سن بالاتر یا پایین تر از دامنه ی مورد نظر (۱۸ تا ۲۴ سال)
کسب نمره ی کم تر از نقطه برش در مقیاس PSWQ
دریافت درمان های دارویی، روان شناختی و یا مشاوره در یک سال اخیر
احراز ملاک های اختلال اضطراب فراگیر و سایر اختلالات روان شناختی
ب) مرحله دوم: در مرحله دوم از میان افرادی که دارای ملاک های شمول بوده و آماده ی همکاری در پژوهش حاضر بوده اند، دو گروه تشکیل شد که در گروه آزمایش ۲۰ نفر و در گروه کنترل ۱۴ نفر جایگزین شدند.
در گروه آزمایش، ۷ نفر از آزمودنی ها در هفته ی اول، عدم تمایل به شرکت در جلسات را مطرح کردند. ۲ آزمودنی نیز از جلسه ی دوم حضور نامنظم داشتند و در نهایت در جلسات هفته های بعد، شرکت نکردند.
از جمله عللی که آزمودنی ها برای عدم حضور در جلسات مطرح کردند می توان به موارد زیر اشاره داشت:

مشغله ی زیاد، محیط نامناسب خوابگاه، افزایش سطح نگرانی با انجام تمرین ها، تردید در مورد سودمند بودن برنامه ی درمانی و اعتقاد به درمان ناپذیری مشکل خویش.
در گروه کنترل، از میان ۱۴ نفر، ۲ نفر از آزمودنی ها به تماس مجدد پاسخ ندادند و به رغم پی گیری های متعددی که انجام شد، امکان دست رسی به آن ها میسر نشد. ۳ نفر نیز همکاری مناسبی انجام ندادند.
پس از ریزش آزمودنی ها در جلسات اولیه، در نهایت ۱۱ نفر در گروه آزمایش و ۹ نفر در گروه کنترل باقی ماندند.
۳-۴- ابزارهای پژوهش
ابزار های مورد استفاده در این تحقیق عبارتند از:
۳-۴-۱- پرسش نامه نگرانی ایالت پنسیلوانیا PSWQ ( می یر و دیگران، ۱۹۹۰) :
پرسش نامه ۱۶ گویه ای که برای سنجش نگرانی به کار می رود و عمومیت، شدت و غیرقابل کنترل بودن نگرانی بیمارگونه را می سنجد. هر گویه براساس یک مقیاس ۵ درجه ای به شیوه ی لیکرتی نمره گذاری می شود (از ۱= اصلاً در مورد من صدق نمی کند تا ۵ = کاملا در مورد من صدق می کند). دامنه نمره ها از ۱۶ تا ۸۰ تغییر می کند و نمره بیشتر نشان گر تجربه نگرانی بیشتر است.
در ایران شیرین زاده دستگیری (۱۳۸۵) پایایی آزمون را به روش همسانی درونی ۸۶/۰، به روش بازآزمایی با چهار هفته فاصله ۷۷/۰ گزارش کرده است. اعتبار همزمان آن با آزمون اضطراب بک ۴۹/۰ گزارش شد.
در پژوهش خانی پور و همکاران (۱۳۹۰) ضریب همسانی این آزمون با آلفای کرونباخ ۷۷/۰ محاسبه شده است. در پژوهش حاضر ضریب همسانی این آزمون با آلفای کرونباخ برابر با ۸۸/۰ و ضریب اسپیرمن براون پرسش نامه نیز برابر با ۸۹/۰ بوده است.
از این پرسش نامه به منظور سرند اولیه ی آزمودنی های دارای نگرانی بالینی از غیربالینی و بررسی سطح نگرانی بیمارگونه در مرحله ی پس آزمون استفاده شده است.
۳-۴-۲- مقیاس GAD-7 (اسپیتزر و همکاران، ۲۰۰۶) :
این مقیاس دارای ۷ سوال است که هر یک از سوالات مقیاس، از ۰ تا ۳ نمره گذاری می شود و گستره نمره مقیاس از ۰ تا ۲۱ است. اسپیتزر و همکاران (۲۰۰۶) همسانی درونی این مقیاس را با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ (۹۲/۰) و پایایی بازآزمایی آن را برابر با ۸۳/۰ گزارش می کنند. حساسیت و ویژگی مقیاس در نقطه برش ۱۰ یا بیش تر، از ۸۰% می گذرد و همبستگی این مقیاس با خرده مقیاس های ۲۰- SF از ۳۹/۰ تا ۹۱/۰ و همبستگی آن با دو مقیاس اضطراب بک ۷۲/۰ و با خرده مقیاس اضطراب مقیاس SCL-90-R ، ۷۴/۰ گزارش شده است.
