گفتاراول:آزاردیدگی ناشی ازجرم قتل

قتل شدیدترین جرم خشونت آمیزاست که موجب سلب حیات می شود،به همین دلیل نه تنها درقوانین کشور مابلکه درقوانین بسیاری ‌از کشورها،مجازات های سنگین همچون اعدام وحبس ابد را به دنبال دارد.برهمین اساس،ماده ۲۰۵^۱ قانون مجازات اسلامی ‌ما نیز مجازات قصاص رابرای قتل عمد درنظرگرفته است که درصورت اجرا منجر به سلب حیات قاتل می‌گردد.

درباره حمایت کیفری ‌از سالمندان درجرم قتل ،باید به بند(ج)ماده۲۰۶^۱قانون مجازات اسلامی توجه داشته وبه بررسی آن بپردازیم.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. درحال حاضر ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ جایگزین آن شده است.

بند(ج)ماده مرقوم درمقام احصایی موارد قتل عمدی مقرر می‌دارد:«مواردی که قاتل قصد کشتن ‌را ندارد ‌و کاری راکه انجام می دهدنوعأ کشنده نیست ولی نسبت به طرف براثر بیماری یاپیری یاناتوانی یا کودکی وامثال آن ها نوعأکشنده باشد وقاتل نیز به آن آگاه باشد».

همان گونه که ملاحظه می شود،قانون‌گذار دربند ج ماده فوق الذکر به حمایت کیفری ‌از سالمندان دست زده است ،که خود نقطه عطفی می‌باشد.

دراینجا فعل مرتکب قتل،نوعأ کشنده نیست وازجهات اصابت به موضع حساس نیز نوعأ کشنده که اعمال این افعال براشخاص متعارف وعادی غالبأ منتهی به مرگ نمی شود امانسبت به بزه دیده به دلیل ناتوانی عادتأ کشنده قلمداد می‌گردد.^[۴۰]

‌بنابرین‏ باوقوف قاتل به وجود خصیصه آسیب پذیری درمقتول ونیزآگاهی وی نسبت به کشنده بودن چنین عملی نسبت به بزه دیده،قتل عمد محقق خواهد بود.وضع چنین مقرره ای درمورد جرم قتل عمد،حاکی ازرویکرد بزه دیده محور قانون‌گذار کیفری به سالمندان بزه دیده است.به طوری که حتی قانون‌گذار صراحتأ ازپیری (سالمندی)به ‌عنوان یکی ‌از مصادیق آسیب پذیری درمقتول یادکرده وآنرا مورد حمایت کیفری ویژه قرار داده است.بدین سان قاتل را نمی توان به صرف اثبات این مسئله که عمل وی نسبت به اشخاص عادی،کشنده نبوده از اتهام قتل عمد مبری دانست،بلکه با حصول شرایط موجود برای تحقق قتل عمد،این مسئله که عمل قاتل برای فردسالمند واجد جنبه کشنده بوده وی راسزاوار محکومیت به قتل عمد می‌سازد.لحاظ کردن ویژگی سالمندی درفردی که بزه دیده جرم قتل واقع می شود،آنهم ‌تا این اندازه که وجودخصیصه سالمندی ممکن است عمل قاتل رامشمول مصادیق قتل عمدقرار دهد،یکی از نقاط قوت قانون مجازات اسلامی درحمایت کیفری ویژه ‌از سالمندان بزه دیده،درجرم قتل است. بطوراختصار وضعیت جسمانی بزه دیده نیز درتعیین نوع قتل تأثیر دارد ویکی ‌از مصادیق آن دادن خبرهای ناگوار به افراد بیمار است همچنین سن بزه دیده یکی از ویژگیهایی است که درعمدی بودن قتل موثراست.^[۴۱]

گفتار دوم:آزاردیدگی ناشی ازجرم ضرب وجرح عمدی یاقطع عضو

یکی دیگرازجرایم علیه افراد سالمند که درصورت حصول شرایط موجود درقانون مجازات اسلامی منجر به قصاص مرتکب می شود،بزه جرح عمدی یا قطع عضو می‌باشد که در رویه قضایی ایران ازآن به ایراد ضرب وجرح عمدی نام می‌برند وحتی درصورت قطع عضو،نیز عنوان بزه به صورت ایراد ضرب یا جرح عمدی منتهی به قطع عضو به کار برده می شود. گرچه این بزه ممکن است منجر به سلب حیات شود اما چون درآن صورت عنوان قتل عمد برای آن صادق است،تنها درصورتی که اعمال مادی این بزه منجر به سلب حیات نشود،بزه مذکور مصداق دارد.

