- زهر از قِبَل تو نوش داروست فحش از دهن تو طیبات است
(سعدی، ۱۳۷۱ : ۴۰۳)
در ابیات زیر از ازرقی هروی صنعت ازدواج به کار رفته است:
- ز درد ناله کند بر تن یلان جوشن ز بیم نوحه کند بر سر گوان مغفر
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۱۸)
- غنچه سازد باغ را پر گلبن از مینا و زر
لاله سازد کوه را پر پشته از شنگرف و قار
(همان: ۲۳)
- ایا بزرگ عطا خسرو بزرگ اثر ویا بلند همم سرور بلند آثـــــار
(همان: ۳۱)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است: ۷۸۵-۹۰۰-۹۴۲-۱۹۸۹-۲۰۶۳
۵-۲۱- ایهـــــام
«ایهام یا توریه یا تخییل یا توهیم، یعنی به کار گیری واژه ای که در جمله یا در شعر، دو معنی داشته باشد یکی نزدیک و دیگری دور. و هر یک از معنی ها با واژه های دیگر متناسب باشد. در ایهام، بیشتر، معنی دور، مورد نظر شاعر است».(موسوی، ۱۳۸۲: ۴۰).
جلال الدین همایی می گوید:« ایهام یا توریه به معنی سخن را پوشیده داشتن و در پرده سخن گفتن است. و در اصطلاح بدیع آن است که لفظی بیاورند که دارای دو معنی نزدیک و دور از ذهن باشد و آن را طوری به کار ببرند که شنونده از معنی نزدیک به معنی دور منتقل شود:».(همایی، ۱۳۸۴: ۲۶۹).
سیروس شمیسا هم می گوید:« قدما در تعریف ایهام گفته اند که واژه دو معنی نزدیک و دور دارد و مراد گوینده معنی دور است. حقیقت این است که هر دو معنی نهایتاً با هم عمل می کنند و اثر روانی و زیبا شناسانه ی ایهام هم در این توجّه خواننده به هر دو معنی است. البته شاعر به نحوی مقدمه چینی می کند که معنی نزدیک را در نظر دارد امّا در حقیقت خواننده را اغفال می کند و معنی اصلی را بر معنی دور بنّا می نهد. در مورد اصطلاح معنی دور و نزدیک باید توجّه داشت که تعیین آن بر عهده ی شاعر است». (شمیسا، ۱۳۶۸: ۱۳۲).
مثلاً در بیت زیر از حافظ:
ز گریه مردم چشمم نشسته در خون است
ببین که در طلبت حال مردمان چون است
حافظ، واژه ی مردم را به معنی نزدیک آن که آدمیان است نمی داند، بلکه معنی دور آن را مردمک چشم تعیین کرده است.
باز حافظ آورده است :
نقد دلی که بود مرا صرف باده شد قلب سیاه بود از آن در حرام رفت
قلب : دل ، ۲- سکه ی تقلبی معنی دارد.
از این پس مر تو را بر زین نگارند تن تنها دریده قلب لشکر(ازرقی،۱۳۳۶: ۲۰)واژه ی قلب به دو معناست.۱- دل۲- میان، وسط
قصری که آن بود وطن او را سپهر خوان دانی که مهر را نبود بر زمین وطن(همان:۵۹)
واژه ی مهر به دو معنای ۱-مهر و محبت ۲-خورشید آمده است.
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۴۹۷-۱۵۰۴
۵-۲۱-۱- ایهام تبادر
«آن است که واژه ای از کلام، واژه ی دیگری را که با آن(تقریباً) همشکل یا همصداست به ذهن متبادر کند. معمولاً واژه ای که به ذهن متبادر می شود با کلمه یا کلماتی از کلام، تناسب دارد».(شمیسا، ۱۳۶۸: ۱۴۱).
«نوعی مراعات نظیر است. مراعات نظیری که در نتیجه ی دو معنایی بودن یکی از واژه ها به وجود می آید .اینکه جمله در معنای مورد نظر تناسب ندارد اما معنای دوم با یکی از واژه های کلام تناسب معنایی دارد». (وحیدیان کامیار؛ ۱۳۷۹: ۱۴۱)
حافظ با آوردن واژه های ماه،هفته و سال صنعت ایهام تبادر متذّکر شده است:
ما هم این هفته برون رفت و به چشمم سالی است
حال هجران تو چه دانی که چه مشکل حالی است
(حافظ، ۱۳۸۱: ۱۴۹)
در بیت زیر واژه ی مهر به معنی محبّت می باشد ولی با وجود واژه ی دی که از ماه های فصل زمستان می باشد، معنی دیگر واژه ی مهر که ماهِ مهر می باشد به ذهن خواننده متبادر می شود. به این صنعت ایهام تبادر می گویند:
- امروز مهر بیشتر آرد همی ز دی و امسال عشق بیشتر آرد همی ز پار
(ازرقی، ۱۳۳۶: ۲۶)
ابیاتی در رابطه با این صنعت در دیوان ازرقی وجود دارد که شماره های این ابیات در ذیل آمده است:
۶۶۵-۹۸۸-۲۰۳۷-۲۰۵۷-۲۱۰۶-۲۳۵۴-۲۵۱۷-۲۰۴۷
۵-۲۲- اِعــــداد
«اِعداد، مصدر باب اِفعال و در لغت به معنی آماده ساختن و ذخیره کردن است. اِعداد در بدیع آن است که برای چند نام که پشت سر هم آورده شده تنها یک صفت یا یک فعل بیاورند». (نوروزی، ۱۳۷۸: ۲۰۳).
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
سیروس شمیسا می گوید:« اِعداد آن است که برای یک اسم، صفات متوالی بیاورند یا برای یک فعل قیود مختلف ذکر کنند».(شمیسا، ۱۳۶۸: ۱۶۸).
جلال الدین همایی اِعداد و سیاقه الاَعداد را یکی دانسته و می گوید: «اِعداد که آن را سیاقه الاَعداد نیز گویند، آن است که چند چیز مفرد متوالی ذکر کنند و بعد از آن یک فعل برای همه بیاورند». (همایی، ۱۳۸۴: ۲۹۱).
سعدی صنعت اعداد را در دو بیت زیر آورده است که در بیت دوم، هفت چیز را متوالی ذکر کرده و سپس برای آنها یک فعل در بیت اول آورده است:
جامع هفت چیز در یک روز عجب است ار نمیرد آن دابه
سیر بریان و جوز و ماهی و ماست تخم مرغ و جماع و گرمابه
(سعدی، ۱۳۷۹ : ۸۶۳)
|
[سه شنبه 1401-04-14] [ 06:27:00 ب.ظ ]
|
