کلیات پژوهش

یک سفر هزار کیلومتری با برداشتن قدم اول شروع می­ شود.

۱-۱ مقدمه

در قرن ۲۱ به دلیل تنوع گسترده­ محیط و تغییرات مداوم، مدیریت مؤثر فردی با چالش‌های فراوانی روبه رو شده است. در چنین شرایطی سرعت عمل، نقش تعیین کننده ای در کارایی و اثربخشی فردی یافته است. بزرگنمایی که گاه یک ثانیه زودتر کلیک کردن بر موس، سرنوشت افراد و سازمان‌ها را تغییر می‌دهد و لحظه ای غفلت و تعلل­ورزی صدمات بسیاری بر آن ها وارد می­سازد. ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد استفاده درست از زمان و انجام کارها در موعد مقرر، یک الزام فردی و سازمانی است؛ مطلب مهمی که در بسیاری از زمانها فراموش می­ شود و اثرهای نامطلوب بر جای می­ گذارد. بسیاری از افراد از تعلل رنج می‌برند. کافی است با دیدی واقع بینانه، عملکرد روزانه خود را مورد ارزیابی قرار دهیم تا دریابیم که بسیاری از ما نیز از تعلل­ورزی خود صدمه می بینیم. این مشکل تنها مختص افراد خاصی نیست، بلکه شخصیت های بنامی، مانند: لئوناردو داوینچی (نقاش)، سنت آگوستین (فیلسوف)، داگلاس آدامز (نویسنده) و ساموئل تایلور (شاعر) نیز به تعلل­کاری مشهور بوده اند. تعلل ورزی یک مانع بزرگ بر مسیر زندگی ماست. پیشرفت ما را کند کرده و گاهی به طور کلی ما را از مسیر زندگی­مان خارج می­ کند (باسکو، ۲۰۱۰). تعلل تقریباً همیشه عوارض منفی بر بهره‌وری و بهزیستی افراد بر جا می‌گذارد. اگر چه هر کسی به گونه خاص تعلل­کاری می‌کند ولی بهترین تعریف تعلل می‌تواند این باشد: به تأخیر انداختن انجام کار، بدون هیچ دلیل موجه (الیس و کناوس، ۲۰۰۲)۰ بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهند که تعلل برای ۱۵ تا ۲۰ درصد افراد همیشگی و به عنوان یک مشکل مطرح است (استیل،۲۰۰۳). بر همین اساس لازم است این مشکل موشکافی شده، علل آن شناسایی و راه حل­های بهینه برای کاهش آن ارائه شود.

۱-۲ شرح و بیان مسئله­ پژوهش

به نظر می­رسد تعلل­ورزی^[۱]یکی از واقعیات بی­چون وچرای زندگی است که در بین اقشار و مشاغل مختلف وجود دارد. تعلل­ورزی به معنای به تعویق انداختن امری به دلیل ناخوشایندی یا ملال­آوری آن است­ (فرهنگ نامه­ی کمبریج^[۲]، ۲۰۰۳). واژه لاتین تعلل، مرکب از دو کلمه «پرو» و «کراسینوس» از ریشه لاتین به معنی «به تعویق انداختن تا صبح» است. این واژه معادل تعلل ورزی، سهل انگاری، به تعویق انداختن و این دست و آن دست کردن می‌باشد (الیس^[۳]و جیمز نال ،۱۳۸۲). درباره تعلل­ورزی تعریف واحد پذیرفته شده­ای وجود ندارد و هر یک از صاحب­نظران از منظر خود ‌به این موضوع نگریسته، تعریفی از آن ارائه کرده که به برخی اشاره می شود:

الیس و کناس^[۴] (۲۰۰۲، به نقل از کاظمی، فیاضی، کاوه، ۱۳۸۹)، تعلل را تمایل به اجتناب از فعالیت، واگذار کردن انجام کار به آینده و استفاده از پوزش­خواهی برای توجیه تأخیر در انجام فعالیت تعریف کرده ­اند. استیل^[۵] (۲۰۰۳)، تعلل را عقب انداختن انجام عملی به دلیل ناخوشایندی و ملال آوری آن تعریف می‌کند. از نظر فراری^[۶] و تیس^[۷] (۲۰۰۰)، نیز تعلل مبین تأخیر در آغاز یا ادامه کار است. تعلل دزد زمان توصیف می شود، حتی به اعتقاد برخی افراد، تعلل سارق زندگی است (دوبینز و پتمن^[۸]، ۱۹۹۸، به نقل از فیاضی و کاوه، ۱۳۸۸). تعلل در اصل مبین نبود خود مدیریتی است ، بدین معنی که فرد وقت خود را از راه انجام کارهایی بی فایده می دزدد ، اما هنگام مرگ، حاضر است به هر بهایی زمان را خریداری کند تا لحظه ای بیشتر زنده بماند.

