوه معکوس نمره می گیرند، بقیه ماده ها بر اساس مقادیر ۱، ۲، ۳، ۴ نمره گذاری می شوند در نهایت حاصل جمع نمرات میزان کمال گرایی فرد را نشان می دهد.
۳-۴-۷-درونی سازی لاغری
۳-۴-۷-۱-مقیاس درونی سازی لاغری^[۲۲۶]
درونی سازی لاغری ایده آل به وسیله مقیاس تجدید نظر شده کلیشه سازی بدن ایده آل (استیک و گراس، ۱۹۹۸) ارزیابی می گردد. در این مقیاس از شرکت کنندگان درخواست می گردد تا میزان توافقشان را با عباراتی متمرکز بر آن چه زنان جذاب به آن شبیه هستند نشان دهند (به عنوان مثال، زنان لاغرتر جذاب تر هستند) که یک شکل درجه بندی پاسخ های ۵ نقطه ای از قویا مخالفم=۱ تا قویا موافقم=۵ استفاده می گردد، آیتم ها برای تحلیل نهایی جمع بندی شده و نمره ها از ۸ تا ۴۰ درجه بندی می گردد(استیک و آگراس، ۱۹۹۸) . هم چنین به دلیل عدم استفاده قبلی از این پرسش نامه در ایران پایایی و روایی این مقیاس در این تحقیق محاسبه گردید
روایی مقیاس درونی سازی لاغری
جدول ۳-۹: روایی مقیاس درونی سازی لاغری

پرسشنامه

مقدار KMO

آزمون بارتلت

مقدار کای دو

درجه آزادی

سطح معناداری

درون سازی لاغری

۷۷/۰

۴۴/۴۳۰

۱۵

۰

۱-۴-۴ علایم بالینی: ۲۸
۱-۴-۵ راه های انتقال: ۲۹
۱-۴-۶- ایمونولوژی ترایکوفایتون‌ ویولاسئوم ۳۰
۱-۴-۷ اپیدمیولوژی: ۳۱
۱-۴-۸ درمان: ۳۲
۱-۵ مطالعات بیولوژی مولکولی: ۳۳
۱-۵-۱ بیولوژی اسکوالن اپوکسیداز (SE) (منواکسیژناز): ۳۸
۱-۵-۲ ویژگی استرول‌ها و نقش اسکوالن اپوکسیداز: ۳۹
۱-۵-۴ مکانیسم اثرات داروهای ضد قارچی بر ارگوسترول ۴۶
۱-۵-۵ بررسی مولکولی اسکوالن اپوکسیدازدرقارچها و رابطه آن با مقاومت دارویی: ۴۸
–
۲-۲ طراحی پرایمرها: ۵۵
۲-۲-۱ آماده سازی پرایمرها: ۵۶
۲-۳ استخراج DNA: 57
روش کار: ۵۷
۲-۴ تکثیر ژن سنتزکننده آنزیم اسکوالن اپوکسیداز توسط PCR: 59
۲-۵ خالص‌سازی محصولات PCR: 60
–
۳-۱ بررسی ماکروسکوپی قارچ درماتوفیت ترایکوفایتون ویولاسئوم ۶۴
۳-۲ بررسی میکروسکوپی (ریزبینی) قارچ درماتوفیت ترایکوفایتون ویولاسئوم ۶۴
۳-۳ : کشت انبوه در محیط SCC مایع ۶۴
۳-۴ استخراج DNA 64
۳- ۵ محصول PCR 65
۳-۷ تعیین توالی ژن اسکوالن اپوکسیداز در قارچ درماتوفیت ترایکوفایتون ویولاسئوم ۶۵
–
۱-۴- بحث ۷۱
۴-۲- پیشنهادات: ۷۷
Refrences: 78
فهرست اشکال
عنوان صفحه
۶۶
۶۶
۶۷
۶۷
شکل (۳-۶) همولوژی سکانس پروتئین آنزیم اسکوالن اپوکسیداز در قارچ ترایکو فایتون ویولاسئوم با سایر موجودات ۷۷
چکیده
قارچviolaceum Trichophyton مسئول اپیدمیهای بسیاری از عفونتهای درماتوفیتی می باشد.
ترایکوفایتون ویولاسئوم در انسان ایجاد کچلی بدن، پا، ناخن و دست می کند.
همچنین به موها حمله و ایجاد کونیدیاهای
خارج و داخل مو(اکتواندوتریکس) میکند. کلونیزه شدن درماتوفیتها محدود به بافت های کراتینه و مردۀ لایه شاخی بوده و ممکن است منجر به واکنش های التهابی خفیف تا شدید گردد .
ایمنی هومورال، سلولی و نیز دفاع غیراختصاصی میزبان علیه درماتوفیت ها فعال بوده که می توانند باعث حذف قارچ گردند و درنتیجه از پیشرفت عفونت به سمت بافتهای تحتانی جلوگیری نمایند.
خصوصیات و ویژگیهای متعددی از این قارچ تاکنون مورد بررسی واقع شده اما در زمینه بیولوژی مولکولی این قارچ مطالعات محدودی انجام گرفته است.
موجودات زنده چه پرسلولی و چه تک سلولی بوسیله غشایی احاطه می شوند که آنها را از محیط اطرافشان مجزا می سازد.
ترکیب این غشاء بسیار مهم است چرا که در حفظ و پایداری غشاء دخیل می باشد.
استرولها یکی از ترکیبات لازم در تمام سلولهای یوکاریوتی می باشد که البته
در سلولهای قارچی نوع ارگوسترول آن موجود است.
این ترکیب در فعالیتهای مختلفی از جمله در تعدیل سیالیت غشاء، تراوایی و فعالیت آنزیمهای باند شده به غشاء، تنظیم چرخه سلولی و فتواکسیداسیون مؤثر می باشد.
از آنزیمهای مؤثر در بیوسنتز این ترکیب، می توان به اسکوالن اپوکسیداز اشاره کرد. این آنزیم در مسیر بیوسنتزارگوسترول مهم می باشد و برای فعالیت به مولکول FAD و NADPH واکسیژن احتیاج دارد .

