Megdiche و همکاران (۲۰۰۸) بیان نمودند که کاهش هدایت روزنه‌ای و به­دنبال آن، کاهش تعرق در شرایط تنش شوری، به­عنوان مکانیسم سازگاری برای غلبه بر تنش شوری تلقی می‌شود که به احتمال زیاد‌ این کاهش تعرق، باعث حفظ محتوای نسبی آب برگ می‌شود. در پژوهش دیگری نشان داده شد که محتوای نسبی آب برگ بیشتر، با سطح برگ، وزن خشک برگ، میزان کلروفیل و هم­چنین، شاخص‌های رشدی دیگر، همبستگی مثبت دارد (Flexas et al., 2009). هم­چنین، Castrillo و Turujillo (1994) همبستگی مثبتی را بین محتوای نسبی آب برگ با فعالیت آنزیم روبسیکو ، پروتئین‌ها و غلظت کلروفیل برگ مشاهده نمودند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در شرایط تنش، بالا بودن محتوای نسبی آب برگ، به معنای توانایی برگ، در حفظ مقادیر بیشتر آب می‌باشد. در ‌این پژوهش، با افزایش غلظت نمک، در محلول غذایی در هر دو رقم، مشاهده شد که میزان یون‌های پتاسیم به خاطر رقابت با یون‌های سدیم کاهش چشمگیری یافتند. با افزایش غلظت پتاسیم در یاخته‌های روزنه، میزان جذب آب از یاخته‌های پیرامون، افزایش یافته و به دنبال آن ، فشار تورژسانس یاخته‌های روزنه، بالا رفته و در نهایت، منجر به باز شدن روزنه‌ها می‌گردد (Marschner, 1995). بنابراین با افزایش شوری، غلظت پتاسیم یاخته‌های روزنه کاهش یافته در نتیجه، روزنه‌ها بسته شده تا تعرق برگ‌ها کاهش یافته و میزان محتوای نسبی آب برگ‌ها حفظ شود.
Janda و همکاران (۲۰۰۷) بیان نمودند که کاربرد اسید سالیسیلیک، در گیاهان، باعث افزایش اسید آبسزیک (ABA) شده و از ‌این طریق، واکنش‌های ضدتنشی را در گیاهان توسعه می‌دهند.
به نظر می‌رسد که اسید سالیسیلیک، با افزایش تولید اسید آبسزیک در ریشه‌ها، از طریق مسیر سیگنالینگ، باعث بالا بردن غلظت یون‌های کلسیم (Ca²⁺) در سیتوپلاسم یاخته‌های روزنه شده که در شرایط تنش شوری باعث بسته شدن روزنه‌ها می‌گردد و از ‌این طریق باعث کاهش تعرق و حفظ محتوای نسبی آب برگ‌ها می‌شود. اثرات متقابل اسید سالیسیلیک و کلسیم در سیگنالینگ، در کشت تعلیق یاخته‌ای تنباکو نشان داده شده است (Chen et al., 2001).
نقش اسید سالیسیلیک در میزان تعرق و باز و بسته شدن روزنه‌ها، بسته به غلظت این ترکیب و نوع گونه گیاهی، تفاوت می کند (Barkosky and Einhellig, 1993). بدین ترتیب، کاربرد اسید سالیسیلیک، ممکن است تاثیر متفاوتی در محتوای نسبی آب برگ (RWC) در گیاهان مختلف داشته باشد. در‌ این پژوهش، به­ ویژه در سطوح شوری پایین­تر (۲۵ و ۵۰ میلی‌مولار)، تأثیر اسید سالیسیلیک، در غلظت­های ۲۰۰ و ۳۰۰ میلی­گرم در لیتر در محتوای نسبی آب برگ در هر دو رقم مثبت بود.
کاربرد سدیم نیتروپروسید نیز، تأثیر مثبتی بر حفظ محتوای نسبی آب برگ در مطالعه حاضر داشت. Duan و همکاران (۲۰۰۷) بیان نمودند که کاربرد نیتریک اکسید، باعث بسته شدن روزنه‌های برگ می‌شود. Mata و Lamattina (2001) نیز در پژوهش‌های خود بر روی باقلا نشان دادند که کاربرد بیرونی سدیم نیتروپروسید، باعث بسته شدن روزنه‌ها و کاهش تعرق می­­گردد. نیتریک اکسید، با افزایش غلظت کلسیم (Ca²⁺) سیتوپلاسمی‌ یاخته‌های روزنه، از طریق مسیر سیگنالینگ وابسته به GMP، باعث بسته شدن روزنه‌ها، کاهش تعرق و در نهایت، حفظ محتوای نسبی آب برگ می‌شود (Neill et al., 2003a). بدین ترتیب، در ‌این پژوهش، احتمال دارد که کاربرد سدیم نیتروپروسید، از طریق مکانیسم ذکر شده در بالا، باعث حفظ و بهبود محتوای نسبی آب برگ، در هر دو رقم شده باشد.
۵-۳- ویژگی‌های بیوشیمیایی
۵-۳-۱- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان پرولین
با افزایش سطح شوری، افزایش چشم‌گیری در میزان پرولین برگ‌ها در هر دو رقم مشاهده شد (شکل­های ۴-۱۹ و ۴-۲۰). Bohnert و همکاران (۱۹۹۵) بیان نمودند که نقش آنتی­اکسیدانی پرولین، در توانایی آن برای غیرفعال نمودن رادیکال‌های هیدروکسیل، که در انتقال الکترون در کلروپلاست و میتوکندری اختلال‌ ایجاد نموده بروز می کند. در سیستم‌های انتقال الکترون در کلروپلاست و در میتوکندری، مشخص شده است که رادیکال‌های آزاد اکسیژن مانند سوپر­اکسید، هیدروکسیل، پراکسید هیدروژن و اکسیژن نوزاد تولید می‌شوند (Mittler, 2002).
در پژوهش حاضر، افزایش پرولین در سطوح شوری مختلف در هر دو رقم انگور، به نظر می رسدکه باعث بالا رفتن ظرفیت آنتی‌اکسیدانی گردیده و در نتیجه، منجر به پالایش رادیکال‌های آزاد اکسیژن، به ویژه هیدروکسیل شده و از ‌این طریق به میزان زیادی از اثرات منفی شوری کاسته می‌شود. یک ارتباط قوی و مثبتی بین مقاومت به تنش و تجمع پرولین در گیاهان دیده شده است (Ashraf and Fooland, 2007). افزایش توان آنتی­اکسیدانی درگیاهان و نیز حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن با کمک پرولین، توسط پژوهشگران دیگری مانند Reddy و همکاران (۲۰۰۴)، Verbruggen و Hermans (2008) گزارش گردیده است.
Janda و همکاران (۲۰۰۷) بیان نمودند که کاربرد اسید سالیسیلیک در گیاهان، باعث افزایش پرولین شده و از‌ این طریق با تنش، مقابله می‌نمایند. در پژوهش‌های دیگری، Tohma و Esitken (2011) در توت فرنگی، همچنین، Yusuf و همکاران (۲۰۰۸) در جنس Brassica Juncea نشان دادند که کاربرد اسید سالیسیلیک، باعث افزایش تجمع پرولین شده است که با نتایج ‌این پژوهش مطابقت دارد. در پژوهش حاضر، تأثیر اسید سالیسیلیک در افزایش میزان پرولین در رقم تامپسون­سیدلس بیشتر از رقم قره‌شانی بود.
در ‌این پژوهش، کاربرد سدیم نیتروپروسید، به­ طور معنی‌داری باعث افزایش پرولین در هر دو رقم شد. Zhang و همکاران (۲۰۰۸) در بررسی‌های خود نشان دادند که کاربرد سدیم نیتروپروسید، باعث تحریک سنتز آنزیم پیرولین -۵- کربوکسیلات سینتاز (P5CS) شده که یک آنزیم کلیدی در مسیر سنتز پرولین محسوب می‌شود. در پژوهش دیگری، روی دو رقم گوجه‌فرنگی، در شرایط تنش شوری، نشان داده شد که کاربرد نیتریک اکسید، باعث افزایش تجمع پرولین شده که با نتایج این پژوهش هم سویی دارد (Wu et al., ۲۰۱۱). تأثیر سدیم نیتروپروسید، در افزایش میزان پرولین، در تامپسون­سیدلس، بهتر از قره‌شانی بود.
