خلق وخوی هیجانی کودک ‌در تعامل با وقایع دردناک دوران کودکی منجر به شکل گیری طرحواره ها می شود (یانگ ،۲۰۰۳). خلق وخوهای متفاوت ،کودکان را درمعرض شرایط گوناگونی قرار می‌دهد ،همچنین ،خلق وخوی هیجانی افراطی می‌تواند برمحیط پیرامون چیره شود وبدون هیچ گونه توجیه آشکاری درتاریخچه زندگی فرد ،منجر به آسیب روانی گردد(یانگ ،۲۰۰۳).

انواع طرحواره ها ی ناسازگار اولیه ‌و حوزه های مربوطه

یانگ ،گلوسکو وویشار (۲۰۰۳)هجده طرحواره ناسازگاراولیه رابیان می‌کنند که این طرحواره ها را بر حسب ۵ نیاز ارضانشده که در بالا آن ها را توضیح دادیم ،در۵حوزه طبقه بندی می‌کنند ( یانگ ،گلوسکو وویشار ،۲۰۰۳)

پنج حوزه وطرحواره های ناسازگار اولیه مربوط به هر حوزه به شرح زیر هستند :

حوزه اول :بریدگی وطرد

افرادی که طرحواره هایشان در این حوزه قرار دارد ،نمی توانند دلبستگی های ایمن ورضایت بخشی با دیگران ‌برقرار کنند .انتظار این که نیازها ی فرد برای امنیت ،ثبات، محبت ،همدلی ،درمیان گذاشتن احساسات ،پذیرش واحترام به شویه قابل پیش‌بینی ارضاءنخواهند شد طرحواره های این حوزه به طور معمول درخانواده هایی به وجود می‌آید که بی عاطفه ،سرد ،مضایغه گر ،منزوی ،تندخو ،غیر قابل پیش‌بینی یا بد رفتار هستند . پنج طرحواره ای که در این حوزه قرار دارند عبارتند از:

۱-رهاشدگی /بی ثباتی:بی ثباتی یا بی اعتمادی نسبت به دریافت محبت وبرقراری ارتباط بااطرافیان ،به طوری که فرد احساس می‌کند افراد مهم زندگی اش نمی توانند حمایت عاطفی وتشویق لازم رابه او بدهند ،زیرا این افراد از لحاظ هیجانی ،بی ثبات ،غیر قابل پیش‌بینی ،اعتماد ناپذیر ونامنظم اند . فردی که چنین طرحواره ای درذهنش شکل گرفته باشد ، معتقد است هر لحظه امکان دارد افراد مهم زندگی اش بمیرند یااین که اورا رها کنند وبه فرد دیگری علاقه مند شوند.

۲-بی اعتمادی /بدرفتاری : افرادی که طرحواره بی اعتمادی / بدرفتاری دارند،براین باورند که دیگران با کوچک‌ترین فرصت ازآنها سوءاستفاده می‌کنند .انتظار این که دیگران به انسان ضربه می‌زنند،بد رفتارند ،انسان را سرافکنده می‌کنند ،دروغ می‌گویند ودغل کار وسود جو هستند .چنین انتظاری باعث می شود فرد وقایع پیرامون را به گونه ای خاص ادراک کند:آسیبی که به فرد وارد نموده اند ،عمدی بوده ویا این که در نتیجه بی مبالاتی ‌و غفلت مفرط پدید آمده است .ممکن است فرد احساس کند همیشه یک نفر موجودی او را می دزدد ویا حق اورا می‌خورد .

۳- محرومیت هیجانی : افرادی که طرحواره مححرومیت هیجانی دارند،انتظار ندارند تمایل آن ها برای برقراری رابطه ی هیجانی با دیگران به طور کافی ارضاءشود. سه نوع محرومیت هیجانی وجود دارد که عبارتند از :

الف-محرومیت از محبت :فقدان توجه ،عطوفت یا همراهی

ب- محرومیت از همدلی :درک نشدن ،به حرف دل فرد گوش ندادن ،عدم خودافشایی یا درمیان نگذاشتن احساسات با دیگران

ج- محرومیت از حمایت :نداشتن منبع قدرت ،جهت دهی یا راهنمایی نشدن از سوی دیگران .