این آنزیم هدف برخی از داروهای ضد قارچی می باشد.

۴-۲-۷) وضعیت تناسب فاصله تا مسیل منطقه
در مسیر بعضی از رودخانه­ها و مسیل­ها طغیان­ها با پدیده ­های فرسایشی همراه است. بدین معنا که رودخانه مواد حمل شده را به صورت نهشته های آبرفتی در کناره­ها و اراضی پایین دست به جا می­ گذارد. از ویژگی های این اراضی بافت سست، غیر متراکم و دانه درشت آن­ها می­باشد که از یک طرف دارای نفوذ پذیری بسیار زیادی می­باشند و از طرف دیگر دارای مقاومت کم تا بسیار کمی است که در میان مدت تاثیرات منفی بر روی سازه ­هایی که بر روی آن­ها احداث گردید، به صورت نشست سازه­ها، ترک و شکست خوردگی سازه ها نشان می­دهد( اصغری مقدم،۱۳۷۸: ۵). رعایت حریم رودخانه­ها با دوره­ های بازگشت بلند مدت یکی از ضروریات استقرار فعالیت­های انسانی در سطح شهر می­باشد. برای تعیین نحوه بهره ­برداری و استفاده صحیح از اراضی حاشیه رودخانه­ها، باید پهنه سیل­گیری رودخانه­ها و شناخت رژیم سیلاب­زایی را برای سیلاب­های با شدت­های مختلف ارزیابی و مشخص کرد و متعاقبا درباره کاربری مناسب شهری، تصمیماتی گرفت. در معیارهای شهرسازی، برای رودخانه­ها و مسیل­هایی که دیوار سازی می­شوند حریم بلافاصله پس از دیواره ها شروع می­ شود(شیعه، ۱۳۸۱: ۲۱۲).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در مورد رودخانه­ها باید گفت که بیشتر رودها ممکن است با خطر طغیان­های موضعی با دوره­ های تناوب کوتاه مدت و بلند مدت همراه باشد. لذا در مکان­ یابی اراضی شهری باید به رعایت حریم رودخانه توجه داشت. فاصله استاندارد شهر تا مسیل ۵۰ تا ۳۰۰ متر می­باشد( موسوی و همکاران، ۱۳۸۹). جدول فاصله تا مسیل ۴-۷ نشان می­دهد که ۹۰/۲۴ درصد سطح منطقه فاصله استاندارد تا مسیل را نداشته و ۱۰/۷۵ از اراضی منطقه درصد در فاصله مناسب از رودخانه و مسیل­­ها قرار گرفته­اند.
جدول ۴-۷: وضعیت تناسب فاصله تا مسیل منطقه

مساحت(درصد)

مساحت(هکتار)

فاصله تا مسیل

۱۰۰%

۴۵/۲۱۳۳۳

کل

۹۰/۲۴

۱۵/۵۳۱۳

نامناسب

۱۰/۷۵

۳/۱۹۶۰۲۰

مناسب

یافته­های تحقیق
نقشه ۴-۷: بررسی وضعیت تناسب فاصله تا مسیل منطقه برای مکان­ یابی توسعه شهری
یافته­های تحقیق
۴-۲-۸) وضعیت تناسب خاک منطقه
هدف از مطالعه­ خاک­شناسی و طبقه ­بندی اراضی، تعیین خصوصیات و ارزش اراضی برای کشاورزی، آبیاری، تاسیسات و تجهیزات شهری و همچنین تاثیر­گذاری در جهت مناسب توسعه شهری است( حبیبی،۱۹۵:۱۳۸۴). جنس خاک در ارتباط با میزان نفوذ آب و بارندگی­ها و درجه مقاومت آن در مقابل ایستایی تاسیسات ساختمانی و طبقات ساختمانها از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. بافت خاک در توسعه شهرها عامل بسیار مهمی می­باشد، مقاومت خاک در ارتباط با احداث ساختمانهای چند طبقه باید هماهنگ باشد( شیعه،۱۹۴:۱۳۷۹).
در زمین­هایی که ممکن است بر اثر وقوع زلزله دچار ناپایداری ژِِئوتکنیکی( نظیر روانگرایی در خاک­های ماسه­ای سست، نشست زیاد، زمین لغزش، سنگ ریزش یا پدیده ­های مشابه) شوند، توصیه می­ شود امکان ساخت و شرایط لازم برای احداث بنا با بهره گرفتن از مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی ویژه، انجام شود( کامیار،۴۲۳:۱۳۸۵). مناسب­ترین خاک برای ساختمان سازی، خاک­های عمیق با بافت سنگین است و خاکهای شنی، نامناسب­ترین خاک برای ساخت و ساز و توسعه فیزیکی شهرها است. بنابراین بهترین مکان برای توسعه شهری براساس این عامل، گسترش در خاکهای عمیق با بافت متوسط تا سنگین است (قرخلو و همکاران،۱۱:۱۳۸۹). و باید این را در نظر داشت که زمین­لرزه غالبا در زمین­های سست تخریب بیشتری ایجاد می­ کنند(معتمد،۲۳۰:۱۳۸۲). با بررسی جدول خاک منطقه ۴-۸، مشاهده می­ شود که ۰۲/۹۰ درصد از سطح منطقه از اراضی نامناسب و ۹۸/۹ درصد از اراضی منطقه برای فعالیتهای شهری مناسب است.
جدول ۴-۸: وضعیت تناسب خاک منطقه