Misra و Saxena (2009) بیان نمودند که در شرایط تنش شوری، فعالیت آنزیم پرولین آکسیداز کاهش یافته در نتیجه تجزیه پرولین کم شده، از طرفی فعالیت آنزیم پیرولین-۵- کربوکسیلات سینتاز بالا رفته، در نهایت میزان پرولین افزایش می‌یابد که می‌تواند از دلایل افزایش پرولین، در شرایط شوری، در پژوهش حاضر دانست. لذا به نظر می‌رسد که تجمع اسید آمینه پرولین، در هر دو رقم، در شرایط تنش شوری، می‌تواند به عنوان مکانیسم ‌موثر، در جهت کاهش فعالیت رادیکال‌های آزاد اکسیژن، افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی گیاه، حفظ ثبات و سلامتی غشاء، حفظ ساختار ماکرومولکول‌هایی مانند پروتئین‌ها، DNA، RNA و لیپیدها و در نهایت تنظیم ری داکس (Redox) یاخته­ای دانست.
۵-۳-۲- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان گلیسین بتائین
تنش شوری، به­ طور معنی‌داری، باعث افزایش میزان گلیسین بتائین در برگ گردید و‌ میزان افزایش گلیسین بتائین، با افزایش غلظت نمک در محلول غذایی بیشتر شد (شکل­های ۴-۱۷ و ۴-۱۸).
اسمولیت‌های سازگار (مثل گلیسین بتائین) باعث کاهش اثرات مخرب شوری، ناشی از رادیکال‌های آزاد اکسیژن روی K⁺ transporter شده در نتیجه صدمه‌های ناشی از تنش را کم می‌نمایند (Cuin and Shabala, 2008). توانایی گیاه برای حفظ نسبت بالای K⁺/Na⁺ در سیتوپلاسم ضروری است و به­عنوان مکانیسم مقاومت به شوری محسوب می‌شود (Shabala and Cuin, 2007).
در ‌این پژوهش، با کاربرد اسید سالیسیلیک، میزان گلیسین بتائین، همانند پرولین، افزایش یافته و به­نظر می‌رسد که ‌این افزایش ناشی از تحریک سیستم آنتی اکسیدانی گیاه بوده که از طریق حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن، میزان صدمه به غشاء یاخته‌ای را کاهش داده و باعث حفظ ساختار پروتئین‌ها و آنزیم‌ها و در نتیجه حفاظت از دستگاه فتوسنتز می‌شود. تأثیر اسید سالیسیلیک، در افزایش میزان گلیسین بتائین، در قره‌شانی، بهتر از تامپسون­سیدلس بود. بنابراین در ‌این دو رقم، افزایش گلیسین بتائین نقش مهمی ‌را در مقاومت به شوری ‌ایفاء می کند. غلظت گلیسین بتائین در برگ، با مقدار آب برگ، ارتباط مستقیم دارد (Ladyman et al., 1983). به­نظر می‌رسد که یکی از دلایل کاهش گلیسین بتائین، در سطوح شوری بالا، کاهش محتوای نسبی آب برگ (RWC) باشد.
کاربرد سدیم نیتروپروسید، در ‌این پژوهش، تأثیر مثبتی در افزایش گلیسین بتائین داشت. تأثیر سدیم نیتروپروسید در افزایش میزان گلیسین بتائین، در سطوح شوری متفاوت در قره‌شانی، بهتر از تامپسون سیدلس بود. به احتمال فراوان، در ‌این مورد نیز، نقش مثبت گلیسین بتائین، در هر دو رقم، از طریق تقویت سیستم آنتی اکسیدانی گیاه و پالایش رادیکال‌های آزاد اکسیژن اعمال می‌گردد.
۵-۳-۳- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان قندهای محلول
نتایج به دست آمده از تحلیل داده‌ها، بیانگر آن است که تنش شوری، باعث افزایش میزان قندهای محلول شده، که ‌این افزایش با شدت تنش، همبستگی مثبت داشت (شکل­های ۴-۱۵ و ۴-۱۶). تجمع قندهای محلول نقش مهمی در تنظیم اسمزی یاخته‌های گیاهی و تسهیل جذب آب، ایفاء می کند (Pessarakli, 1999). بنابراین احتمال می‌دهیم که در شرایط تنش شوری، سنتز بیشتر قندهای محلول، می‌تواند به­عنوان مکانیسمی ‌در جهت کاهش پتانسیل آب یاخته‌ای و در نتیجه حفظ محتوای آب گیاه باشد.
Pessarakli (1999)، در پژوهش‌های خود بیان نمود که در یاخته‌های گیاهی تحت تنش شوری، مولکول‌های پلیمری قندها به مولکول‌های کوچکتر، شکسته می‌شوند، به­عنوان مثال، نشاسته به ساکارز و سپس به مولکول‌های کوچکتر مانند گلوکز و فروکتوز شکسته می‌شوند، بنابراین، تجمع قندهای محلول در پاسخ به تنش شوری، نقش مهمی، در تنظیم اسمزی یاخته‌ای گیاهی به­عهده دارد. در شرایط کمبود آب (ناشی از تنش شوری یا خشکی)، تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS)، در گیاهان، افزایش می‌یابد. بنابراین در ‌این گیاهان، تجمع قندهای محلول، افزایش یافته تا پروتئین‌ها را در مقابل آسیب‌های اکسیدی ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت نماید (Bohnert et al., 1995).
Binzel و همکاران (۲۰۰۲) در بررسی‌های خود نشان دادند که قندها در مقایسه با پروتئین‌ها شاخص حساس‌تری در تعیین شدت تنش و پتانسیل تحمل، محسوب می‌گردند. بنابراین، انتظار می‌رود که در برگ‌های هر دو رقم، افزایش بیشتر قندهای محلول، باعث افزایش مقاومت بیشتر آن‌ها به شوری گردد.
Munns و همکاران (۲۰۰۳) معتقدند که غلظت بیشتر کربوهیدرات‌ها در پاسخ به تنش شوری به احتمال زیاد، ناشی از کاهش رشد است. در نتایج ما نیز مشاهده شد که با افزایش شدت تنش شوری، شاخص‌های رشدی، در اثر عوامل مختلفی مانند کاهش فتوسنتز، کاهش جذب مواد غذایی و افزایش جذب یون‌های Na⁺ و Cl^– کاهش یافتند. بنابراین، غلظت قندهای محلول، در پاسخ به شوری افزایش یافتند.
هم‌چنین، Sanchez و همکاران (۲۰۰۵)، بیان نمودند که افزایش قندهای محلول در پاسخ به تنش شوری، می‌تواند به جابجایی کمتر آن از برگ، مصرف کمتر آن‌ها در برگ و ریشه در اثر کاهش رشد و تغییرات دیگری مانند هیدرولیز نشاسته نسبت داد. در شرایط تنش شوری، مهمترین نقش کربوهیدرات‌ها، شامل تنظیم و حفظ تعادل اسمزی، ذخیره کربن و خنثی نمودن رادیکال‌های آزاد می‌باشد (Parida and Das, 2005).
بنابراین، افزایش قندهای محلول در هر دو رقم، در مطالعه حاضر، پاسخ مثبتی در جهت کاهش تنش‌های اکسیدی و در نتیجه، کاهش گونه‌های فعال اکسیژن و نیز کاهش پتانسیل آب یاخته‌ای به­منظور حفظ ثبات و یکپارچگی غشاء یاخته‌ای، حفظ فشار تورگر یاخته‌ای و حفظ ساختار پروتئین‌ها می‌باشد.
