خروج غیرقانونی اموال فرهنگی

گفتار نخست: هنجارها و قواعد ناظر بر ورود و خروج غیرقانونی اموال فرهنگی در حقوق ملی کشورهای باستانی

در راستای حفظ و حراست از میراث فرهنگی- ملی و باهدف قانونمند کردن حمل و نقل اموال فرهنگی از مرزهای ملی، بسیاری از کشورها به وضع قوانین داخلی و خارجی پرداخته‌اند، که موضوع اصلی آن ها مسایل و معضلات سرقت و حمل و نقل غیرقانونی اموال فرهنگی است. معمولاً این قوانین به صورت محدودیت‌های صادراتی هستند، اما بعضاً شامل محدودیت‌هایی در زمینه واردات نیز می‌شوند. البته توجیه وجود محدودیت‌های قانونی در خصوص صادرات میراث فرهنگی کشورها، مقوله‌ای بسیار بحث‌انگیز است و بسیاری از صاحب‌نظران، این سخت‌گیری‌ها را در محدودیت‌های صادراتی بسیاری از کشورهای مبدأ مورد انتقاد قرار داده‌اند، زیرا موجب رشد و گسترش بازار سیاه اموال فرهنگی و همچنین مانع رشد و تفاهم و درک متقابل ملت‌ها درخصوص فرهنگ‌های بومی‌شان می‌شود. این ها معتقدند محدودیت ـ چه در زمینه واردات و چه در زمینه صادرات ـ از مبادله آزاد اموال فرهنگی که به تمام بشریت تعلق دارد جلوگیری می‌کند. برخی نیز تحت لوای طرفداران نظریه مالکیت جهانی با وجود محدودیت‌ها مخالفند و براین عقیده‌اند که محدودیت‌های صادراتی و محدویت‌های انتقال مالکیت باید کمتر سخت‌گیرانه باشد تا موجبات نقل و انتقال آزادانه اموال فرهنگی را فراهم‌ آورد، البته استثنای آثار هنری که دارای ارزش خاص فرهنگی برای میراث ملی یک کشور طرفداران نظریه مالکیت جهانی مشوق سلسله مقرراتی هستند که به منظور حفاظت و بهره‌مندی از اموال فرهنگی در سطح جهان، وضع گردیده‌اند.

ایتالیا

فصل پنجم قانون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی به گردش و جریان اموال فرهنگی در درون مرزهای بین‌المللی اختصاص یافته است.

در این فصل مقررات مفصلی درخصوص صدور میراث فرهنگی از سرزمین ایتالیا و قلمرو اتحادیه اروپایی و ورود و چگونگی استرداد آن ها پیش‌بینی شده است.

ماده ۶۵ قانون مذکور خروج دایمی اشیای منقول متعلق به دولت، نهادها و مؤسسات عمومی و انجمن‌های غیرانتفاعی خصوصی که دارای ارزش هنری، تاریخی، باستان‌شناختی و انسان‌شناختی می‌باشد و همچنین سایر اموال فرهنگی موضوع بندهای ۲ و ۳ ماده ۱۰ را ممنوع اعلام ‌کرده‌است.

علاوه بر این خروج قطعی اموالی که خالق آن ها در قید حیات نبوده و قدمت آن ها بیش از ۵۰ سال است تا زمانی که ارزش تاریخی- باستانی آن ها ‌بر اساس ماده ۱۲ احراز نگردیده و همچنین اموال مذکور در بند ۳ ماده ۱۰ که وزیر فرهنگ خروج آن ها را به دلیل احتمال آسیب به مجموعه میراث فرهنگی منع ‌کرده‌است،‌ ممنوع می‌باشد.

خروج دایمی اشیای واجد حیثیت فرهنگی که کار هنرمندان فقید می‌باشند که بیش از پنجاه سال از تاریخ ساخت یا ایجاد آن گذشته است، بایگانی‌ها و اسناد منفرد فرهنگی متعلق به اشخاص خصوصی و اموال مورد اشاره در بندهای (ح) (ت) (ی) ماده ۱۱ مشروط به اخذ مجوز از مراجع ذیصلاح امکان‌پذیر می‌باشد.

‌هر شخصی که تمایل دارد به صورت قطعی این اموال را از کشور خارج نماید باید درخواستی که در آن ارزش هر یک از اشیاء مشخص شده است تهیه و به اداره گمرکی ذیصلاح تسلیم نماید. ظرف سه ‌روز از ارائه اشیاء یا اموال، اداره گمرکی باید این موضوع را به ادارات و مراجع ذیصلاح وزارت فرهنگ ابلاغ و این ادارات باید ظرف ۱۰ روز اطلاعات مفید راجع به اشیایی که جهت خروج دائمی تسلیم شده‌اند ارائه دهند. پس از احراز منصفانه بودن ارزش ابراز شده، اداره گمرک به موجب تصمیم مستدلی گواهی خروج قطعی را صادر یا از این امر خودداری می‌کند و ظرف ۴۰ روز از ارائه اموال و اشیاء برای خروج به طرف ذی‌نفع ابلاغ می‌کند.

قابل ذکر است که در ارزیابی اعطا یا عدم اعطای گواهی خروج دائمی،‌ ادارات گمرک باید از راهبردهای کلی وضع شده توسط وزارت تبعیت کنند.

گواهی صادره که برای یک دوره سه ‌ساله معتبر است در سه نسخه صادر می‌گردد که یک نسخه در بایگانی اسناد رسمی نگهداری شده، یک نسخه به طرف ذینفع داده می‌شود و نسخه سوم به وزارت فرهنگ ارسال می‌گردد.

در صورتی که اداره گمرک از صدور گواهی خروج قطعی خوداری نماید، شخص ذینفع می‌تواند ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اعتراض نماید.

وزیر فرهنگ مرجع تجدیدنظرخواهی بوده و ظرف ۹۰ روز از تاریخ دریافت تقاضای تجدیدنظرخواهی پس از مشاوره با شورای مشورتی در این‌خصوص اتخاذ تصمیم خواهد کرد.

در صورتی که وزیر فرهنگ تجدیدنظر خواهی را وارد تشخیص دهد باید اسناد مربوطه را به اداره گمرک بازگرداند که در این صورت اداره مذکور بایستی ظرف ۲۰ روز نسبت به صدور گواهی خروج دائمی اقدام نماید.

قابل توجه در این‌خصوص این است که ماده ۷۰ قانون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی این حق را برای وزارت فرهنگ قائل شده است تا در صورت تمایل اشیایی را که برای صدور گواهی خروج دائمی ارائه شده است را خریداری نماید.

مطابق ماده مذکور «۱٫ ظرف موعد زمانی مذکور در بند ۳ ماده ۶۸ [۴۰ روز] اداره گمرک می‌تواند خرید اشیاء یا اموالی که برای آن گواهی خروج دائمی درخواست شده است را به وزارت توصیه کند و همزمان این موضوع را به منطقه و طرف ذینفع ابلاغ کرده و اعلام نماید که اشیایی که خرید آن ها توصیه شده است تا زمان اتمام مراحل قانونی تحت مراقبت اداره مذکور باقی خواهد ماند. در چنین حالتی، موعد زمانی برای صدور گواهی تا ۶۰ روز تجدید می‌شود. ۲٫ وزارت حق دارد اشیاء یا اموالی که بهای آن در درخواست خروج مشخص شده است را خریداری نماید. تصمیم خرید ظرف مدت ۹۰ روز از تاریخ ارائه درخواست به طرف ذینفع ابلاغ شود. تا زمان ابلاغ تصمیم خرید طرف ذینفع می‌تواند تصمیم خود برای خروج شیء را تغییر داده و برای استرداد آن اقدام کند…».

اما در صورتی که وزارت تمایلی برای خرید اشیای موضوع درخواست خروج قطعی نداشته باشد این موضوع را باید ظرف ۶۰ روز از تاریخ اعلامیه به منطقه‌ای که اداره گمرک توصیه‌کننده در آن واقع است ابلاغ کند.

علاوه بر این کلیه اموال مذکور می‌تواند، مشروط به تضمین ایمنی‌ آن ها، به طور موقت برای حضور در نمایشگاه‌ها و گالری‌های فرهنگی از کشور خارج شود.^[۴۰]

با این حال بایستی توجه داشت که مطابق بند ۲ ماده ۶۶ قانون صدرالذکر اموال و اشیای فرهنگی که احتمال دارد در جریان حمل و نقل یا شرایط محیطی نامطلوب متحمل صدمه شوند و همچنین اشیایی که بخش لاینفک یک موزه، نگارخانه‌ عکس، گالری هنری، بایگانی یا کتابخانه دارای مجموعه هنری را تشکیل می‌دهند، به هیچ عنوان قابل خروج از قلمرو ایتالیا نخواهند بود.

خروج موقت اشیای فرهنگی برای نمایش در نمایشگاه‌های خارجی مستلزم انعقاد موافقت‌نامه با موزه‌های خارجی، به شرط رعایت تقابل، برای مدت معین که در هر صورت از چهار سال تجاوز نمی‌کند می‌باشد.

شرایط درخواست صدور گواهی خروج موقت تقریباً همانند خروج دائمی می‌باشد با این تفاوت که اعطای گواهی باید مشروط به بیمه اموال از سوی ذینفع معادل ارزش ابراز شده درخواست باشد.