مساحت(درصد)

مساحت(هکتار)

تناسب خاک

۱۰۰%

۳۶/۲۰۱۲۳۱

کل

۰۲/۹۰

۲-۲-۸- عوامل مؤثر بر سلامتی (تعیین کننده های سلامتی^[۳۱])

با توجه به دامنه گسترده تعاریف مربوط به سلامتی تعیین کننده های سلامتی نیز بسیار گسترده و متنوع خواهد بود که در اینجا به مهم ترین آ نها اشاره می‌شود.

۲-۲-۸-۱- عوامل ژنتیکی و فردی

بسیاری از بیماری‌ها تحت تاثیر خصوصیات ژنتیکی هستند. گرچه در مورد بیماریهایی که ظاهرا جنبه ژنتیکی ندارند نیز ممکن است خصوصیات ژنتیکی فرد زمینه مساعد کننده ای برای بیماری فراهم آورد. عوامل فردی نظیر سن، جنس، شغل، طبقه اجتماعی، وضع تغذیه و … نقش مهمی در سلامت افراد جامعه خواهد داشت که در اینجا به عنوان نمونه به شرح مختصر بعضی از عوامل فردی مؤثر بر سلامت اکتفا می‌شود.

سن: بیشتر حالات مربوط به سلامت و بیماری به نحوی با سن افراد، مرتبط است. مثلاً نوع بیماری‌ها، شدت بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آن در سنین مختلف متفاوت است و بیماری‌های قابل انتقال در سنین پایین و بیماری‌های غیر قابل انتقال و مزمن در سنین بالا شیوع بیشتری دارد (دتیلز،۱۹۹۷).
جنس: به طور کلّی گزارش بیماری در زنان و مرگ و میر در مردان بیشتر است. به دلیل تفاوت‌های تشریحی، فیزیولوژیک و اجتماعی زن و مرد، نوع و شدت و فراوانی بیماری در دو جنس متفاوت است. در مورد فزونی مرگ و میر جنس مذکر در تمام موارد نمی‌توان دلیلی پیدا کرد ولی به طور کلی به نظر می‌رسد که نوع کار و حرفه و فعالیت‌های اجتماعی یکی از علل عمده این تفاوت باشد.
شغل و طبقه اجتماعی: سلامت افراد جامعه به نحو مؤثری تحت تغییر شغل می‌باشد زیرا انتخاب حرفه خاص در بسیاری از موارد مستقیما فرد را در معرض عوامل بیماریزای مربوط به آن حرفه و بیماریهای ناشی از آن قرار می‌دهد ضمن اینکه با تاثیر گذاری بر سطح درآمد به صورت غیر مستقیم بر طبقه اجتماعی، تغذیه، وضع مسکن و سایر فعالیت‌های فرد هم مؤثر خواهد بود که همه آنها به نحوی در سلامت نقش دارند(میلانی فر،۱۳۸۷).

۲-۲-۸-۲- عوامل محیطی

محیط، نقش بسیار مهمی در وضعیت سلامت و بیماری خواهد داشت زیرا از یک طرف به عنوان یک عامل جداگانه بر سلامت فرد اثر می‌گذارد و از طرف دیگر روی خصوصیات فردی نظیر شیوه های زندگی، وضعیت ایمنی و خصوصیات رفتاری فرد تاثیر دارد. اثر عوامل محیطی نظیر آب، خاک و شرایط جغرافیایی بر سلامت نیز بر کسی پوشیده نیست و علاوه بر آن عوامل بیولوژیک محیط نظیر موجودات و جانوران محیط زندگی انسان نیز نقش موثری بر سلامت افراد جامعه خواهند داشت.
محیط اجتماعی ـ اقتصادی : عوامل اقتصادی و اجتماعی از طریق اثراتی که بر جسم و روان افراد خواهند داشت در سلامت افراد جامعه مؤثرند. شرایط زندگی، امکانات، تسهیلات آموزشی، نحوه ارتباطات، آگاهی‌ها، وضعیت اشتغال، درآمد، امنیت و . . . همگی به طریقی بر سلامت فرد، اثرگذار هستند و از طرفی ارتباط نامناسب اجتماعی باعث افزایش عوامل استرس‌زا و نهایتاً بیماری می‌شود(میلانی فر،۱۳۸۷).