در ‌این پژوهش، مشاهده نمودیم که با افزایش شوری در محلول غذایی، عناصر غذایی مانند پتاسیم (K⁺) و روی (Zn²⁺) در برگ‌ها و ریشه‌های هر دو رقم انگور کاهش یافتند. از طرفی، یون‌های پتاسیم (به­ دلیل رقابت با یون‌های سدیم) به میزان زیادی توسط یون‌های سدیم (Na⁺) جایگزین شدند. فعالیت آنزیم نشاسته سینتاز، به کاتیون‌های تک ظرفیتی به ویژه K⁺ وابسته است (این آنزیم جابجایی گلوکز را به مولکول‌های نشاسته کاتالیز می کند) (Marschner, 1995).
نشاسته ADP – گلوکز گلوکز-۱- فسفات
آنزیم نشاسته سینتاز
بنابراین در برگ‌ گیاهانی که در آن‌ها بخش عمده پتاسیم (K⁺) به وسیله Na⁺ (سدیم) جایگزین شده، تجمع نشاسته بسیار کم و انباشت قندهای محلول به­ ویژه ساکارز، بسیار بیشتر می‌شود. هم‌چنین، روی (Zn²⁺)، در ساختمان آنزیم کربنیک آنهیدراز و نیز در فعال نمودن آنزیم‌های مهمی‌ مانند فروکتوز ۱و۶- بیس فسفاتاز و آلدولاز دخالت دارد (Marschner, 1995). بنابراین در برگ‌ها با کمبود روی (Zn²⁺)، با وجود کاهش شدید در میزان فتوسنتز، قندهای محلول انباشته می‌شوند. به احتمال فراوان یکی از دلایل مهم تجمع قندهای محلول در ‌این پژوهش، کمبود پتاسیم و روی است.
مکانیسم چگونگی تأثیر اسید سالیسیلیک در میزان قندهای محلول در یاخته‌های گیاهی در حال حاضر مشخص نیست. احتمال دارد که تیمارهای اسید سالیسیلیک، مانع فعالیت آنزیم‌های هیدرولیزکننده پلی‌ساکاریدها شده و یا‌ این که، در اتصال قندهای محلول به یکدیگر و تشکیل پلی ساکاریدها دخالت داشته باشد. در مورد کاربرد سدیم نیتروپروسید نیز، مشابه کاربرد اسید سالیسیلیک، مکانیسمی ‌که باعث تغییرات در میزان قندهای محلول می‌شود هنوز روشن نشده است.
۵-۳-۴- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان پروتئین کل
در بررسی نتایج این پژوهش مشاهده نمودیم که تغییرات میزان پروتئین کل، از یک روند ثابتی برخوردار نیست به­ طوری که در قره‌شانی تا سطح شوری ۵۰ میلی‌مولار، مقدار آن افزایش و از شوری ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌مولار، روند کاهشی را دنبال نمود، اما در تامپسون­سیدلس، فقط تا سطح شوری ۲۵ میلی‌مولار، تغییرات پروتئین کل، یک روند افزایشی و از ۲۵ تا ۱۰۰ میلی‌مولار، کاهشی بود (شکل­های ۴-۱۳ و ۴-۱۴).
کاهش در میزان پروتئین کل، در سطوح شوری بالا، ممکن است ناشی از افزایش فعالیت آنزیم‌های پروتئاز و یا کاهش در سنتز پروتئین باشد (Chretien and Guillot, 2000). برخی از پژوهش­گران معتقدند که کم آبی ناشی از شوری (خشکی فیزیولوژیکی) عامل مهمی در کاهش پروتئین‌های محلول محسوب می‌شود (Brey, 2003; Ibrahimy, 2003). در پژوهشی، Murata و همکاران (۲۰۰۷)، نشان دادند که رادیکال‌های آزاد اکسیژن، عامل از هم پاشیدن پروتئین‌ها در برگ‌ می‌باشند. در این پژوهش، با افزایش سطوح شوری در محلول غذایی، عناصر غذایی مفیدی مانند پتاسیم (K⁺)، روی (Zn²⁺)، آهن (Fe)، منیزیم (Mg²⁺) و نیترات (NO₃^–) کاهش یافته که هر کدام نقش مهمی در سنتز پروتئین در گیاه ایفاء می‌نمایند.
میزان سنتز پروتئین و مقدار پروتئین در گیاهانی که کمبود Zn²⁺ دارند کاهش شدید می‌یابد. سه مکانیزم مهم مسئول تأثیر کمبود Zn²⁺ بر مقدار پروتئین و سنتز پروتئین عبارتند از:
۱- روی (Zn²⁺) از اجزاء ضروری آنزیم RNA پلی‌مراز است در هر مولکول این آنزیم، دو اتم روی وجود دارد.
۲- روی از اجزاء ریبوزوم‌ها است و برای نگهداری ساختمان آن‌ها ضروری است.
۳- افزایش در میزان فعالیت آنزیم RNase (افزایش در تخریب RNA) (Marschner, 1995).
پتاسیم، نیز، نقش مهمی در سنتز پروتئین، در گیاهان عالی ایفاء می کند. پتاسیم در فرایند ترجمه، در چسباندن tRNA به ریبوزوم‌ها دخالت دارد. هم‌چنین در کمبود پتاسیم، سنتز آنزیم ریبولوز- ۱ و ۵- بیس فسفات کربوکسیلاز (این آنزیم، بخش عمده پروتئین کلروپلاست می باشد) آسیب می‌بیند (Marschner, 1995).
هم‌چنین، عنصر منیزیم (Mg²⁺) به­عنوان عنصری پیونددهنده، برای تجمع زیر واحدهای ریبوزوم (فرآیندی که برای سنتز پروتئین ضروری است) لازم می‌باشد. از طرفی، منیزیم، برای فعالیت آنزیم‌های RNA پلی‌مراز و در نتیجه برای سنتز RNA در هسته لازم است (Marschner, 1995). هم‌چنین نیتروژن (N) ، نیز به­عنوان اجزاء حیاتی پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک عمل می کند (Marschner, 1995). در کمبود آهن، تعداد ریبوزوم‌ها (که جایگاه ساختن پروتئین‌ها هستند) به­شدت کاهش یافته، در نتیجه سنتز پروتئین کاهش می‌یابد (Marschner, 1995). بنابراین در سطوح بالای شوری در هر دو رقم، به­علت کاهش جذب عناصر یاد شده میزان پروتئین کل، کاهش می‌یابد.
در پژوهش حاضر، کاربرد بیرونی اسید سالیسیلیک، احتمال دارد که از طریق مکانیسم‌هایی مانند افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان (Szepesi et al., 2008)، افزایش تحرک نیترات درونی بافت (Shi et al., 2006)، بالا بردن جذب عناصر غذایی ضروری
(Yildirim et al., 2008) و نیز افزایش تولید اسمولیت‌های سازگار برای تنظیم پتانسیل اسمزی یاخته (Yang et al., 2004) ، باعث بهبود پروتئین کل در شرایط تنش شوری شده باشد.
کاربرد نیتریک اکسید، نیز به­نظر می‌رسد از طریق حذف رادیکال‌های آزاد اکسیژن (Martinez et al., 2000)، تحریک فعالیت سیستم آنتی‌اکسیدانی (Shi et al., 2007)، افزایش نسبت یونی K⁺/Na⁺ (Wang et al., 2009) و حفظ محتوای نسبی آب برگ
(Neill et al., 2003a)، باعث کاهش اثرات منفی شوری بر میزان پروتئین کل شده است.
۵-۳-۵- تأثیر تیمارهای شوری و اسید سالیسیلیک و سدیم نیتروپروسید بر میزان فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدان
نتایج این پژوهش نشان داد که با افزایش شوری، میزان آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی اندازه‌گیری شده، افزایش یافتند، اما این روند افزایشی تا سطح شوری ۷۵ میلی‌مولار بود، از این سطح شوری تا شوری ۱۰۰ میلی‌مولار، میزان این آنزیم‌ها، رو به کاهش نهادند (شکل­های ۴- ۲۱ تا ۴-۲۶). در رقم قره‌شانی، آنزیم کاتالاز تا سطح شوری ۱۰۰ میلی‌مولار، از یک روند افزایشی برخوردار بود.

