۳-۳-۹- رویارویی مکتب اهل‌بیت با قصّاص ۲۳۹
۳-۳-۱۰- تحلیل سیاست خلفا در مورد قصاص ۲۴۱
۳-۳-۱۰-۱- نقش ایجابی حاکمیت ۲۴۱
۳-۳-۱۰-۲- نقش سلبی حاکمیت ۲۴۲
فصل ۴ : نتیجه گیری ۲۴۶

: کلیات و مفاهیم

کلیات

مقدمه

قبل از بعثت پیامبر(ص) در دوران‌های بعد از رحلت حضرت اسماعیل جایگاه معنوی کعبه به محل عبادت بتان برای عموم مردم و کسب قدرت برای فرصت‌طلبان تبدیل شد و از آن پس نظام سیاسی دوران جاهلیت پیوسته از کعبه به‌عنوان محور رهبری و محل کسب قدرت بهره می‌برد. با آغاز بعثت پیامبر(ص) و تأکید حضرت بر آیین ناب ابراهیمی، موقعیت نظام سیاسی جاهلیت که حاکمیت سران بود، متزلزل شد؛ زیرا بر اساس دعوت حضرت(ص)، ایشان دنباله‌رو واقعی ابراهیم معرفی می‌شد و عرف سیاسی، پیروِ ابراهیم را شایسته تولیت کعبه می‌دانست.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حضرت(ص) باوجود تلاش‌های فراوان و تحمل آزار و اذیت‌های جسمی و روحی در مکه موفق به تأسیس حکومت نشد، با هجرت پیامبر به مدینه و تأسیس حکومت در فرصتی کوتاه قدرت و شوکت اسلام رخ‌نمایی کرد. در نظام جدید مشرکان راهی جز تسلیم نداشتند؛ لیکن جریان سیاسی منافقان سر برآورد و هرچند در کنار مخالفت‌های یهود تعالیم اسلام را بر‌نمی‌تابید لیکن برای دستیابی به اهداف درازمدت راهبردی جز همراهی با پیامبر(ص) نداشت، پیچیدگی جریان منافقان زمانی روشن می‌شود که آگاهی‌بخشی قرآن از گروهی از مؤمنان و صحابی ضعیف الایمان پرده برمی‌دارد که نفاقی پنهان‌تر دارند و ازنظر ویژگی‌های شخصیتی نیز در تقابل با «اهل‌بیت» هستند. این گروه مطابق قرآن در آخرین سال‌های حیات پیامبر(ص) فعالیت‌های چشم‌گیری دارند که مخالفت با رأی و نظر پیامبر(ص) از ویژگی بارز آن‌هاست و در آخرین لحظات حیات پیامبر(ص) ظهور بیشتری می‌یابد. این جریان با دروغ بستن بر پیامبر(ص) ارتباط تنگاتنگی دارد و با روشن‌گری قرآن راهبرد آن‌ها در مقابل حدیث پیامبر(ص) پس از رحلت ایشان پیش‌بینی‌پذیر می‌گردد. ازاین‌رو قرآن محوری‌ترین متن برای دستیابی به سرنوشت(تاریخ) حدیث است.
بی‌شک در تحلیل عوامل سیاسی جعل حدیث از تحلیل جریان‌های سیاسی که تقارن زمانی با وقوع جعل دارند، بی‌نیاز نیستیم لیکن با توجه به آغاز جعل حدیث از زمان پیامبر(ص) بیش از هر چیزی نیازمند استنباط روشنگری قرآن نسبت به سرنوشت حدیث هستیم، همچنان که برای تفسیر واقع‌بینانه از آیات قرآن به آگاهی از فضای نزول و حیات جاهلی نیازمندیم، به‌ خصوص زمانی که دریابیم بسیاری از شاخص‌های نظام سیاسی جاهلیت پس از پیامبر(ص) بازتولید شده است و در این راه از حدیث نیز استفاده گردیده است.

