۱۰-۲ . شاخص
شاخص متغیری است که برای ارزیابی شرایط و حساسیت‌ها، ‌مقایسه بین مکان‌ها و موقعیت‌ها، و نیز ارزیابی شرایط و گرایش‌ها در ارتباط با اهداف و مقاصد، تا مین اطلاعات هشداردهنده، پیش‌بینی شرایط و روند آینده به کار رود. این اطلاعات در برخی سطوح تصمیم‌گیری بسیار مهم و مؤثرند و بنابراین قابل به‌کارگیری برای برنامه‌ریزی، پایش و ارزشیابی هستند. درعین‌حال از آنجا که امکان مقایسه را فراهم می‌سازد می‌توان وضعیت امروز را با گذشته مقایسه نمود و پیش‌بینی‌هایی برای آینده نمود. در واقع شاخص ها متغیرهایی هستند که نشان می‌دهند که سیستم در عمل چگونه خصوصیاتی دارد. هر متغیری به مجموعه‌ای از خصوصیات ذاتی وابسته است که باعث می شود آن متغیر از دیگر متغیرها تمیز داده شود. شاخص ها ممکن است کمی یا کیفی باشند.

انتخاب شاخص های خوب فرایند ساده‌ای نیست با احتمال خطا و اشتباه زیادی مواجه هستیم (Tim O’Shannassy , 1999). بسیاری از شرکت‌ها با سنجه‌های نامناسب و نادرستی سر و کار پیداکرده‌اند که بیشتر آن‌ها اشتباهاً شاخص های کلیدی عملکرد نامیده می‌شوند. سازمان های بسیار اندکی هستند که به واقع شاخص های کلیدی عملکرد درست خود را پایش می‌کنند. چون تعداد اندکی از سازمان ها، رهبران مشاغل، نویسندگان، حسابرسان، مشاوران و کارمندان می‌دانند معنای واقعی شاخص کلیدی عملکرد چیست. چهار نوع سنجه عملکرد وجود دارد:
شاخص‌ کلیدی نتایج (KRI) که دورنمای کارتان را به شما نشان می‌دهند.
شاخص نتیجه (RI) مشخص می‌کند تا زمان حال چه کارهایی انجام گرفته است.
شاخص‌ عملکرد (PI) به شما می‌گویند چه کاری باید انجام دهید.
شاخص های کلیدی عملکرد(KPI)که نشان می‌دهندبرای افزایش چشمگیرعملکرد چه باید کرد.[ ۲۲]
۱۱-۲. داشبورد
یکی از ابزارهای مورد استفاده در هوشمندی کسب ‌و کار ابزاری به نام داشبورد می‌باشد که به همراه اجزا یک راه حل هوشمندی کسب‌وکار، یک حلقه کامل اندازه‌گیری و مدیریت عملکرد را برای سازمان پشتیبانی می کند . داشبورد ابزاری گرافیکی می‌باشد که وضعیت شاخص های عملکردی را به صورت در لحظه و سلسله مراتبی به نمایش در می‌آورد] ۲۷ [. مدیران و یا افراد تصمیم گیر در بعضی موارد لازم است که سریعاً تصمیمی را گرفته و آن را عملیاتی نمایند که برای این کار باید اطلاعات به صورت ملموس وگرافیکی در اختیار آنان قرار گیرد. داشبوردهای سازمانی ابزارهای بسیار مناسبی برای نمایش گرافیکی ارزیابی‌ها هستند. امروزه نرم‌افزارهای زیادی برای ارائه داشبوردهای سازمانی به وجود آمده که می‌توانند با انواع بانک‌های اطلاعاتی ارتباط برقرار کرده و ضمن اجرای عملیات محاسباتی نتایج اطلاعات را به صورت گرافیکی به نمایش بگذارند.