۲-۲-۸-۳- شیوه های زندگی مردم

نظیر عادات غذایی، تحرّک و عدم تحرّک، نوع تفریحات و سرگرمی‌ها، نحوه ارتباط با سایر افراد جامعه می‌تواند در سلامت افراد موثر باشد گرچه برخی از شیوه های زندگی در ارتباط با محیط زندگی انسان شکل می‌گیرد (لست جان،۱۹۹۲).

۲-۲-۸-۴- وسعت و کیفیت ارائه خدمات

سیاست‌های بهداشتی جامعه و نحوه ارائه خدمات نیز در سلامت افراد جامعه نقش اساسی دارد. اقدامات پیشگیری از طریق افزایش پوشش واکسیناسیون، بهسازی محیط، تامین آب آشامیدنی سالم، مراقبت گروه های آسیب پذیر جامعه مثل مادران و کودکان و نظایر آن و نیز توزیع عادلانه خدمات، نقش عمده ای در سلامت کلّی جامعه خواهد داشت. توانمند ساختن مردم برای ارتقای سلامت خویش یکی از وظایف عمده مسئولین بهداشتی کشور است(تیلور،۱۹۹۸).

۲-۲-۸-۵- عوامل دیگر

عوامل متعدد دیگری در سلامت افراد جامعه نقش دارند نظیر سطح سواد، وضعیت کشاورزی و تغذیه، سیستم ارتباطات و وسائل ارتباط جمعی، وضعیت جاده ها و شرایط اقتصادی اجتماعی.

۲-۳- مبانی نظری تاب آوری ^[۳۲]