(اقتباس از فوکومایا،۷۳:۱۳۸۱)
الگوهای اصلی شبکه های فردی یا خود محور: یک شبکه خود محور ،مجموعه ای از روابطی است که پیرامون یک فرد وجود دارد افرادی که با فرد مرکزی ارتباط مستقیم دارند ،به نام دیگران خوانده می شوند و این مدل در شبکه های اجتماعی توسط مرکز ملی تحقیقات نظر سنجی اجرا شد و ثابت کرد که شبکه های خود محور را می توان توسط یک تحقیق علمی اندازه گیری نمود ” ران بارت “
جامعه شناس ،برای اولین بار از فنون جامعه سنجی برای مطالعه سرمایه اجتماعی در سازمان های تجاری استفاده نمود .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برای تجزیه و تحلیل شبکه های فردی باید به سه عامل اندازه ،ترکیب ،تمرکز توجه نمود وقتی که شخصی پل ارتباطی میان افراد بسیاری است (مطابق شکل) که با یکدیگر ارتباطی ندارند تراکم در این شبکه ها به صفر می رسد و تراکم صفر بیانگر یک شبکهْ ارتباطی باز است مثلاً بین اعضای گروه در یک شبکه فقط یک ارتباط وجود دارد عموماً گوناگونی مهمتر از اندازه است گوناگونی افراد در شبکه ها باعث می شود یک مشکل از دیدگاه های مختلف مورد برسی قرار گیرد و از تفکر گروهی ممانعت به عمل می آید و توانایی فرد را در پردازش و جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات افزایش می دهد یک تیم مدیریتی که اعضای آن سوابق عملکردی مختلف دارند ،بهتر از یک تیم مدیریتی متجانس عمل خواهد نمود و اگر شبکه از افراد گوناگون تشکیل شده باشد احتمالاً شبکه خود محور آنها تکراری نخواهد بود و به جای اینکه این ارتباطات یکدیگر را بپوشانند به گوشه و کنار این دنیای پهناور ،گسترش می یابند و شبکه بزرگتر خواهد شد و شبکه های باز برونگرا هستند وچنین شبکه هایی را کار آفرین گویند زیرا فقدان ارتباطات بین افراد – آنچه که ارتباط بین ارتباطات – نامیده می شود بیانگر سرمایه اجتماعی به شکل فرصت های بیشماری برای خلق و ایجاد دانش از طریق پل زدن بروی این فاصله ها و پوشانیدن حفره ها و خلأ های ساختاری بین افراد می باشد و به دلیل برونگرا بودن نشانه ای از اعتماد و همکاری بین افراد وجود ندارد و این شبکه ها برای دستیابی به اطلاعات جدید ،آگاهی از فرصت های تازه و یافتن منابع بسیار مطلوب می باشند.((wayne Baker 43:2000

نمودار ۲-۶-شبکه خود محور یا شبکهْ کارآفرین

Bill

Soo

(اقتباس از Baker، ۴۳:۲۰۰۰)
در یک شبکهْ ارتباطی که افراد ارتباط اجتماعی نزدیکی به هم دارند هرچه ارتباطات میان روابط افراد با یکدیگر نیز بیشتر باشد شبکهْ بزرگی به وجود می آید که بر بروی خویش تا می خورد و شبکه بسته تر خواهد بود و در شبکهْ بسته فعالیت های اعضای گروه هماهنگ وهمبستگی درونی شرکت حفظ می شود و نتایج تحقیقات نشان می دهد که شبکه های کارآفرین در مقایسه با شبکه های بسته عملکرد مطلوب تری دارند و در شبکه های بسته بر خلاف شبکه های باز یک پل ارتباطی میان بسیاری از افراد وجود دارد و تراکم بالایی در شبکه بین صفر تا صد درصد به وجود می آید وتراکم بالا دلالت بر این دارد که روابط اضافی در شبکه وجود دارد و شبکه های بسته یا درون گرا براساس اعتماد وهمکاری بین شبکه ای فشرده از افراد مشابه شکل گرفته است این شبکه ها برای ایجاد صداقت وهویت گروهی وحس دستیابی به هدف مشترک ،متناسب می باشند وچون به عارضه تفکر گروهی دچار هستند برای دست یابی به اطلاعات یا منابع دیگر ،وبرای تأثیر گذاشتن برافرادی که در خارج از شبکه هستند نیز تکراری خواهد بود که بر روی یکدیگر تا می خورند و یکدیگر را می پوشانند(wayne Baker, 2000:43) .مطابق شکل

نمودار ۲-۷-شبکه خود محور (بسته یا درونگرا)

Bill

(اقتباس از(wayne Baker 43:2000

مسیر راهنمایی
پیشگیری از تصادف

تابلوی متغیر خبری
اینترنت

توزیع اطلاعات(ID)^[27]

بزرگراه ورودی کنترل(UTC)^[28]

بهره برداری از اطلاعات(IU)^[29]

با توجه به توسعه فناوری های جدید اطلاعات و کنترل فهرست موجود، جدول به هیچ وجه کامل نیست]۱۴[.
۲-۲-۷-جمع آوری اطلاعات
پیش نیاز بسیاری از سرویس های سیستم های حمل و نقل هوشمند، مجموعه ای از اطلاعات به موقع و دقیق در مورد ترافیک و وضعیت شبکه است. سالهای زیادی است که نظارت دقیق بر ترافیک از طریق شناساگرهای حلقوی انجام شده است. شناسگر حلقوی که زیر سطح آسفالت نصب می شود وسایل نقلیه را شمارش می کند، حلقه های دوگانه ای که در یک مسیر عبوری با فاصله مشخص نصب شده اند، می توانند سرعت وسیله نقلیه را اندازه گیری کنند تا زمانی که سرعت وسیله نقلیه از حد مشخصی کمتر باشد شناسگرهای حلقوی به خوبی بتوانند تراکم ترافیک را نشان دهند ]۱۶[.
شکل(۲-۳)-انواع شناساگرهای خیابانی
همانطور که در شکل(۲-۳) مشخص است انواع شناسگرهای به کار رفته در خیابان ها نشان داده شده است، همچنین در شکل (۲-۴) چهار مستطیل روی تصویر یک دوربین ترافیک را نشان می دهد، که چهار شناسگر حلقوی نصب شده نزدیک به منطقه، عبور عابران را شبیه سازی می کند. با وجود این، گر چه شناسگر های ترافیک می توانند اطلاعات بسیار زیادی از جریان ترافیک را بطور مستقیم یا غیر مستقیم ارائه دهند، اما هیچ چیز بهتر از تصاویر زنده ویدیویی به اپراتور کمک نمی کند تا بتواند بر وضعیت پیچیده ترافیک نظارت و تصمیمات مناسب را اتخاذ کند. از این رو در مرکز مدیریت ترافیک، از تصاویر دوربین های نظارت تصویری (CCTV)^[30] برای تکمیل اطلاعات شناسگرهای ترافیکی استفاده می شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شکل(۲-۴)-شبیه سازی شناساگرهای حلقوی توسط تصاویر ویدئویی
اندازه گیری ابعاد وسیله نقلیه به وسیله فناوری های سیستم های حمل و نقل هوشمند نیز برای برخی عملکردها در مدیریت ترافیک ضرورت دارد. برای مثال شناسگرهای تشخیص ارتفاع وسیله نقلیه که بر اساس قانون قطع پرتو کار می کنند، می تواند به رانندگان وسایل نقلیه سنگین در زمان نزدیک شدن به تونل ها هشدار دهند که ارتفاع وسیله نقلیه آنها از حد مجاز بیشتر است.
۲-۲-۸-پردازش اطلاعات
با توجه به روش های متعددی که از طریق آنها به طور همزمان اطلاعات ترافیک در مرکز مدیریت ترافیک یا حمل و نقل جمع آوری می شود، پردازش این اطلاعات، بررسی دقت آنها، رفع مغایرت اطلاعات و ارتباط آنها در یک مجموعه اطلاعاتی منسجم و قابل اطمینان، قبل از مخابره این اطلاعات ضروری است. این فرایند به ترکیب و تلفیق اطلاعات یا به اختصار پردازش اطلاعات موسوم است. در پردازش اطلاعات روش ها و ابزارهایی برای تلفیق اطلاعات منابع مختلف تعریف می شود. هدف از این فرایند جمع آوری اطلاعات با “کیفیت بالاتر” است و البته مفهوم دقیق کیفیت بالاتر به “کاربرد اطلاعات ” بستگی دارد ]۲۱[.
مرحله تلفیق و ترکیب اطلاعات در مرکز مدیریت ترافیک از قسمتهای پردازش اطلاعات خام، بررسی دقت اطلاعات، سازگار نمودن تمام اشکال اطلاعات و مبادله اطلاعات دریافتی از سایر سازمان های خدمات عمومی مانند: مرکز مدیریت حمل و نقل عمومی، ادارات راهداری و نگهداری بزرگراه ها، اداره پلیس و غیره تشکیل شده است. یکی از فناوری های مهم دیگر پردازش اطلاعات در بخش شبکه معابر تشخیص خودکار حوادث است. این فناوری از طریق پردازش کامپیوتری اطلاعات شناسگرها بر اساس الگوریتم های پیچیده حاصل می شود. این شناسگر ها عبارتند از CCTV شناسگرهای سطحی و شناسگرهای بالاتر از سطح زمین. برای تشخیص این که آیا حادثه اتفاق افتاده است. صحت اطلاعات اولیه سیستم شناسگر به وسیله الگوریتمی بررسی می شود. الگوریتم هایی که در حال حاضر استفاده می شوند از انواع روش های مقایسه، پیش بینی آماری رفتار ترافیک و سایر روش ها استفاده می نمایند. به طور کلی این فناوری برای حذف اپراتور انسانی مرکز ترافیک طراحی نشده است بلکه برای آگاه کردن اپراتور در خصوص موارد ترافیکی همچون تصادف طراحی شده است. همچنین پردازش اطلاعات برای مدیریت ناوبری وسایل نقلیه ضروری است. اساس این فناوری عملا با فناوری تعیین جهت کشتی یا هواپیما تفاوتی ندارد. در دهه گذشته مهمترین پیشرفت در فناوری ناوبری سیستم جهانی موقعیت یابی بوده است.
۲-۲-۸-۱-سیستم موقعیت یاب جهانیGPS
سیستم موقعیت یاب جهانی، یک سیستم راهبری و مسیریابی ماهواره ای است که از شبکه ای با ۲۴ ماهواره تشکیل شده است. این ماهواره ها به سفارش وزارت دفاع ایالات متحده ساخته و در مدار قرار داده شده اند. این سیستم در ابتدا برای مصارف نظامی تهیه شد ولی از سال ۱۹۸۰ استفاده عمومی از آن آزاد و آغاز شد. ماهواره ها سیگنال هایی می فرستند که برای هر کس با یک گیرنده GPS قابل شناسایی می باشد. با به کارگیری گیرنده GPS می توان موقعیت خود را با دقت بالا تعیین نمود]۲۷٫[