در یک مطالعه که به منظور بررسی ویژگی های روان سنجی این مقیاس بر روی جمعیت ایرانی انجام شده، آلفای کرونباخ این آزمون برابر با ۸۵/۰ بود و پایایی ناشی از دو بار اجرای بدست آمده برای این آزمون در این نمونه، برابر ۴۸/۰ = r به دست آمد که حاکی از انسجام درونی و قابل قبول برای مقیاس در نمونه ی ایرانی مورد مطالعه است. اعتبار همزمان مقیاس، از طریق بررسی همبستگی آن با پرسش نامه اضطراب حالت-صفت اسپیلبرگر (برای اضطراب حالت ۷۱/۰= r و برای اضطراب صفت حالت ۵۲/۰= r) و از طریق خرده مقیاس اضطراب ۱۲ ماده ای از چک لیست نشانه های بالینی (SCL-90-R) 63/0 = r به دست آمد که بیان گر اعتبار قابل قبول برای مقیاس مذکور در جامعه ی ایرانی است (نایینیان و همکاران، ۱۳۹۰).
از این پرسش نامه برای تمایز افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر از افراد غیرمبتلا در بین نمونه های ارزیابی شده برای ورود به مرحله دوم تحقیق استفاده شده است .
۳-۴-۳- مصاحبه ساخت یافته بر مبنای DSM-IV-TR :
به منظور برآوردی دقیق تر از نشانه های بالینی اختلال اضطراب فراگیر در افراد، مصاحبه ای ساخت یافته مبتنی بر نشانه های ذکر شده در جدول ملاک های تشخیصی اختلال اضطراب فراگیر در DSM-IV-TR (و با نگاهی اجمالی به ملاک های این اختلال در DSM-V)، از جمله وجوه مربوط به تشخیص افتراقی اختلال، با افراد انجام شده است تا نسبت به عدم تشخیص اختلال اضطراب فراگیر در آن ها، اطمینان حاصل شود.
این مصاحبه با توجه به مصاحبه ساخت یافته SCID (محمدخانی و همکارن، ۱۳۸۴) و معیارهای DSM-IV و وجوه افتراقی تنظیم شد. این مصاحبه یاری گر پژوهش گر در کنار مقیاس GAD-7 بوده است. زیرا توازی بالایی میان شرایط و ویژگی های افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر و نگرانی بیمارگونه وجود دارد. تمایز این امر، تلاش بالینی ظریفی است که نیاز به ارزیابی چندگانه دارد.
۳-۴-۴- مقیاس افکار اضطرابی ANTI (ولز، ۱۹۹۴):
این مقیاس، یک مقیاس چند بعدی برای سنجش نگرانی است که به ارزیابی ویژگی های پردازشی نگرانی و نیز درون مایه ی آن می پردازد. این مقیاس ۲۲ سوالی است، به صورت لیکرتی می باشد و دربردارنده ی سه زیر مقیاس برای اندازه گیری اضطراب اجتماعی، اضطراب سلامتی و فرانگرانی است. تحلیل عوامل این پرسشنامه نمرات هر سه مقیاس را مورد تایید قرار داده است. پایایی این آزمون ۷۵/۰ گزارش شده است (ولز، ۲۰۰۰؛ به نقل از وزیری و موسوی نیک، ۱۳۸۷).
بررسی ویژگی های روان سنجی مقیاس در ایران بر روی ۷۶۷ نفر از دانشجویان انجام گردیده که میزان همسانی درونی عامل های “فرانگرانی”، “اضطراب اجتماعی” و “اضطراب سلامتی” به ترتیب ۸۱/۰ ، ۸۵/۰ و ۷۴/۰ به دست آمد. ضریب آلفای کرونباخ کل پرسش نامه ۹۱/۰ بود. ضریب پایایی آزمون باز آزمون به ترتیب ۷۷/۰، ۸۲/۰ و ۷۵/۰ گزارش شده است. اعتبار همگرایی آن نیز با پرسش نامه های BAD, BDI-II و GHQ-28 تائید شده است (فتی و همکاران، ۱۳۸۹).از این پرسش نامه در مرحله ی پیش آزمون و پس آزمون برای اندازه گیری جنبه های فرانگرانی آزمودنی ها استفاده شده است.