بیان مسئله

حدیث به‌عنوان دومین منبع دینی اسلام دارای جایگاه ویژه‌ای است؛ بنابراین توجه جریان‌های سیاسی به حدیث، در زمان حیات پیامبر(ص) و به‌ خصوص پس‌ازآن روشن می‌شود. عوامل سیاسی در این پژوهش راهبردهایی اتخاذشده از سوی حاکمیت است که مستقیم یا غیرمستقیم به جعل حدیث منجر شده است. با تأکید بر جایگاه حدیث، اتخاذ غیرمستقیم ازاین‌روست که «مقام سیاست» به‌عنوان مرجع تصمیم‌گیرنده جامعه از یک‌سو و عامل تثبیت حاکمیت از سوی دیگر از نقش حدیث به‌عنوان مؤلفه تأثیرگذار در تمامی راهبردهای فرهنگی، اقتصادی و غیره نهایت استفاده را می‌برد. به‌ خصوص، زمانی که اثبات شود جریان سیاسی حاکم، جریان سیاسی مخالف با پیامبر(ص)(و مخالف با جریان مورد تایید ایشان) است، نقش عامل سیاست دوچندان می‌شود. زیرا از یک‌سو برای دستیابی به قدرت و یا تثبیت حاکمیت به تبدیل، تحریف و جعل حدیث دست می‌زند و از سوی دیگر حداقل آن مقدار از احادیثی را که به شکلی ناظر بر جایگاه حقیقی سیاست و مصادیق واقعی آن است، از بین می‌برد.
به‌عنوان‌مثال جریان منع تدوین حدیث از یک‌سو در راستای راهبرد دوم است؛ زیرا از مطرح شدن جریان «اهل‌بیت» به‌زعم خود جلوگیری می کند و از سوی دیگر عاملی برای تحقق آسان راهبرد دوم(جعل حدیث) در دوره بنی‌امیه است؛ جریان قصاص که به‌ظاهر یک جریان فرهنگی است، درواقع، زاده‌ی سیاست است و در دامان سیاست نیز رشد یافته است و همین‌طور بسیاری از جریان‌های فقهی و کلامی که به پشتوانه احادیث جعلی است و تنوع فرقه‌هایی را سبب شده که تا به امروز به حیات خود ادامه داده است، دور یا نزدیک ریشه‌های سیاسی دارد و یا توسط سیاست بارورشده است.
وسعت عوامل سیاسی در جعل حدیث، تأثیر ویژه‌ای بر کشف این عوامل در شناسایی احادیث سره از ناسره دارد و به شناسایی بسیاری از جریان‌های نوظهور که به‌ظاهر صبغه‌ای دینی دارند، کمک می‌نمایند، با وجود این‌ در بسیاری از آثار غیرشیعی به دلایل فرقه‌ای، عوامل سیاسی به‌گونه‌ای توجیه شده‌اند که نشان دهد عاملی، مذهبی، اجتماعی و فرهنگی و غیره است و در آثار شیعی‌ای که تلاشهایی برای شناسایی احادیث جعلی صورت گرفته است، به عوامل سیاسی توجه چندانی نشده است.
هاشم معروف حسنی در الموضوعات قبل از پرداختن به بخش اصلی کتاب خویش که پیرامون احادیث جعلی منقبت و منقصت است، در طلیعه فصل سوم از کتابش پس از اشاره به خطر احادیث جعلی در فرقه فرقه شدن جامعه مسلمانان، نبودن دو عنصر اخلاص و صراحت را دلیل اصلی برخورد غیر عالمانه در بررسی و اظهار نظر در مورد احادیث جعلی دانسته است که سبب شده است عالمان شیعه و اهل سنت هر یک در ارزیابی‌هایشان، مجموعه‌های حدیثی یکدیگر را متهم به جعلی بودن نمایند. ایشان در ادامه به راه حل مهمی در این زمینه جهت دستیابی به ارزیابی‌های بی‌طرفانه و مبتنی بر واقعیت اشاره نموده است و می‌گوید: اگر پژوهشگری به بررسی بی‌طرفانه و واقعیت‌گرای حدیث بپردازد و همه شرایط و اوضاعی را که هر یک از این دو گروه اهل تشیع و اهل تسنن در آن به سر برده‌اند مورد توجه قرار دهد و نیز به این موضوع توجه کند سیاست تا چه پایه بر همه امور حتی امور دینی سایه افکنده است به ارزیابی‌های عجولانه دست نخواهد زد، آری سیاست بر همه امور حتی امور دینی سایه افکنده بود، چرا که سیاست رنگ و بوی دینی به خود می‌گیرد و به همین دلیل نیز همواره حاکمان برای فریفتن توده‌ها و مشروع نمایندن حاکمیتشان، خود را شدیداً نیازمند به پشتیبانی[رجال] دینی می‌یافتند و در چنین شرایطی امکان نداشت که در میان نصوص دینی اعم از کتاب و یا سنت چیزی بیابند که هر چند با تاویلاتی دور به مشروعیت حکومت اشاره داشته باشد و آنها در تقویت و اشاعه آن نکوشند.^[۱]
با توضیحات فوق به نظر می‌رسد، پرداختن به عوامل جعل حدیث به خصوص عوامل سیاسی در کنار سایر پژوهشها برای دستیابی به ارزیابی علمی روایات جعلی حائز اهمیت است.
بی‌شک در مقابل عوامل سیاسی جعل حدیث از سوی حاکمیت که مطمح نظر این پژوهش است گروه های مخالف نیز متقابلاً به جعل حدیث پرداخته‌اند. بررسی و تحلیل سایر عوامل سیاسی که از سوی برخی از جریان‌های سیاسی مخالف حاکمیت(مانند غلات شیعه، خوارج و غیره) صورت گرفته است، پژوهشی مستقل می‌طلبد.

ضرورت پژوهش

با توجه به اهمیت شناخت عوامل سیاسی جعل حدیث در ارزیابی دقیق‌تر احادیث، تاکنون پژوهشی جامع و دقیق در این زمینه صورت نگرفته است.

هدف پژوهش

هدف اصلی ارائه تصویری روشن از وسعت عوامل سیاسی جعل حدیث با تأکید بر سیاست حاکمان است تا دستیابی به اهداف فرعی زیر را میسر سازد:
الف. شناسایی فضای سیاسی صدور روایات جعلی.
ب. کشف ارتباط گروه‌های سیاسی مرتبط با جعل حدیث.
ج. شناسایی مهم‌ترین عوامل سیاسی جعل حدیث.
د. تبیین بازگشت بسیاری از عوامل جعل حدیث به عوامل سیاسی.

سؤالات پژوهش

1. 1. مهم‌ترین زمینه‌های سیاسی جعل حدیث چیست؟

1. 1. کدام‌یک از جریان‌های سیاسی نقش بیشتری در جعل حدیث داشته است چرا و چگونه؟

1. 1. مهم‌ترین عوامل سیاسی جعل حدیث کدام‌اند؟

1. 1. ارتباط سایر عوامل جعل حدیث با عوامل سیاسی چیست؟

فرضیات