شکل(۲-۵)-موقعیت ماهواره های GPS در مدار زمین
با توجه به شکل (۲-۵) ماهواره های این سیستم، روزی ۲ بار در مداراتی دقیق بدور زمین می گردند و اطلاعاتی را به زمین مخابره می کنند. گیرنده های GPS این اطلاعات را دریافت و با انجام محاسبات هندسی، محل دقیق گیرنده را نسبت به زمین محاسبه می کنند. همانطور که در شکل (۲-۶) مشخص است در واقع گیرنده زمان ارسال سیگنال توسط ماهواره را با زمان دریافت آن مقایسه می کند از اختلاف این دو زمان فاصله گیرنده از ماهواره تعیین می گردد سپس این عمل را با داده های دریافتی از چند ماهواره دیگر تکرار می کند و بدین ترتیب محل دقیق گیرنده را با اختلافی ناچیز، معین می کند. گیرنده به دریافت اطلاعات همزمان از حداقل ۳ ماهواره برای محاسبه ۲ بعدی و یافتن طول و عرض جغرافیایی و همچنین دریافت اطلاعات حداقل ۴ ماهواره برای یافتن مختصات سه بعدی )ارتفاع( نیازمند است. با ادامه دریافت اطلاعات از ماهواره ها گیرنده اقدام به محاسبه سرعت، جهت)قطب نما(، مسیر پیموده شده، فواصل طی شده، فاصله باقی مانده تا مقصد، زمان طلوع و غروب خورشید و بسیاری اطلاعات مفید دیگر، می­نماید]۲۷ [.
شکل(۲-۶)-نحوه عملکرد ماهواره های موقعیت یاب جهانی
۲-۲-۸-۲-چگونگی کارکرد GPS
کارکرد اصلی که GPS به آن متکی می باشد اندازه گیری فاصله (مسافت^[۳۱]) میان گیرنده و ماهواره است. همچنین ماهواره ها بدرستی اعلام می کنند در کجای مدار خود در بالای زمین قرار دارند، GPS تقریبا به صورت زیر کار می کند:
اگر فاصله درست یک پدیده از یک ماهواره در فضا مشخص باشد می توانیم بگوییم در جایی بر روی سطح فرضی کره ای با شعاع برابر فاصله تا شعاع ماهواره قرار دارد. اگر فاصله درست از دو ماهواره مشخص باشد، می توان گفت در جایی بر روی خطی که از محل تقاطع دو کره می گذرد قرار دارد و اگر سومین اندازه گیری هم موجود باشد، آنجا تنها دو نقطه وجود دارد که جسم می تواند بر روی آن قرار بگیرد. یکی ازاین دو نقطه غیر ممکن بوده و گیرنده GPS دارای متدهای ریاضی می باشد که قادر است موقعیت غیر ممکن را حذف نماید. یک گیرنده GPS موقعیت مکانی را با بهره گرفتن از روشی بنام برد ماهواره ای تخمین می زند. یک گیرنده GPS همیشه می تواند معین کند که پدیده ها کجا قرار دارند، مشروط بر این که دو نمونه کلیدی از اطلاعات موجود باشد ]۲۷[:

• فاصله بین گیرنده و هر ماهواره )حداقل ۴ ماهواره یا بیشتر(

• موقعیت کامل هر یک از ماهواره ها در فضا

شکل(۲-۷)-استفاده از موقعیت یاب جهانی با بهره گرفتن از تلفن های همراه هوشمند
۲-۲-۸-۳-بعضی از کاربران اصلی GPS عبارتند از

• سرویس های اورژانس، مانند آتش نشانی، آمبولانس در تعیین موقعیت افراد آسیب دیده.

• پی گیری وسایل نقلیه، مانند نگهداری و پی گیری کامیونها، قطارها، اتوبوسها و غیره.

• هوانوردی، خلبانان از آن برای راهبری هواپیماها استفاده می کنند.

• کشاورزی، کشاورزان از GPS برای کنترل بهتر محصولاتشان استفاده می کنند.

• جمع آوری داده های GIS شهرها برای موقعیت سرویس هایشان مانند خطوط نیرو و لوله کشی آبها در خیابانها از آن استفاده می کنند.

تحصیلات والدین

گویه ۴ و ۵

تحصیلات پاسخ‌گو

گویه ۳

۳_۲_۱_۲)تحصیلات:
تعداد سال‌های تحصیلی یک فرد است. در این تحقیق مدرک تحصیلی پاسخگو به صورت یک سئوال بسته با مقاطع تحصیلی مختلف دسته‌بندی شده و از پاسخگو پرسیده شده است.
۳_۲_۱_۲_۲)وضعیت اشتغال:
شاغل: کسی که در قبال کاری که انجام می‌دهد مزد دریافت می‌کند.
بیکار: کسی که شغلی نداشته ولی در جستجوی کاری باشد.
محصل یا دانشجو: منظور شخصی است که شاغل نبوده و به تحصیل اشتغال دارد.
خانه‌‌دار: کسانی که به امر خانه‌داری مشغول می‌باشند.
۳_۲_۱_۲_۳)درآمد:
دستمزدها و حقوق‌هایی که از مشاغل مزد بگیری و حقوق ‌بگیری به دست می‌آید به علاوه پول ناشی از سرمایه‌گذاری‌ها (بهره، سود، اجاره و …. که از منابعی چون زمین، واحد مسکونی یا تجاری، پول، وسایل، امکانات و سهام حاصل می‌شود). در این بررسی میزان درآمد ماهیانه به صورت یک سؤال بسته پرسیده شده است.
۳_۲_۱_۲_۴)نوع مسکن:
منظور از مسکن مکانی است که یک فرد در آن سکونت داشته و به استراحت و آرامش می‌پردازد و این متغیر به صورت یک سئوال بسته از پاسخگویان پرسیده شده است.
۳_۲_۲)تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای وابسته :
در این پژوهش سه متغیر وابسته وجود دارد که تاثیر مهاجرت با توجه به جنسیت و پایگاه اقتصادی_اجتماعی بر آنها بررسی می شود. این متغیرهای وابسته در ادامه می آید. لازم به ذکر است که هریک از متغیرهای وابسته برای سنجش به گویه های خردتری تبدیل و عملیاتی شده اند:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ارزش های سیاسی؛ که در قالب گویه های زیر عملیاتی شده است: هویت اجتماعی، حقوق شهروندی، وسایل ارتباط جمعی، تغییر ارزش ها، مشارکت سیاسی، اعتماد و گرایش سیاسی.
ارزشهای دینی؛ که در واقع خود بخشی از ارزش های فرهنگی است و به شکل گویه های زیر عملیاتی شده است: نقض فردیت دینی، دینداری.
سبک زندگی؛ این متغیر نیز خود بخشی از ارزش های فرهنگی است و برای سنجش در قالب گویه های زیر عملیاتی شده است: فردگرایی، تغییر ارزش ها، تغایر ارزش ها، مصرفی شدن.
۳_۲_۲_۱)سبک زندگی:
که شامل متغیر های زیر می شود:
۳_۲_۲_۱_۱)فردگرایی:
گرایش به فردگرایی به عنوان یکی از مهم‌ترین تجلیات سبک زندگی مدرن یا نوگرایی است، برنهارد شفرز بر این نظر است که گرایش عمومی در جهت پیدایش افراد به صورت موجوداتی منفرد با مسئولیت شخصی که زندگی خود را تعریف می‌کنند و به آن معنا می‌بخشند می‌تواند به عنوان تعریف فردگرایی مورد توجه قرار گیرد. طی این فرایند و تجربه فردی هر روز کمتر تحت تأثیر عواملی چون وابستگی‌های طبقاتی و قشری و مقررات کلی قرار می‌گیرند (شفرز، ۱۳۸۳، ۱۲۹).
آلریش بک نیز فردی شدن را نتیجه فرآیندهای مدرنیزاسیون می‌داند که مستلزم کاهش تأثیر نهادهای ساختمند کننده سنتی جامعه در حال شکل‌گیری هویت شخصی است. در این پژوهش ما معتقدیم دانشجویانی که به تهران مهاجرت کرده‌اند در صورتی که دچار تغییرات ارزشی شوند یکی از این تغییرات که در حوزه سبک زندگی رخ می‌دهد گرایشی به سمت فردگرایی (مدرن شدن سبک زندگی) می‌باشد. گویه‌های مرتبط با این متغیر عبارتند از:

متغیر

گویه

فرد گرایی

امروز هرکس تنها باید به فکر خودش باشد.

امروز از خودگذشتگی بسیار سخت ولی در عین‌حال لذت‌بخش است.

هرچند کمک به دیگران امر مطلوبی است اما شرایط جامعه آن را از من سلب کرده است.

اکثر مردم به اینکه بر سر دوستانشان چه می‌آید اهمیت می‌دهند.

انسان‌ها باید تلاش کنند گلیم خودشان را خودشان از آب بالا بکشند(گلیمشان را خودشان از آب بکشند).

ب) سبک زندگی مهاجران
پ) ارزش های سیاسی مهاجران
۱_۹)روش تحقیق:
روش تحقیق این پژوهش، روش تحلیل کمی مبتنی بر پرسشنامه است. در این پژوهش با تعیین جامعه ی آماری اقدام به نمونه گیری می کنیم. نمونه نماینده جامعه آماری است به همین علت باید روش نمونه گیری با دقت انجام پذیرد سپس به طرق مختلف که در این پژوهش استفاده از پرسشنامه است اطلاعات را از جامعه آماری استخراج می کنیم. جامعه آماری در این پژوهش ، دانشجویان شهرستانی ساکن در خوابگاه های دانشگاه های تهران هستند که با بهره گرفتن از پرسشنامه اطلاعات از جامعه آماری گردآوری و استخراج می شود و سپس تحلیل می شود.
۱_۱۰)موانع و مشکلات تحقیق:
الف) کمیاب بودن منابع بویژه منابع فارسی در موضوع پژوهش.
ب) گسترده بودن دامنه موضوع در سه حوزه روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم سیاسی که تنظیم و هماهنگی داده ها برای رسیدن به نتیجه را دشوار می کند.

پ) دشواری گردآوری داده ها با توجه به روش میدانی زیرا در این روش، جمع آوری داده ها به همکاری نمونه ها بستگی دارد و عدم همکاری نمونه ها در بعضی موارد در روند پژوهش ایجاد اشکال می کند.
۱_۱۱)سازماندهی تحقیق :
پژوهش حاضر شامل چهار فصل می باشد که به شرح زیر است:
الف) فصل اول: کلیات پژوهش
ب) فصل دوم: چارچوب نظری پژوهش
پ) فصل سوم: روش شناسی پژوهش
ت) فصل چهارم: یافته ها و تحلیل یافته ها(تحلیل اطلاعات استخراج شده از پرسشنامه)
ث)نتیجه گیری
فصل دوم:
چارچوب
نظری
پژوهش
مقدمه:
موضوع این پژوهش همانگونه که در فصل اول ذکر شد بررسی رابطه بین مهاجرت و تغییر ارزش های فرهنگی و سیاسی می باشد. به همین منظور ما به سراغ طیف وسیعی از نظریه پردازان رفته ایم که هر کدام از سویی به مبحث ارزش ها پرداخته اند. در ابتدای این فصل ابتدا به تعریف مفاهیم و ادبیات پژوهش می پردازیم. مهمترین مفاهیمی که در پژوهش حاضر کاربرد دارد مهاجرت و ارزش است. به همین دلیل ابتدا به واکاوی نظریات مهاجرت و سپس نظریات مربوط به ارزش و نظام ارزشی می پردازیم و پس از آن نظریه مهاجرتی “اورت اس لی”را که تقریبا می توان گفت چارچوب نظری این پژوهش است رابه بحث و بررسی می گذاریم.
۲_۱)نظریات مهاجرت :
مهاجرت یا کوچ کردن همواره یکی از راه هایی بوده است که به انسان در تلاش خود برای سازگاری با محیط و فایق آمدن بر مشکلات و دشواری ها کمک کرده است. اما اگر جریان مهاجرت در طول تاریخ به عنوان یک وسیله تنظیم خود به خودی منابع و موجودات تلقی می شده است، در دوره معاصر جنبه های منفی آن نیز آشکار شده و اثرات اجتماعی –اقتصادی و سیاسی حاصل از مهاجرت مورد توجه قرار گرفته است.
به عبارت دیگر تقریباً می توان گفت که مهاجرت همزاد زندگی اجتماعی بشر بوده است. بدینسان که از زمانی که انسان ، نخستین مرحله معیشتی خود یعنی مرحله گردآوری خوراک را آغاز نمود، برای تأمین معیشیت خود از یک سو و جهت ایمن ماندن از گزند حوادث طبیعی از سوی دیگر ، ناگزیر از حرکت از مکانی به مکان دیگر بود.
انسان در مرحله بعد یعنی مرحله تولید خوراک است که توانست یکجانشینی را اختیار نموده و مکانی ثابت جهت اسکان بیابد، ولی به رغم اسکان عمومی بشر، جمعی از انسان ها به دلیل زندگی شبانی همچنان کوچروی را تاکنون ادامه داده اند. به هر حال اگر از سرگذشت تاریخی انسان بگذریم، موضوع مهاجرت به دنبال انقلاب صنعتی در اروپا به دلیل تحولات شگرف اقتصادی و اجتماعی، در جوامع آن دیار به عنوان یک پدیده اجتماعی سر برآورد.
به دلیل رشد پایین جمعیت در اروپا از یک سو و جذب مهاجران در صنایع نو پا و رو به رشد شهری از سوی دیگر، جابه جایی جمعیت مشکل اساسی برای جوامع آن سامان ایجاد نکرد، اما در کشورهای جهان سوم، به دلیل رشد سریع جمعیت از یک سو و توزیع نابرابر امکانات و رشد اقتصادی کند و نامتوازن از سوی دیگر امواج مهاجرت انسان ها چه از روستاها به شهرها و چه از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ به عنوان یک مشکل اساسی بروز نمود. تلاش برای پاسخ دادن به این سئوالات که این حرکت امواج از چه ساز و کارهایی تبعیت می کند و یا انگیزه های اینگونه انسان ها اساساً چیست و به طور کلی آیا می توان برای حرکت انسان ها (مهاجرت) قانونمندی خاصی را در نظر گرفت؟ در علوم اجتماعی و به ویژه جامعه شناسی منجر به ارائه دیدگاه های مختلفی گردید. در ادامه به نظرات و دیدگاه های عمده طرح شده در زمینه مهاجرت پرداخته می شود.
۲_۱_۱) مدل جاذبه و دافعه:
مهمترین نظریه ای که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مورد توجه محافل علمی قرار گرفت و به نوعی اولین دیدگاه نظری حرکت های جغرافیایی انسان ها در جوامع بود، تحت عنوان مدل های جاذبه و دافعه ارائه گردید. در این مدل، نظریه پردازان به طور کلی به دو دسته عوامل توجه داشته اند:
الف) عواملی که باعث دفع انسان ها از محل اسکان (مکان مبدأ) شده است.
ب) عواملی که باعث جذب انسان ها به مکان مقصد می گردد.
براساس این نظریه، عوامل اقتصادی- فیزیکی و اجتماعی نامناسب در یک مکان موجب می شود که افراد محل زندگی خود را ترک کرده و به مکان دیگری که از نظر اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی در شرایط بهتری هستند، نقل مکان کنند. در این بخش به دو مدل مشهور ارائه شده در این زمینه می پردازیم
الف) مدل روانشتاین (Ravenstian):
روانشتاین در سال ۱۸۸۵ مقاله معروفی تحت عنوان «قوانین مهاجرت» ارائه کرد. در زیر خلاصه ای از این قوانین را می آوریم:
الف-۱)مهاجرت و مسافت
براساس نظر روانشتاین اکثر مهاجرین مسافت کوتاهی را طی می کنند و با افزایش مسافت، میزان مهاجرت کاهش می یابد. به بیانی دیگر میزان مهاجرت با فاصله رابطه دارد.
الف -۲) مهاجرت مرحله ای
به اعتقاد روانشتاین مهاجرت به صورت یک مرحله ای انجام می گیرد و آهنگ مهاجرت در جهت مراکز تجاری و صنعتی است.
الف-۳) جریان و ضد جریان
هر یک از جریان های اصلی مهاجرت یک ضد جریان جبرانی را ایجاد می کند.
الف- ۴) اختلاف روستا- شهر در تمایل به مهاجرت
اهالی شهرک ها نسبت به اهالی نواحی روستایی کمتر مهاجرت می نمایند. به عبارت دیگر هر چه اختلاف مبدأ و مقصد کمتر شده احتمال مهاجرت نیز کمتر می شود.
الف- ۵) افزونی شمار زنان در بین مهاجرین در مسافت های کوتاه.
به نظر می رسد که تعداد زنان در بین مهاجرین مسافت های کوتاه نسبت به مردان برتری داشته باشند.
الف -۶) تکنولوژی و مهاجرت:
روانشتاین معتقد است با افزایش تکنولوژی، مهاجرت بیشتری صورت می پذیرد.
الف- ۷) غلبه انگیزه ی اقتصادی
قوانین بد یا ظالمانه ، مالیات سنگین، عدم جاذبه های اقلیمی، شرایط نامساعد اجتماعی و حتی اجبار و… در بروز مهاجرت موثر هستند ولی هیچ یک از این عوامل بیش از ملاحظات مادی و اقتصادی برتری ندارند.
در سه چهارم قرنی که گذشت نظریات روانشتاین مورد اعتراض شدید بعضی از نظریه پردازان قرار گرفت. با وجود این، هنوز نظریات وی مورد اقتباس بسیاری نیز قرار می گیرد( جی پریور، ۱۳۸۶ ، ۳۵ ).
ب) مدل اورت اس لی (Everett S.Lee):
این نظریه مهمترین نظریه ای است که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. اورت اس لی بر نظریه جذب و دفع تأکید نموده و آن را منشأ بروز مهاجرت می داند. تأکید لی بر موانع مداخله گر است آنچنان که اظهار می دارد، بین دو مکان مجموعه ای از موانع مداخله گر وجود دارد که در مواردی مقدار آن کم و در مواردی نیز این میزان زیاد است. مهمترین مانع مطالعه شده، فاصله است. البته افراد مختلف تأثیرات متفاوتی را از بین موانع می پذیرند. عواملی که برای عده ای کم اهمیت هستند (به عنوان مثال هزینه سفر) ممکن است برای عده دیگری تحریم کننده باشد. عقاید تئوریکی اورت اس. لی به مزایا و مضرات مکان مبدأ همانند پتانسیل های مقصد و همچنین موانع مداخله گر بین دو مکان توجه دارد.
همچنین به نظر وی عواملی که در تصمیم به انجام مهاجرت و فرایند آن وارد می شوند، عبارتند از:
۱) عواملی که با حوزه مبدأ ارتباط دارد.
۲) عواملی که با حوزه مقصد ارتباط دارد.
۳) موانع بازدارنده.