۳-۴-۵- پرسش نامه های محقق ساخته:
۳-۴-۵-۱) فرم ارزیابی انتظار از درمان: این فرم محقق ساخته شامل ۵ سوال است که به بررسی دیدگاه و انتظارات افراد از شرکت در برنامه ی درمانی، قبل از آغاز آن می پردازد. به چهار سوال اول این مقیاس به صورت لیکرتی و از ۱۰-۰ نمره گذاری می شود. سوال ۵ نیز به صورت بلی و خیر تکمیل می گردد. از این فرم در مرحله ی پیش آزمون به منظور بررسی نظرات و انتظارات افراد از این دوره، استفاده گردید.
۳-۴-۵-۲) فرم ارزیابی رضایت از درمان: این مقیاس محقق ساخته، دربردارنده ی ۷ سوال می باشد که به صورت لیکرتی از ۱۰-۰ نمره گذاری می شود. این مقیاس که در مرحله ی پس آزمون مورد استفاده قرار می گیرد، نظرات افراد را در خصوص موضوعات زیر ارزیابی می کند: میزان مطابقت برنامه درمانی در جلسات اولیه با انتظارات افراد، بررسی سودمندی تکنیک ها ی آموزش داده شده، توانایی درمانگر برای درک افراد، رفتار و منش مناسب درمانگر، میزان رضایت از برنامه ی درمانی ارائه شده، میزان انجام تکالیف روزانه و بررسی مطابقت برنامه درمانی در جلسات انتهایی با انتظارات افراد.
۳-۴-۵-۳) فرم اطلاعات جمعیت شناختی: این فرم شامل اطلاعات مربوط به سن، وضعیت تاهل، رشته تحصیلی، محل تولد، وضعیت سکونت، وضعیت شغلی، میزان تحصیلات والدین، سابقه بیماری روان شناختی و یا مراجعه ی فرد به مراکز درمانی در شش ماه گذشته و دریافت درمان یا مشاوره های روان شناختی بوده است. این فرم توسط محقق تنظیم شده است.
۳-۵- برنامه درمانی کاهش استرس براساس ذهن آگاهی (MBSR)
برنامه درمانی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی، در شکل معمول خود، شامل ۸ جلسه ی هفتگی ۲ تا ۵/۲ ساعتی می باشد. در هشت جلسه ی گروهی، زمان قابل ملاحظه ای به انجام تمرین های ذهن آگاهی و بحث در خصوص تجارب اعضا از آن ها، اختصاص داده می شود، دامنه ی وسیعی از تمرین های ذهن آگاهی آموخته می شود و در بیش تر جلسات، اطلاعات آموزشی در حوزه ی استرس مطرح می شود؛ اطلاعاتی در زمینه ی مسائلی چون استرس فیزیولوژیکی، پاسخ به استرس و اثر ارزیابی ها بر ادراک استرس (بائر، ۲۰۰۶). موضوعات و تمرین های اصلی در هر یک از جلسات به اختصار در ذیل مطرح می شوند.
هفته ۱، هدایت خودکار: در این جلسه، مقدماتی درخصوص دوره ی درمانی بیان می شود، سعی می گردد که یک جو حمایتی برای این جلسه و جلسات آتی ایجاد شود، معنا و مفهوم ذهن آگاهی مورد بحث قرار می گیرد، به اهمیت و نقش هدایت خودکار پرداخته شود و این مساله که آوردن آگاهی به تجاربمان، ماهیت واقعی این تجارب را تغییر می دهد و این که چگونه مشکلات می توانند به گونه ی متفاوتی عمل کنند، مورد توجه قرار می گیرد. تمرین های اصلی شامل خوردن کشمش و مراقبه ی وارسی بدن می باشد.