۴-نقص /شرم:این طرحواره معمولا با احساس شرم نسبت به نقایص ادراک شده همراه است .این نقص ها وکمبودها ممکن است شخصی (مثل خودخواهی ،تکانه های پرخاشگرانه ،تمایلات جنسی غیر قابل قبول )یا عمومی (مثل ظاهر غیر جذاب ،نابرازندگی اجتماعی)باشند .افرادی که این طرحواره رادارند احساس می‌کنند حقیر یا بی ارزشندواگر خودرا درمعرض نگاه دیگران قرار دهند ،بدون شک طرد می‌شوند .

۵– انزوای اجتماعی /بیگانگی : این طرحواره ،حس متفاوت بودن فرد یا عدم تناسب بااجتماع را دربرمی گیرد .معمولا افراد مبتلا ‌به این طرحواره ،به هیچ گروه یا جامعه ای ،احساس تعلق خاطر نمی کنند.

حوزه دوم :خودگردانی وعملکرد مختل

افراد این حوزه ،توانایی برای جداشدن از خانوادوعملکرد مستقل راندارند .این توانایی در مقایسه با همسالان سنجیده می شود. طرحواره های این حوزه ،معمولاًدرخانواده هایی به وجود می‌آید که اعتماد به نفس کودک را کاهش می‌دهند ،گرفتارند ویا بیش از حد از کودک محافظت می کنندیا اینکه نتوانسته اند کودک را به انجام کارهای بیرون از خانواده تشویق کنند.چهار طرحواره مربوط ‌به این حوزه عبارتند از:

۶- وابستگی /بی کفایتی :اعتقاد ‌به این که فرد نمی تواند مسئولیت های روزمره را (مثل مراقبت از دیگران ،حل مشکلات روزانه ،قضاوت خوب ،از عهده تکالیف جدید برآمدن وتصمیم گیری صحیح )بدون کمک قابل ملاحظه دیگران ، درحد قابل قبولی انجام دهد.این حالت اغلب به صورت درماندگی ظاهر می شود .

۷–آسیب پذیری نسبت به ضرریا بیماری :ترس افراطی از این که فاجعه نزدیک است وهر لحظه احتمال وقوع آن وجود دارد وفرد نمی تواند از آن جلوگیری کند. دراینجا ترس ها بریک یا چند جنبه ی حوادث پزشکی (مانند حمله های قلبی )،وقایع هیجانی (مانند دیوانه شدن )،سوانح محیطی (مانندسقوط هواپیما وزمین لرزه )متمرکز است .

۸-گرفتار/خودتحول نیافته : ارتباط عاطفی شدید ‌و نزدیکی بیش از حد با یکی از افراد مهم زندگی (اغلب والدین )،به قیمت از دست دادن فردیت یا رشد اجتماعی طبیعی از ویژگی این طرحواره

می‌باشد ، غالباًاعتقاد براین است که هر یک از این افراد گرفتار ،بدون حمایت دیگری ،قادر به ادامه ی زندگی نبوده یا نمی توانند،شاد باشند .فردی که چنین طرحواره ای دارد ممکن است احساس کند وجودش دردیگران ادغام شده وهویت جداگانه ای ندارد .این طرحواره اغلب به صورت احساس پوچی وسردرگمی،جهت نداشتن وبی هدفی ویا در موارد شدید به صورت شک وتردید در موجودیت وساختار وجودی فرد بروز می‌کند.

۹- شکست :باور ‌به این که فرد شکست خورده است یا درآینده شکست خواهد خورد واین که شکست برای او اجتناب ناپذیر است از ویژگی این طرحواره است .فرد درمقایسه با همسالانش درحوزه های پیشرفت(مثل تحصیل ،شغل ،ورزش و….)غالبا احساس بی کفایتی می‌کند .اغلب شامل این باور است که شخص ،دیوانه ،بی استعداد ،نالایق ونادان است ونسبت به دیگران ،موفقیت کمتری دارد .

حوزه سوم :محدودیت های مختل

افرادی که طرحواره هایشان در این حوزه قرار دارد ،محدودیت های درونی آن ها درخصوص احترام متقابل ‌و خویشتن داری به اندازه کافی رشد نکرده است .این افراد اغلب خودخواه ،لوس،بی مسئولیت یا خودشیفته به نظر می‌رسند.آن ها درخانواده هایی بزرگ شده اندکه خیلی سهل انگار وبیش از حد مهربان بوده اند .سهل انگاری افراطی ،سردرگمی ،یا حس برتری وجه مشخصه آن ها است .دوطرحواره در این حوزه قرار می گیرند که عبارتند از: