۲-۶-۱ تاریخچه دلفی

واژه دلفی بـه معبـدی بـه نـام دلفـی (Delphi Oracle) در یونان باستان باز می‌گردد که در آنجا از فرد برگزیده ای که دارای ویژگی معصومیت و لغزش ناپذیری بود و از آینـده خبر می‌داد و مردم یونان و سـایر نقـاط دنیـا درآن زمـان برای کسب اطلاعـات و آگـاهی از آینـده شـان بـه آنجـا مراجعـه می کردنـد و از وی راهنمـایی و مـشورت می گرفتند نگه داری می‌کردند [۲۷] . کـاپلان بـه اصـلی از اصول معبد با عـنوان “پیـشگویی غـیرقابل تحریف” (non-falsifyable prediction) اشـاره مـی کنـد کـه فاقـد ویژگی راست و دروغ است.

۲-۶-۲ تعریف دلفی

دلفی فنی است که برای ایجاد یک فرایند ارتباطی ساختارمند که جهت حل یک مـشکل پیچیـده بـه کـار بـرده می شود. دالکی، هلمر و گوردون معتقدند که این فـن بـر پایه روش پرسش جدلی و دیـالکتیکی(Dialectical Inquiry) استوار است؛ یعنی تـز (مطـرح کـردن یـک ایـده و نظـر(، آنتی تز(برخورد ایده ها و نظرات) و سرانجام سـنتز(توافـق اجماع جدید). سپس خود سنتز تبدیل به تز جدید شـده، برای رسیدن به اجمـاع دربـاره یـک موضـوع پیچیـده و خاص کمک می‌کند. در این روش، بدون اینکه به حضور فیزیکی و ملاقات شرکت کننـدگان بـا یکـدیگر نیـازی باشـد، یـک گـروه متخصـصان^[۱۱] مجموعه ای از فرضیه‌ها را درباره وضــعیت آتــی و آینــده موضــوع تحــت بررســی، فرمـول بنـدی مـی کننـد. مجموعـه فرضـیه هـا بـین شرکت کنندگان توزیع می شود و ناشناس بودن آنـان برای سایر شرکت کنندگان باعث می شود تا آنان به جرح و تعدیل مجموعه فرضیه های طرح شـده بپردازنـد و ایـن فرایند تکراری تا رسیدن به اجماع درباره فرضیه هـا ادامـه می‌یابد. روش دلفی، برپایه بررسی ها و مطالعات ساختاری استوار بوده، در آن به اطلاعات شهودی دسترس پذیر کیفی و کمی دست یافته، عناصر اکتشافی، پیشگویی و حتـی دسـتوری را درخـود داراسـت. مشخصاً نمی توان گفـت کـه تنهـا یـک روش دلفـی وجود دارد، بلکه گونه های مختلفـی بـا کاربردهـای متنوع از این روش ارائه شده است. با وجود این، در این باره که در روش دلفی بررسی نظر متخصصان در دو یا چند دور انجام می شود، کـه هـر دور، در آخـر مورد بررسی قرار گرفته، نتایج آن به عنوان بازخورد، به اعضای شرکت کننـده در تحقیـق ارائه مـی شـود اتفاق نظر وجود دارد. بدین ترتیب، پاسخ متخصصان و دیدگاه های آنان از دور دوم، تحـت تـأثیر نظـرات همکـاران شـرکت کننـده در تحقیـق کـه از دور اول گردآوری شده قرار می گیـرد. بنـابراین، روش دلفـی یک فرایند ارتباط گروهی با ساختاری نـسبتاً محکـم و قضاوت متخصصان درباره موضـوعاتی اسـت کـه به طور طبیعی، دانش کافی در آن باره وجود نـدارد و یا جو نایقینی بر آن حاکم است. کولس به نقل از وچسلر، یک روش دلفی استاندارد را اینگونـه تعریـف می‌کند: «مطالعـه و بررسی که به وسیله یک گروه نظارت کننده، رهبری وهدایت می شود و شامل چندین دور است. با بهره گرفتن از یک گروه، متخـصص انجـام می شود کـه بـرای همدیگر ناشناس هستند و هدف ایـن روش رسـیدن به یک اجمـاع نظـر در بـین گروهـی از متخصـصان، ‌بر اساس شناخت شهودی و ذهنی آنان است، که پس از هر دور یک بازخورد استاندارد آمـاری از میانـه های قضاوت گروه به اعضا ارائه می شود».

روش دلفی یک فرایند پیش‌بینی است. به علت اهمیت آن، در سایر حوزه ها نیز استفاده های زیادی از آن به عمـل می‌آید. به نظـر لینـستون تـوراف [۲۶] موارد استفاده از این روش عبارتند از:

۲-۶-۳ موارد استفاده دلفی

• جمع‌ آوری اطلاعـات جـاری و تـاریخی ناشـناخته ‌و غیرقابل دسترس؛

• بررسی وآزمون اهمیت حوادث تاریخی؛

• ارزیابی بودجـه احتمـالی اختـصاص یافتـه؛ انتخـاب برنامه ریزی محلی و منطقه ای؛

• برنامــه ریــزی مجتمــع هــای دانــشگاهی و گــسترش برنامه ها؛

• ترکیب ساختار یک مدل؛

• ارائه دلایل موافق و مخالف برای یک انتخاب بالقوه؛

• شـرح و بـسط روابـط در پدیـده هـای پیچیـده اقتصادی و اجتماعی؛

• تعیین و روشن کردن محرک های عینی و ادراک شـده انسانی؛

• تعیین اولویت های اهداف اجتماعی و ارزش هـای فردی؛

۲-۶-۴ ویژگی‌های عمده روش دلفی

این روش با این هدف ابداع شده است که حداکثر استفاده از نظرات گروهی به عمـل آورده، مخالفت و ناسازگاری را به حداقـل برسـاند. لو^[۱۲] [۲۸] برای این روش پنج ویژگی عمده برمی شمارد:

۱٫ نمونه، شامل گروهی است که با دقت زیاد از میان متخصصان انتخاب شده، طیف وسیعی از نظرات را درباره موضوع یا مشکل مورد بررسی ارائه می‌دهد.

۲٫ شرکت کنندگان معمولاً ناشناس هستند؛

۳٫ میانجی(برای مثال، پژوهشگر) پرسشنامه های دارای ساختار را تدوین کرده، گزارش های بازخورد را در طول پژوهش به اعضای گروه عرضه می‌کند.

۴٫ در مطالعه یک فرایند تکراری وجـود دارد کـه اغلـب شامل سه یا چهار بار تکـرار یـا چهـار دور پرسـشنامه و گزارش های بازخورد است؛

۵٫ مطالعه دارای یک نتیجه نهایی است و نوعاً بـه شـکل

یک گزارش تحقیق که شامل نتایج دلفی، پیش بینـی هـا، انتخاب برنامه های خـط مـشی بـه همـراه نقـاط قـوت و ضعف، توصیه هایی به مدیران بالا و احتمـال طـرح هـای عملی برای تکامل و اجرای برنامه ها و خط مشی هاست. لانگ^[۱۳] [۲۴] تنها چهار ویژگی عمده برای آن ذکر ‌کرده‌است که عبارتند از:

۱٫ پرسشنامه ساختارمند؛

۲٫ تکرار؛

۳٫ بازخورد کنترل شده؛

۴٫ ناشناس و گمنام بودن پاسخ دهندگان؛

در مطالعه دلفی نیز مانند سـایر پژوهش هـای عـملی، باید به برنامه ریزی جزئی و نیز اجرای مؤثر مطالعـه،توجه ویژه ای بشود. چهـار فعالیـت کلیـدی در ایـن روش عبارتند از:

۱٫ تعیین مسئله؛

۲٫ انتخاب گروه؛

۳٫ تعیین اندازه گروه؛

۴٫ اجرای دورهای دلفی.

۲-۶-۵ انواع دلفی