پالایش

نظریه پردازان انگیزشی ، پالایش یا تخلیه هیجانی را به عنوان وسیله ای برای کنترل رفتار پرخاشگرانه پیشنهاد کرده‌اند . این اصطلاح که در اصل به وسیله فروید عرضه شده است به آزاد کردن انرژی پرخاشگرانه از طریق ابراز هیجانهای پرخاشگرانه یا از طریق شقوق دیگر رفتار اطلاق می شود . نقش پالایش در کاهش دادن رفتار پرخاشگرانه به روشنی به وسیله دولارد و همکارانش بیان شده است : ابراز هر عمل پرخاشگرانه پالایشی است که انجام اعمال پرخاشگرانه بعدی را کاهش می‌دهد . به عبارتی مفهوم پالایش چنین می رساند که اگر شما بتوانید با انجام یک عمل پرخاشگرانه خشم خود را از سینه بیرون بریزید ، احتمالاً در موارد بعدی پرخاشگرانه عمل کنید کاهش می‌یابد .

خیال پردازی

طرفداران دیدگاه انگیزشی معتقد اند که خیال پردازی راه دیگر برای کاهش دادن پرخاشگری است . اگرچه معلوم شده است که رفتار پرخاشگرانه منجر به کاهش تخیلات پرخاشگرانه می شود ، اما شکل مطلوب تر آن ، بعضی ، کاهش رفتار پرخاشگرانه بر اثر تخیلات پرخاشگرانه ، پشتوانه تحقیقی چندانی ندارد ( همان منبع ، ۱۳۸۰ : ۲۱۸ ) .

۷-۲-۷-۲- تئوری ناهماهنگی شناختی لئون فیتگر و پیتر بلاو

از این دیدگاه ناهماهنگی شناختی اساساً حالتی از تنش است که از داشتن و شناخت همزمان پنداره ها ، نگرش ها ، باورها و عقاید فرد که از نظر روانشناختی نامتجانس هستند ، حاصل می شود . لذا در این موقعیت فردی که دچار این ناموزونی می شود در جهت ارضای نیازهای خود درصدد بر می‌آید تا با بالا بردن ارزش بدیلی که برگزیده است ارزش مابقی را کاهش دهد و از عدم توازن آن بکاهد که در نهایت انتقام جویی ، خشونت ، میل به تجاوز و به طور کلی ‌کج‌رفتاری اجتماعی پاسخ اولیه اینگونه رفتار خواهد بود ( صدفی ، ۱۳۷۲ : ۵۶ ) .

چارچوب نظری تحقیق

۳-۷-۲- نظریه های جامعه شناختی

جامعه شناسان در نظریه های خود ریشه بسیاری از کژرفتاریها را در محیط و شرایط اجتماعی جستجو می‌کنند ، و علل زیر ساز بسیاری از آن ها را خود جامعه می دانند . آن ها برخلاف نظریه های زیستی و روانشناختی در تبیین خشونت که بیشتر بر عوامل محیطی و اجتماعی تأکید دارند معتقدند که جرم و خشونت بیشتر تحت تأثیر عوامل اجتماعی است تا زیستی و روانی . جامعه شناسان بدون اینکه تأثیر عوامل زیستی و روانی را در بروز رفتارهای نابهنجار انکار کنند معتقدند که رفتارهای نابهنجار او تحت تأثیر شرایط اقتصادی – اجتماعی خاصی است که خارج از فرد است . وقتی خواسته های فرد با انتظارات جامعه هماهنگ و همنوا نباشد . نابهنجاری فرد آغاز می شود و در صورت تداوم ، زمینه‌های کژرفتاریها را پدید می آورد . در زیر به چند مورد از نظریه های جامعه شناختی کجروی که هر کدام از آن ها خشونت را از بعد یا ابعادی تبیین کرده‌اند اشاره می‌گردد .

۱-۳-۷-۲- نظریه یادگیری اجتماعی

نظریات یادگیری اجتماعی ، کجروی را پدیده ای می دانند که اشخاص آن را در خلال شیوه های متفاوت یادگیری فرا می گیرند . یادگیری عبارت است از اخذ ‌بازتاب‌ها‌ ، عادات ، طرز رفتار و … از دیگران که به کمک چهار نحوه عمل « تکرار » ، « تقلید » ، « تشویق و تنبیه » و « آزمایش و خطا » در ارگانیسم روانی شخص جا می‌گیرد و به رفتارها شکل می‌دهند . آن ها معتقدند که جرم همانند دیگر رفتارها در اثر یادگیری هنجارها ، ارزش‌ها و رفتارهای مرتبط با فعالیت مجرمانه آموخته می شود . این افراد بر تأثیر متقابل بین رفتار و محیط تأکید دارند و بر الگوهایی از رفتار متمرکز می‌شوند که فرد آن ها را برای کنار آمدن با محیط در خود پرورش می‌دهند . الگوهایی که از طریق تجربه مستقیم پاسخهای محیط با فرد با مشاهده پاسخهای دیگران کسب می شود . ( پوت واین ، سامونز ، ۱۳۸۶ : ۷۰ ) .