۲-۳-۱- تعاریف تاب آوری

در حیطه روان شناسی تحولی، تاب آوری به عنوان یک فرایند پویای مقابله موفق با شرایط ناگوار^[۳۳] مورد مطالعه قرار گرفته است، با بهره گرفتن از تحقیق معلوم شده که مباحث قابل ملاحظه‌ای در مورد تعریف و عمل گرایی تاب آوری وجود دارد .در مطالعات طولی که در چارچوب این رویکرد در جمعیت های پرخطر انجام گرفته، درصدی از این افراد به مشکلات و آسیب هایی مبتلا می شدند، اما درصد بیشتری نیز سالم می ماندند. محققان برای این افراد که در شرایط ناگوار و پرخطر، پیامدهای نامطلوب را نشان نمی دادند، اصطلاحات گوناگونی مثل آسیب ناپذیر، مقاوم در برابر استرس ^[۳۴]و سرسخت^[۳۵] به کار برده اند. اخیراً نیز اکثر محققان واژه تاب آور را برای مواجهه فرد در برابر شرایط پرخطر و ناگوار به کار می برند (بنارد،^[۳۶] ۱۹۹۱).
به اعتقاد زاوترا ^[۳۷]، هال ^[۳۸]و مورای ^[۳۹](۲۰۱۰) بهترین تعریفی که برای تاب آوری وجود دارد این است که آن را به عنوان سازگاری موفق ^[۴۰]با شرایط ناگوار در نظر بگیریم. ویژگی های شخص و موقعیت ممکن است تعیین کننده فرآیندهای تاب آوری باشند، اگر این ویژگی ها بعد از شرایط استرس زا منجر به پیامدهای سالم شود. تاب آوری فرایندی پویا است. یعنی سازماندهی مجدد سیستم های سازگاری برای ایجاد تاب آوری جدید درمحیط های جدید، بنابراین تاب آوری ممکن است در مراحل مختلف زندگی متفاوت باشد و می تواند تحت تاثیر تحول افراد در طول زمان قرار گیرد (لیمری- چالفات^[۴۱]، ۲۰۱۰).
تعریف دیگری که اخیراً مورد توجه قرار گرفته این است که تاب آوری نباید به عنوان یک صفت ایستا تصور شود، یا به عنوان یک ویژگی فردی انگاشته شود. تاب آوری از مجموعه ی فرآیندها و تعاملاتی که فراتر از مرزهای ارگانیسم فردی است و شامل روابط نزدیک و حمایت اجتماعی است، به وجود آمده است. تاب آوری انسان به فرایندها یا الگوهایی از سازگاری و تحول مثبت در زمینه‌ی تهدیدهای قابل توجه در زندگی یا فعالیت های هر فرد اشاره دارد. مطالعات طولی نشان می دهد که آسیب های قابل توجه و شرایط ناگوار روان شناختی به طور آشکاری باعث تغییرات مهمی هم در پیامدهای کوتاه مدت و پیامدهای بلندمدت می شوند. مطالعات تاب آوری انسان بخصوص بر فهم تفاوت های فردی در ارتباط با تجربه های ناگوار متمرکز است. (ماستن ،۲۰۰۱).
علاوه بر این تاب آوری به عنوان فرآیندهای تحولی مداوم^[۴۲] از دوران کودکی به بزرگسالی تعریف شده است، یعنی این که کودکان و نوجوانان قادرند در مواجهه با شرایط ناگوار منابع درونی و بیرونی را شناسایی و از آنها استفاده کنند. بررسی فرآیندهای تاب آوری در دوره‌ی نوجوانی ممکن است برای دوره‌ی بزرگسالی حیاتی باشد(جکسون و همکاران^[۴۳] ،۲۰۰۷).
بلوک و کرمن (۱۹۹۶)، بیان می دارند که تاب آوری یک صفت شخصیتی است که فرد را قادر می سازد بر استرس های درونی و بیرونی غلبه نماید. این حالت به وسیله‌ی مکانیسم‌های دفاعی همچون حمایت های خارجی به وجود می آید. تاب آوری در طول دوران زندگی فرد هم می تواند حضور داشته باشد و هم حضور نداشته باشد. سازه تاب آوری به توانایی افراد برای سازگاری موفقیت آمیز در مواجهه با استرس های حاد، وقایع آسیب‌زا، شرایط ناگوار مزمن، حفظ یا به دست آوردن سریع بهزیستی روان شناختی و تعادل حیاتی، مربوط است (چارنی^[۴۴]، ۲۰۰۴). محققان مفهوم تاب آوری را با عنوان یک فرایند یا نیرویی که تحمل شخص در شرایط ناگوار و هنگام نگرانی را افزایش می دهد، به حساب می آورند. مک آلیستر و مک اینون ^[۴۵](۲۰۰۹) تاب آوری را به عنوان یک توانایی برای بهبود در شرایط ناگوار و غلبه بر مشکلات در زندگی افراد، توصیف کرده اند. آنها همچنین معتقدند افراد گروه‌هایی که از خود تاب آوری نشان می دهند تمایل دارند تا مجموعه ای از ویژگی های و خصوصیات را به دست آورند که این ویژگی ها و خصوصیات آنها را برای غلبه بر مشکلات موجود در زندگی مجهز می کنند. تاب آوری شامل تعامل بین محرک تنش زا، محیط و ویژگی های شخصی است(جوکار، ۱۳۸۶).
گارمزی ^[۴۶]و ماستن (۱۹۹۱) تاب‌آوری را «یک فرایند، توانایی، یا پیامد مقابله موفقیت آمیز با شرایط تهدیدکننده»، تعریف نموده اند. به بیان دیگر تاب آوری، مقابله مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است (والر^[۴۷]، ۲۰۰۱). البته تاب آوری، تنها پایداری در برابر آسیب ها یا شرایط تهدید کننده ^[۴۸]تنیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمی باشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. می توان گفت تاب آوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی – روانی، در شرایط خطرناک است ( بشارت ، ۱۳۸۷).
افزون بر این، پژوهشگران بر این باورند که تاب آوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است .کامپفر ^[۴۹](۱۹۹۹) باور داشت که تاب آوری، بازگشت به تعادل اولیه^[۵۰] یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر (در شرایط تهدید کننده) است و از این رو مقابله موفق در زندگی را فراهم می کند. در عین حال کامپفر به این نکته نیز اشاره می نماید که مقابله مثبت با زندگی، هم می تواند پیامد تاب آوری به شمار رود و هم به عنوان پیش آیند، سطح بالاتری از تاب آوری را سبب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرآیندی به تاب آوری می داند.
به طورکلی واژه تاب آوری به عوامل و فرایندهایی اطلاق می شود که خط سیر تحولی را از خطر به رفتارهای مشکل زا و آسیب روان شناختی دور کرده و به رغم وجود شرایط ناگوار به پیامدهای سازگارانه منتهی می گردد (محمدی، ۱۳۸۴). محققان تاب‌آوری و آسیب‌پذیری را دو قطب متضاد یک پیوستار می دانند. آسیب پذیری به افزایش احتمال پیامدای منفی در برابر خطرات اطلاق می شود (محمدی ، ۱۳۸۴).
با توجه به تعاریف آورده شده واژه تاب آوری را می توان به صورت توانایی بیرون آمدن از شرایط سخت یا تعدیل آن تعریف نمود. در واقع تاب آوری ظرفیت افراد برای سالم ماندن و مقاومت و تحمل در شرایط سخت و پرخطر است که فرد نه تنها بر آن شرایط دشوار فائق می شود بلکه طی آن و با وجود آن قوی تر نیز می گردد. همچنین تاب آوری یعنی با وجود آنکه برخی از افراد با عوامل خطر متعددی روبه رو می شوند و در نتیجه احتمال بروز اختلال در آنها بیشتر است، ولی دچار آن اختلال نمی شوند. تاب‌آوری، سپر بلای افراد در معرض خطر است و آنها را برابر آثار سوء مواجهه با عوامل خطر محافظت می کند. تاب آوری فرایند مقابله با رویدادهای مختل کننده، پراسترس یا چالش برانگیز زندگی، فرایند تحول خودسازگارانه یا خود اصلاحگر، ظرفیت بازگشت سریع به حالت اولیه، توانایی رها شدن از شرایط ناگوار یا دشواری است.

۲-۳-۲- ابعاد اساسی تاب آوری

پیشگامان تحقیق در زمینه تاب آوری با تأکید بر اهمیت نهفته‌ی درک پیشرفت مثبت در زندگی افرادی که به نظر می رسد. برمشکلات غلبه کرده اند، دانشمندان را برای مطالعه بیشتر در مورد تاب آوری متقاعد ساخته اند. تاکنون سه جریان مطالعه و تحقیق در مورد تاب آوری در پیشرفت بشر وجود دارد و چهارمین جریان نیز در حال شکل گیری است (ماستن، ۲۰۰۷).
جریان اول بر توصیف و تبیین تفاوت میان افرادی که در برابر شرایط ناگوار و خطر در موارد مختلف عکس العمل نشان می دادند متمرکز شد. این جریان مقدار قابل ملاحظه‌ای از ثبات و سازگاری افراد، روابط و منابعی که تاب آوری را پیش بینی می کند را آشکار ساخته است و این عوامل محافظتی اثر خود را در جریان های بعدی از خود نشان داده است. جریان دوم فراتر از توصیف عوامل یا متغیرهای مربوط به تاب آوری، بر روی فرآیندها متمرکز شده است و با هدف تعیین و درک فرآیندهای ویژه‌ای که ممکن است به تاب آوری بیانجامد، صورت می پذیرد. این جریان با وجود توجه زیاد به سطوح چندگانه‌ی تحلیل و فرآیندهای نوربیولوژیکی به این نوع تحقیق ادامه می دهد (سیچیتی و کوریتس، ۲۰۰۷).
جریان سوم با تلاش هایی برای آزمون ایده های مربوط با تاب آوری از طریق مداخله، همچون تربیت مفید و کارآمد، (فورگاتیج، و دی گارم، ۱۹۹۹) درگیری مدرسه (هاوکینز و همکاران، ۱۹۹۹) و اخیراً مهارت های اجرایی (دایموندو همکاران، ۲۰۰۷) آغاز شد. مطالعات مربوط به جریان چهارم تاب آوری به دنبال پیشرفت سریع مطالعه‌ی ژن‌ها، پیشرفت رفتارشناسی اعصاب و آمار برای درک بهتر فرآیندهای پیچیده‌ای است که منجر به تاب‌آوری می شوند (ماستن، ۲۰۰۷)
به عنوان مثال، مطالعات جریان چهارم نقش انعطاف پذیری برای پردازش به شیوه های مختلف را به عنوان نقش های واسطه‌ای خطر یا شرایط ناگوار در پیشرفت و رشد (کیم- کوهن و گولد، ۲۰۰۹) و نقش شکل پذیری عصبی در تاب آوری را مورد بررسی قرار داده‌اند (سیچیتی و کورتیس، ۲۰۰۷).
همان‌گونه که این توصیفات اشاره می کنند، اینکه آیا تاب آوری به عنوان یک فرایند یا یک برون داد در نظر گرفته شود بستگی به ماهیت شخصی یا جامعه‌ی آماری دارد مبتلا به استرس دارد. محققین با دید تحولی به تاب آوری معمولاً قدرت تحمل افراد در شرایط استرس زا همچون ضررهای اقتصادی اجتماعی، بیماری های ذهنی والدین، بی توجهی و بدرفتاری را موردمطالعه قرار می دهند و بنابراین این امکان وجود دارد که تاب آوری را به عنوان یک فرایند زمانی و تحولی در نظر داشته باشند. از طرف دیگر، زمانی که تأثیر استرس در دوران بزرگسالی را در نظر می گیریم، تاب آوری به عنوان برون داد تعیین شده به وسیله‌ی پاسخ فرد به یک حادثه‌ی ویژه معمولاً در یک دوره‌ی کوتاه در نظر گرفته می شود (مانسینی و بونانو، ۲۰۱۰).
براساس این ملاحظات، مانسینی و بونانو (۲۰۱۰) معتقدند که علیرغم تفاوت های ذکر شده در مورد تاب آوری، این ادبیات متفاوت، تفاوت های معناداری را در درک عملیاتی تاب آوری به وجود نمی آورند. این تفاوت کاربردها (فرایند در تقابل برون داد) در مرحله‌ی نخست تفاوت میان جامعه‌ی آماری مورد مطالعه و زمان مطالعه بر روی افراد دارای استرس را انعکاس می دهند (مانسینی و بونانو، ۲۰۱۰).
گرچه ممکن است تاب آوری تقریباً فراگیر باشد، ولی هم احتمال اینکه همه ی ما به یک اندازه تاب آور باشیم و هم اینکه عوامل محیطی که تاب آوری را در برابر استرس تقویت یا تضعیف می کنند، به طور مساوی در بین مردم تقسیم شده باشند، اندک است. انسان ها از نظر توان درونی، انعطاف پذیری و تحمل در برابر مشکلات متفاوت اند (گالو و همکاران، ۲۰۰۵). در زمینه پیامدهای تاب آوری، شماری از پژوهش‌ها به تأثیر سلامت روان یا کاهش مشکلات هیجانی بر رضایت از زندگی اشاره داشته اند (هامارات و همکاران، ۲۰۰۱، باسو، ۲۰۰۴). همچنین یو و ژانگ (۲۰۰۷) به این نتیجه رسیدند که تاب آوری در فرهنگ چین شامل سه عنصر سرسختی ، مقاومت و خوش بینی است.
سازگاری مثبت یا تحول مثبت می تواند در اصطلاح عملکرد درونی (یعنی بهزیستی روان شناختی، رسش، بهداشت) یا عملکرد بیرونی (یعنی انجام اعمال خوب در مدرسه و محل کار، همکاری در جامعه) یا ترکیب چیزهایی مانند شادی و موفقیت، تعریف شود (ماستن، بورت و کاست وورث، ۲۰۰۶). فهم بهتر سازگاری و منابع انطباقی ممکن است بیشتر در طراحی مداخلات برای ارتقاء تاب آوری در بزرگسالی سودمند باشد. منابع انطباقی^[۵۱]، یا عوامل ترویجی تاب آوری، شامل الگوها یا منابعی است که در طول دوره استرس ساخته و استفاده می شوند (لوی کن و گریس، ۲۰۱۰).

۲-۳-۴- ویژگی های افراد تاب آور

عده زیادی از مردم در طول زندگی با یک یا چند واقعه وقایع آسیب زا روبرو می شوند. آنها باید شرایط استرس زا را تحمل کنند تا بتوانند در طول زندگی ایستادگی نشان دهند. در چندین سال گذشته شاهد افزایش اطلاعات جدید در مورد مکانیسم های روان شناختی و عصب شناختی که در ارتقاء درگیرند هستند، بوده ایم (فیدر^[۵۲] و همکاران، ۲۰۱۰).
افراد تاب آور ظرفیت بیشتری را از خود نشان می دهند تا بعد از حوادث استرس زا تعادل فیزیولوژیکی، روانی و ارتباطات اجتماعی خود را مجدداً بدست آورند (زاوترا، هال و مورای، ۲۰۱۰). تاب‌آوری به عنوان مقاومت موفقیت آمیز فرد در برابر موقعیت های تهدیدآمیز و چالش برانگیز تعریف می شود، و افراد تاب آور افرادی هستند که علیرغم مواجهه با استرس های مزمن و تنیدگی‌ها، از آثار نامطلوب آنها می کاهند و سلامت روانی خود را حفظ می کنند (اگایبی^[۵۳] و ویلسون^[۵۴]، ۲۰۰۵).
تاب آوری در مورد کسانی به کار می رود که در معرض خطر قرار می گیرند ولی دچار اختلالات روان شناختی نمی شوند. تاب آوری باعث می شود که افراد در شرایط ناگوار با وجود عوامل خطر از ظرفیت های موجود خود در دستیابی به موفقیت و تحول زندگی فردی استفاده کنند و از این چالش ها و آزمون ها به عنوان فرصتی برای توانمند کردن خود بهره جویند و از آنها سر بلند بیرون آیند (آگایبی و ویلسون، ۲۰۰۵). افراد تاب آور کسانی هستند که دارای خودکارآمدی بالا، کنترل درونی، من نیرومند^[۵۵]، خوش بینی، اعتماد به نفس، پشتکار، مهارت حل مسأله و انعطاف پذیر می باشند (بیسکو^[۵۶] و هریس، ۱۹۹۴). بنابراین افرادی که دارای سطوح بالایی از تاب آوری هستند از آنجایی که توان بیشتری در غلبه بر استرس زاها دارند در نتیجه استرس کمتری تجربه می کنند (باروث^[۵۷] و کارول^[۵۸]، ۲۰۰۲).
بسیار از محققان بین تاب آوری و مشکلات روان شناختی رابطه معنادار و منفی گزارش کرده اند و چنین بیان می کنند که این سازه می تواند به عنوان عامل واسطه‌ای بین سلامت روان و بسیاری دیگر از متغیرها قرار گیرد و با ارتقاء تاب آوری، شخص می تواند در برابر عوامل استرس زا و همچنین عواملی که سبب به وجود آمدن بسیاری از مشکلات روان شناختی آنها می شود، از خود مقاومت نشان داده و بر آنها غلبه نمایند (اگایبی و ویلسون، ۲۰۰۵).
تاب آوری فقط مربوط به آسیب شناسی روانی نیست، واکنش های سازگارانه می تواند به وسیله عوامل حیاتی بالقوه قوی، ارتقاء داده شود. مطالعات اخیر اشاره می کنند که تأثیرات ژنتیکی در فرایند بیولوژیکی گسترده است، بنابراین بر مجموعه واکنش های رفتاری اثر می گذارند و به راحتی شناسایی و مطالعه می شوند (هاسلر^[۵۹] و همکاران، ۲۰۰۴).