تعلل از دیدگاه نظریه های متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته است. نظریه های رفتاری، تعلل را بر اساس اصول پاداش و تنبیه اسکینر تبیین می‌کنند. ‌بنابرین‏ چنانچه فعالیتی برای آن ها پیامد فوری نداشته باشد، در انجام آن تعلل می ورزند. نظریه های شناختی- رفتاری، تعلل را از دیدگاه باورها و فرایندهای شناختی بررسی می‌کنند و بر شناخت و کشف تفکر غیرمنطقی زیربنایی آن متمرکز می‌شوند. نظریه های روان پویایی و روان تحلیلگری کلاسیک نیز، تعلل را نمادی از بازگشت سمبولیک به تعارض های روانی- جنسی دوره کودکی می دانند و نظریه پردازان انگیزشی معتقدند تعلل ورزی ‌به این دلیل روی می‌دهد که افراد تعلل ورز به تکالیف و فعالیت های دیگری به غیر از تکلیفی که برای آن ها در نظر گرفته شده است علاقمندند (شوارتز^[۹] ،۲۰۰۷، به نقل از کاظمی و همکاران ۱۳۸۹). بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهند که تعلل برای ۱۵ تا ۲۰ درصد افراد همیشگی و به عنوان یک مشکل مطرح است. میزان تعلل ورزی تحصیلی مشکل آفرین در بین دانشجویان حدأقل ۷۰ تا ۹۵ درصد برآورد شده است (استیل، ۲۰۰۷). ﺗﻌﻠﻞورزی ﺣﺎد در ۲۰ ﺗﺎ ۳۰ درﺻﺪ داﻧـﺸﺠﻮﯾﺎن برآورد شده است­(ﻣـﮏﮐـﺎون وﺟﺎﻧﺴﻮن^[۱۰]، ۱۹۹۱، به نقل از هاشمی و همکاران، ۱۳۹۱).

«تعلل­ورزی» به هر نحوی که باشد رفتاری نامطلوب و نکوهیده است که به تدریج در وجود انسان به صورت عادت در­می ­آید. پس باید با آن مبارزه کرد زیرا پیامدهای تأخیر در کار، برای خود شخص نیز رنج آور است و احساسی که از این تأخیر ایجاد می­ شود؛ علاوه بر زیان­های پیش‌بینی شده ونشده، شرمساری و بیزاری از خویشتن را نیز دربر دارد (الیس، و نال، ۱۳۸۲).

در نظریه انگیزشی، اﻓﺮاد تعلل­ورز به دلیل تنفر از انجام تکلیف، تمایل دارند آن را به تعویق اندازند و در نتیجه به دلیل ناتوانی در انجام تکلیف، خودکارآمدی پایینی دارند. از نظر پژوهشگران دیدگاه انگیزشی دلایل عمده­ی تعلل­ورزی عبارتند از:

• • ارزش نسبتا پایین تکالیف دراز مدت

• انتظار نسبتا پایین افراد سهل­انگار برای انجام تکالیف به صورت موفقیت­آمیز

به صورت دیگر نظریه انگیزشی در قالب مدل های انتظار – ارزش^[۱۱] مطرح می شود، در این مدل ها، ارزش تکلیف^[۱۲]، به دلایل مختلفی که دانش آموز ‌در مورد علت پرداختن به تکلیفی ارائه می‌دهد اشاره دارد­ (سیمیاریان، سیمیاریان، و ابراهیمی قوام، ۱۳۹۰). در مدل اکلز^[۱۳] (۱۹۸۳) ارزش تکلیف به ‌عنوان انگیزه برای تعامل در فعالیت های مختلف تعریف شده است. ارزش تکلیف یک مؤلفه‌ چند بعدی است که از چهارمولفه جداگانه که شامل: ارزش اهمیت^[۱۴]، ارزش ذاتی (علاقه)^[۱۵]، ارزش کاربردی^[۱۶] و هزینه^[۱۷] می‌باشد، تشکیل می شود. ارزش تکلیف سنجش یادگیرنده از ارزیابی هایش، میزان علاقه، میزان اهمیت و میزان مفید بودن تکلیف می‌باشد. سازه ارزش با پاسخ ‌به این سوال سروکار دارد :«آیا من می خواهم این کار را انجام دهم؟ چرا؟ دانش آموزان ممکن است برای کاری که می خواهند انجام بدهند دلایل مختلفی مثلآ اینکه کار مورد نظر جالب است ، آن را دوست دارند یا اینکه فکر می‌کنند به دلیلی برای آن ها مفید یا مهم است ­(پینتریج و شانک^[۱۸]، ۲۰۰۲).

استیل (۲۰۰۷) در یک فرا تحلیل علل و اثرات احتمالی تعلل­ورزی را با متغیرهای متعدد مورد بررسی قرار داده است. یافته های وی نشان داد که بیزاری از تکلیف ، تأخیر در تکلیف پیش‌بینی کننده های قوی برای تعلل­ورزی هستند. او نیز یکی از ویژگی های تأثیرگذار بر تعلل ورزی را بیزاری از تکلیف می‌داند به باور استیل، کارهایی که جذابیت کمتری برای فرد دارند، بیشتر به تعویق انداخته می شود.