در این دیدگاه فرض بر این است که بچه ها رفتارهای مختلف را از طریق مشاهده مستقیم و تقلید رفتارهایی که مشاهده کرده یا دیده اند یاد می گیرند . بچه هایی که بد رفتاری را تجربه کرده یا تماشاگر خشونت بوده اند ، آمادگی بیشتری برای تقلید این رفتارها دارند . بچه هایی که در خانواده های عاری از خشونت و بد رفتاری بزرگ شده اند ؛ احتمال کمتری دارد که در دوره نوجوانی و بزرگ سالی به خشونت روی آورند . بر عکس بچه هایی که تحت زورگویانه والدین بوده اند یا در خانواده هایی بزرگ شده اند که در آن خشونت زیاد بوده احتمال بیشتری دارد که رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز از خود نشان دهند .

آلبرت باندورا

‌واضح‌ترین روشی که به وسیله آن نظریه یادگیری اجتماعی سعی نموده رفتارهای بزهکارانه را مورد ارزیابی و بحث قرار دهد به کارگیری آن در اکتساب پاسخهای پرخاشگرانه است . دیدگاهی که در دهه ۱۹۹۰ در خصوص خشونت انسانی ابداع گردید که به دیدگاه یادگیری اجتماعی معروف شد .

این دیدگاه عمدتاًً مربوط به کارهای آلبرت باندورا می‌باشد ، که اعتقاد دارد هر نوع رفتاری به وسیله مشاهده رفتار دیگران آموخته می شود . آن دسته از افرادی که مورد مشاهده قرار می گیرند مدل یا الگو نامیده می‌شوند . آیا اینکه فردی به ‌عنوان الگو انتخاب می شود یا خیر ، بستگی به عوامل مختلفی از جمله موقعیت او دارد . و اینکه آیا رفتار یک فرد مدل یا الگو تقلید می شود یا خیر بستگی به عواقب آن عمل خواهد داشت . و به عبارتی دیگر اگر فرد الگو برای آنچه که انجام می‌دهد تقویت گردد ، به احتمال زیاد مشاهده کننده رفتار او را تقلید خواهد نمود . اگر الگوی مورد مشاهده به خاطر آنچه که انجام داده تنبیه گردد به احتمال زیاد رفتار او تقلید نخواهد شد . ( همان منبع ، ۱۳۸۶ : ۷۰ و ۷۱ ) .

برجسته ترین تلاشی که در جهت به کار گرفتن نظریه یادگیری اجتماعی در زمینه تبیین کجروی انجام گرفته است ، کتابی است که باندورا آن را با عنوان « پرخاشگری » تحلیلی مبتنی بر نظریه یادگیری اجتماعی به رشته تحلیل درآورده است و بر وقوع فرایند الگو سازی پرخاشگری در سه موقعیت اجتماعی تأکید دارد:

الف ) آثار محیط خانواده

به نظر باندورا خشونت و پرخاشگری در درون خانواده طیفی متشکل از گونه های رفتاری مختلف به خود می پذیرد ؛ طیفی که بد رفتاری با کودکان در یک سر آن قرار دارد و نگرش‌ها و گفتارهای پرخاشگرانه والدین در سوی دیگر . در عین حال به نظر او در همین عرصه تربیتی است که کودکان با شدت تمام در معرض نمونه های روشن و زنده از قهر و پرخاشگرانه قرار می گیرند . تماشاگر خشونت بودن یا مورد خشونت واقع شدن در هنگام کودکی فرد را در معرض خشونت های بعدی قرار می‌دهد و خشونت را به عنوان وسیله ای برای ابراز خود ، حل مشکلات و کنترل و تسلط بر دیگران به کار می‌برد . گرفتن پاداش های مستقیم برای به کار گیری خشونت در روابط روزمره فرد ممکن است تنفر مرتبط با خشونت را کاهش دهد .

ب ) الگوهای نمادین