۲-۳-۵- مبانی نظری تاب آوری

احتمالاً اولین مفاهیم مرتبط با سازگاری در کار داروین مشاهده شده است. داروین بر روی الگوهای بقای حیوانات یعنی سازگاری ژنتیکی در پاسخ به خطرات محیطی مطالعه داشت. قبل از این، موضوع های غلبه بر شرایط ناگوار به خاطر ویژگی های شخصی را در مباحث اسطوره شناسی، متون مقدس و قصه های موجود در فرهنگ و تمدن قدیمی قابل مشاهده بود. در مقدمه ی کتاب «کودکان آسیب ناپذیر^[۶۰]» آنتونی مفهوم خودتاب آوری^[۶۱] را نقل می کند. این موضوع نه تنها شامل ظرفیت مقاومت در برابر استرس است. بلکه شامل توانایی بازیابی سریع نیز می باشد. اصطلاح «آسیب ناپذیری روانی^[۶۲]» برای اولین بار در سال ۱۹۷۴ توسط جیمز آنتونی با هدف توصیف کودکانی که سلامت عاطفی خود را علیرغم شرایط ناگوار استرس زا و طولانی مدت حفظ کرده بودند، معرفی شد (ورنر^[۶۳] و اسمیت^[۶۴]، ۱۹۹۲).
مفهوم آسیب ناپذیری به مرورز مان تکامل یافت. ورنر و اسمیت (۱۹۹۲) تکامل این اصطلاح را موردبحث قرار دادند. آنها خاطر نشان کردند که مقاومت در برابر استرس همان گونه که از اسمش مشخص است نسبی است نه مطلق. پایه و اساس «مقاومت در برابر استرس^[۶۵]» هم سرشتی^[۶۶] است و هم محیطی و براساس شرایط زندگی فرد از فردی به فرد دیگر متغیر است (ورنر و اسمیت، ۱۹۹۲).
تاب آوری نخستین بار توسط روان شناسان تحولی در مطالعه کودکانی که در شرایط ناگوار قادر بودند زنده بمانند بررسی شد (گارمزی، ۱۹۹۳). تمرکز بر نیروهای انسانی نسبت به ضعف های آن اخیراً در علوم اجتماعی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. سازه‌های شخصیتی مثبت از قبیل تاب آوری، بهزیستی ذهنی، بخشش^[۶۷] و سرسختی^[۶۸] علاقه به تحقیق در علوم اجتماعی را افزایش داده و این مفاهیم را از آسیب شناسی به سمت بهداشت روانی تغییر داده است. بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله و حمله‌ی نیروهای تروریستی باعث هیجانات منفی می شوند، این هیجانات مختلف نیازمند این است که انسان بیشتر تاب آور باشد. تاب آوری شاخصی از سازگاری خوب به دنبال شرایط ناگوار همانند وقایع آسیب زا یا تنگدستی است (کاریرمک^[۶۹]، ۲۰۱۰).
اصطلاح تاب آوری در ابتدا در علوم فیزیکی برای رجوع به توانایی موادی همچون لاستیک در برابر فشار و میزان کشسانی آن مورد استفاده قرار گرفت. روان شناسان و اکولوژیست ها مفهوم تاب آوری را برای توصیف اینکه چگونه افراد و اکوسیستم ها زمانی که با چالشی روبرو می شوند، می توانند به حالت اولیه برگردند به کار می برند. اما تفاوت های مشخصی بین تعاریف و چگونگی استفاده از مفهوم تاب آوری وجود دارد (دنهاردت^[۷۰] و دنهاردت، ۲۰۱۰).
در روان شناسی، اصطلاح تاب آوری نخستین بار برای توصیف ویژگی های کودکان خاصی که علیرغم شماری از عوامل خطرناک جدی که باعث به وجود آمدن مشکلات چشمگیری می شوند، رشد و پیشرفت می کنند، به کار رفت. مطالعه‌ی چگونگی پرورش تاب‌آوری در کودکان بر اهمیت توانش اجتماعی^[۷۱] شامل توانایی فراخواندن^[۷۲] پاسخ های مثبت از دیگران، انعطاف پذیری، همدلی، مهارت های ارتباط‌ی و احساس شوخی؛ مهارت حل مسئله شامل توانایی برنامه ریزی، تفکر انتقادی، خلاقیت و رشد آگاهی انتقادی از منابع ظلم و راهکارهای غلبه بر آنها تأکید می کند (بنارد، ۱۹۹۵).
مورفی^[۷۳] و مورفی آرتی^[۷۴] (۱۹۷۶) بیان می کنند پژوهشگران حیطه‌ی روان تحلیل‌گری تمایل دارند تا از اصطلاحاتی همچون تسلط^[۷۵]، دفاع و سازگاری استفاده کنند. هر دو اصطلاح تسلط و سازگاری از مفهوم سازی های هینز هارتمن^[۷۶] در مورد مکانیسم های من و عملکردهای مستقل من در سال ۱۹۵۸ بدست آمدند. در حال حاضر استفاده از این اصطلاحات به جای تاب آوری به صورت مکرر نیست و عموماً در مطالعات قبلی مفهوم سازی نظری از تاب آوری وجود دارند ( به نقل از ووال ویج^[۷۷]، ۲۰۰۸).
براساس نظر مورفی و موری آرتی (۱۹۷۶) تاب آوری شامل الگوهای یکپارچه^[۷۸] پیچیده‌ای است که خود شامل ظرفیت هایی برای شکل دادن مفاهیمی، شامل تجربه ای است که آن را همگانی می کند، همچنین شامل عملیات های دفاعی نیز می باشد. تاب آوری همچنین متکی بر انکار و سرکوب ترس موجود در گذشته است، زمانی که این انکار ناکارآمد باشد. استفاده از مکانیسم های دفاعی ممکن است یا موقتی باشد و یا دائم. آشنایی با نوع استرس وارد شده تهدید و خطر را (تطابق منفی) کاهش می دهد، تاب آوری همچنین شامل تصور فرد از خودش و تجارب به تاب آوری اش در گذشته، ظرفیت جستجوی کمک و حرکت به سوی زندگی گروهی است (به نقل از ووال ویج، ۲۰۰۸).