جرم فوق الذکر درماده ۲۷۱ قانون مجازات مورد حکم قرار گرفته است ودارای سه بند باقیدهای مختلف می‌باشد که عینأ مانند قیدهای سه گانه ماده ۲۰۶ قانون مجازات اسلامی بوده ودربند (ج) نیز به حمایت کیفری ‌از اشخاص آسیب پذیرازجمله سالمندان پرداخته شده است.ازاین رو با توجه به یکی بودن منطوق دوماده ازنظر عبارتی،تمامی آنچه که درمورد نوع حمایت کیفری درتشریح بند ج ماده ۲۰۶ قانون مذکور گفته شده دربند ج ماده ۲۷۱ مصداق دارد که ازذکر مجدد آن مطالب خودداری می شود.

گفتارسوم:آزاردیدگی ناشی از رها کردن سالمندان

مقنن باپیش بینی ماده ۶۳۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ به حمایت کیفری ‌از سالمندان در این زمینه پرداخت.به موجب این ماده«هرگاه کسی شخصأ یا به دستور دیگری طفل یاشخصی راکه قادر به محافظت ازخود نمی باشد درمحلی که خالی ازسکنه است رها نماید به حبس از شش ماه تادوسال ویاجزای نقدی ازسه میلیون تا دوازده میلیون ریال محکوم خواهد شد وچنانچه این اقدام سبب وارد آمدن صدمه یا آسیب یافوت شود رهاکننده علاوه ‌بر مجازات فوق حسب مورد به قصاص یا دیه یا ارش نیز محکوم خواهد شد.»همان گونه که از متن ماده مشخص می شود این ماده درمقام حمایت کیفری ازدوگروه:«اشخاص ناتوان که قادر به محافظت ازخود نمی باشند»و«اطفال» می‌باشد.ومقنن در این ماده به جرم انگاری افتراقی درخصوص اشخاص آسیب پذیر که قادر به حمایت ازخودنمی باشند دست زده است که یکی ‌از مصادیق اشخاص آسیب پذیر مشمول ماده می‌تواند سالمندان باشد.

زیرا اگراطفال به لحاظ کمی سن دریک طرف قراردارند،سالمندان هم به لحاظ ناتوانی درطرف دیگرقرار گرفته اند.

باید معروض نمود که مقنن علاوه ‌بر حمایت کیفری افتراقی در این ماده به حمایت کیفری ازنوع تشدید مجازات روی آورده است،زیرا که در ذیل ماده با این عبارت که «….چنانچه این اقدام سبب واردآمدن صدمه یاآسیب یافوت شود رهاکننده علاوه ‌بر مجازات فوق حسب مورد به قصاص یا دیه یا ارش نیز محکوم خواهد شد»قاتل به تشدید مجازات ازطریق جمع مجازات‌ها گردیده است.

مبحث دوم:آزاردیدگی ناشی ازجرایم علیه تمامیت روانی ومعنوی

درخصوص این مبحث باید اذعان داشت که منظور ازتمامیت معنوی افراد شخصیت معنوی آن ها‌ است و در درجه اول ازبعدجسمانی اشخاص خارج شده وبحث ازحقوق انسانی اشخاص به میان خواهد آمد.

حیثیت یکی ازحقوق انسانی افراد است که جرایمی همچون توهین،افترا،نشراکاذیب جرایم مرتبط ‌با مواد مخدرو…راشامل می شود که درزیر دومورد مهم آن را بررسی می نمائیم.

گفتاراول:آزاردیدگی ناشی ازجرایم مرتبط با موادمخدر

درخصوص این موضوع ودرقلمرو موادمخدر،بزهکاری وبزه دیدگی سالمندان متفاوت ازسایر افراد است.سالمندان به علت آسیب پذیری بیشتر،ممکن است مورد سوء استفاده دیگران برای ارتکاب جرائم شوند وبدین سان خودبزه دیده رفتارهای مجرمانه باشند.برخی ازجرم شناسان مصرف کنندگان ومعتادان مواد مخدر را«بزه دیدگان مستقیم»این جرائم وبرخی دیگر«بزه دیدگان غیرحقیقی یا مجازی»وگروهی دیگرازجرم شناسان هم آن ها را«بزه دیده نمی دانند».^[۴۲]

(راجع به معتادان سالمند باید اذعان داشت که نه تنها خانواده ‌و نزدیکان آن ها بزه دیدگان مستقیم اعتیاد هستند بلکه به طریق اولی خود آن ها بزه دیده مستقیم و واقعی اعتیاد به شمار می‌روند.اکثر سالمندانی که درخیابانها زندگی می‌کنند،افرادی دارای همسر،فرزند وشغل آبرومندانه بوده اند که به دلیل اعتیاد به مواد مخدر ‌از خانه بیرون انداخته شده ونه تنها دچار صدمات جسمی،مالی ومعنوی فراوان شده بلکه تمام زندگی ‌و هستی خودرا از دست داده‌اند.