هفته ۲ ، رویارویی با موانع : موضوعات اصلی در این جلسه شامل گسترش آگاهی از “صدای احساس” تجارب مختلف، کار با مشکلات به شیوه ای جدید و کشف شیوه های جدید یادگیری، کشف این مساله که ما اغلب اوقات چگونه به تجارب خود پروبال می دهیم و این که موقعیات ایجادکننده ی مشکلات ما نیستند، بلکه واکنش ما به آن ها اهمیت دارد، توجه به ماهیت ادراک هایمان – این مساله که ما اغلب دچار سوء تعبیر می شویم و این که این سوء تعبیرات، رفتار ما را هدایت می کنند. تمرین های اصلی شامل مراقبه ی وارسی بدن و ذهن آگاهی از تنفس می باشد.
هفته ۳ ، ذهن آگاهی از تنفس و بدن: موضوعات اصلی در این جلسه شامل تمرین های بیش تر در خصوص بررسی “صدای احساس” تجارب، توجه دوباره به لایه هایی که به تجارب مان می افزاییم – به خصوص درمورد تجارب مشکل، یادگیری در مورد الگوهای خودکار و عادتی ذهن، و درک عمیق تر ویژگی های نگرش آگاهانه می باشد. تمرین های اصلی شامل مراقبه ی نشسته، حرکت آگاهانه – کشش آگاهانه، یوگا، یا ترکیبی از این تمرین ها، قدم زدن آگاهانه، و فضای تنفس سه دقیقه ای است.
هفته ۴، ماندن در زمان حال: موضوعات اصلی در این جلسه شامل کشف ماهیت تجاربمان _ به ویژه در زمینه ی دلبستگی و بیزاری، رشد مهارت های گسترش دهنده ی آگاهی به شیوه های گوناگون: تمرکز وسیع یا محدود، به کارگیری مهارت های ذهن آگاهی در موقعیات استرس زا و یادگیری اتخاذ دیدگاه متفاوت، می باشد. تمرین های اصلی شامل مراقبه ی نشسته طولانی تر و فضای تنفس سه دقیقه ای است.
هفته ۵، پذیرش (اجازه/ مجوز حضور): موضوعات اصلی در این جلسه شامل توجه به شیوه ای که ما به طور عادت گونه در خصوص تجاربمان به کار می بریم، تشخیص تفاوت میان واکنش و پاسخ دهی و توجه به این مساله که چگونه واکنش های ما نقش مهمی در تجربه ی استرس ایفا می کنند، گسترش آگاهی از واکنش هایمان به گونه ای متفاوت و یادگیری جانشین سازی پاسخ ماهرانه دادن به آن ها به جای واکنش نشان دادن، می باشد. تمرین های اصلی شامل مراقبه ی نشسته تنفس، تنفس و بدن، صداها و افکار، و آگاهی انتخابی است.
هفته ۶^[۲۷۳]، افکار حقایق نیستند: موضوعات اصلی در این جلسه شامل احساس آزادی ایجاد شده از درک این مساله است که افکار، فقط فکر هستند و ما مجبور نیستیم که به آن ها عمل کنیم و یا با آن ها درگیر شویم، و ایجاد رابطه ای متفاوت با افکار و هیجانات، می باشد. تمرین های اصلی شامل مراقبه ی نشسته کامل، و فضای تنفس سه دقیقه ای – به خصوص به عنوان شیوه ای برای دید گسترده تر در مورد افکار است.
هفته ۷ ، چگونه می توانم به بهترین شکل از خود مراقبت کنم : موضوع اصلی در این جلسه، آوردن آگاهی به زندگی مان می باشد – آگاهی از چیزهایی که به ما کمک می کند، آگاهی از چیزهایی که در رفتار و روش های ما وجود دارد و می تواند مخرب باشد. تمرین اصلی شامل مراقبه ی نشسته طولانی تر است.
هفته ۸ ، پذیرش و تغییر : آخرین جلسه ی دوره به نوعی اولین جلسه از باقی مانده ی زندگی ماست. موضوعات اصلی در این جلسه شامل موارد زیر است: کشف حمایت های موجود برای تمرین های آینده و این که چگونه این حرکت را حفظ کنیم و به تمرین های رسمی و غیر رسمی نظم دهیم. تمرین اصلی شامل وارسی بدن می باشد (کاسکالسون، ۲۰۱۱).
۳-۶- شیوه انجام پژوهش
مراحل انجام تحقیق حاضر به شرح ذیل بوده است:

1. اجرای گسترده ی آزمون نگرانی PSWQ در مورد دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشکده های مختلف دانشگاه شاهد (۴۰۸ نفر)