واژه داشبورد از داخل هواپیما یا خودرو الهام گرفته شده است و هدف اصلی آن در هر سه مورد خودرو،هواپیما و سازمان یکی است : مشاهده اطلاعات مورد نیاز و هدایت یک سیستم پیچیده .می‌توان ادعا کرد که هدایت سازمان های امروز، در محیط پیچیده رقابتی، به مراتب پیچیده‌تر از هدایت یک هواپیما است. بنا برین مدیران جهت اجرای ماموریت سازمان و حرکت در راه آرمان‌های سازمان، حداقل به وسایلی که نمایانگر جنبه‌های مختلف عملکرد سازمان و هدایت آن است نیاز دارند] ۵۰[. تا آنجا که مربوط به داده ها است، داشبورد، نشان‌دهنده نوک کوه یخ است، یعنی آنچه را که کاربر در ابتدا می‌بیند و در صورت نیاز، برای کشف علل عملکرد، تجزیه و تحلیل بیشتر انجام می‌دهد (Ogan M., Oana Velcu 2011))
داشبوردها برای شناسایی روندها، الگوها و ناهنجاری‌های بصری در مورد کسب‌وکار، که موضوع طراحی اطلاعات بصری اهمیت دارد به مدیران کمک می کنند. چندین هدف مختلف از داشبورد انتظار می رود که عبارت‌اند از سازگاری و ثبات، نظارت و کنترل برنامه‌ریزی و ارتباطات (Pawls et al., 2009). داشبوردها به منظور بهبود تصمیم‌گیری با تقویت شناخت و سرمایه‌گذاری در توانایی‌های ادراکی انسان مورد انتظار هستند. از این رو، به تازگی علاقه به داشبورد افزایش یافته است، که گسترش و ازدیاد ارائه‌دهندگان راه حل داشبورد در بازار، گواه این مدعاست. (Ogan M . , Oana Velcu,2011) در استفاده از داشبورد باید اطلاعات به طور خلاصه، قابل‌فهم و مرتبط برای تصمیم‌گیری سریع و دقیق باشد Doina Maria and Vasile Bleotub , 2012))
برخی مزایای داشبورد مدیریتی عبارت‌اند از ] ۵۰[ :
ارائه تصویری کارآمد از عملکرد سیستم
تشخیص مشکلات بالقوه پیش از تبدیل به بحران
ایجاد توانایی در شناسایی و تصحیح روندهای منفی
قابلیت اندازه‌گیری کارآمدی و ناکارآمدی سیستم
توانایی در تولید گزارش های جزئی از روندهای جدید
توانایی تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر بر اساس اطلاعات کسب‌وکار جمع‌ آوری شده
ایجاد تراز بین راهبُردها و اهداف سازمانی
ذخیره زمان در ایجاد گزارش های سازمانی
ایجاد دید کلی و سریع از عملکرد سیستم
نظارت بر عملکرد سازمان، واحدها یا فعالیت‌ها
تصمیم‌گیری سریع‌تر و بهتر
به‌روز بودن اطلاعات
نمایش وضعیت کل سازمان در یک نگاه
دسترسی سریع به اطلاعات از مجموعه چند منبع
برای پیاده‌سازی داشبوردهای مدیریتی نرم‌افزارهایی به صورت متن باز رایگان و یا بسته‌های گران‌قیمت مجوز دار که توسط شرکت های صاحب‌نام مثل Oracle، IBM و… در بازار وجود دارد. همچنین نرم‌افزارهای بومی تولید داخل نیز توسط بعضی شرکت ها مثل ماهان،گسترش فناوری‌های کشاورز، ثانیه،راهکار سیستم، ایریا، سازمان نگار و . . . تهیه‌شده که می‌توان متناسب با نیاز استفاده نمود.
۱-۱۱-۲. داشبوردها، اندازه گیری عملکرد سازمانی و مدیریت
یکی از کاربردهای داشبورد، کمک به اندازه گیری عملکرد سازمانی و مدیریت است. سیستم های اندازه گیری عملکرد، با نظارت بر فرایندها و کنترل سازمان، دستیابی مطمئن به اهداف و مقاصد سازمان را امکان پذیر می سازد. [۴۴]
هدف داشبورد می تواند به منظور بهبود کنترل داخلی و مدیریت عملکرد در میان رکود اقتصادی و یا توانایی برای دسترسی سریعتر به بررسی جنبه های مختلف عملکرد یک شرکت باشد . بنابراین داشبوردهای سازمانی راهی برای ارزیابی و چگونگی پیشرفت به سمت اهداف از پیش تعیین شده را فراهم نموده و به شناسایی نقاط قوت و ضعف کمک می نماید. [۵۵]
۲-۱۱-۲. اثرات پیاده سازی داشبورد بر سازمان
یکی از عوامل تقویت کننده پذیرش داشبوردهای عملکرد این است که کارکردهای BI علاوه بر تحلیلگران کسب وکار یا کاربران قوی در اختیار کاربران معمولی نیز قرار گیرد [۲۸]
همان گونه که قبلا ذکرگردید، مقادیر مربوط به شاخص ها از طریق داشبورد که یک رابط کاربر برای سازماندهی و ارائه اطلاعات و روشی آسان برای تفسیر اطلاعات می باشد به تحلیل گران نمایش داده می شوند. [۵۶]
۱۲-۲. برای ارزیابی برنامه توسعه دانشگاه میتوان دو نقش در نظر گرفت
نقش تکوینی در فرایند تدوین و اجرای برنامه یا ارزیابی تکوینی
نقش پایانی به منظور تعیین اینکه تا چه اندازه دانشگاه به مقصد مورد نظر نزدیک شده است با ارزیابی پایانی
جامع ترین الگوی ارزیابی دانشگاه الگوی سیپ است. این الگو بر پایه دیدگاه سیستمی استوار است.
الگوی ارزیابی سیپ در برنامه ریزی نظام آموزش عالی شامل ۴ گونه ارزیابی به شرح ذیل است:
۱- ارزیابی زمینه و محیط ۲- ارزیابی درون داد ۳- ارزیابی فرایند ۴-ارزیابی برون داد
۱-۱۲-۲. ارزیابی زمینه و محیط
به وسیله این ارزیابی میتوان عملکرد نظام آموزش عالی را در گذشته بررسی کرد و مسایل و مشکلات آن را نیز تصور نمود،سپس ضمن مقایسه آن با نیازهای منطقه و امکانات موجود و بالقوه منطقه درباره میزان تناسب هدفهای برنامه توسعه دانشگاهی با نیازهای منطقه قضاوت کرد.بدین سان ارزیابی زمینه مبنایی استوار برای تصمیم گیری درباره هدفهای برنامه توسعه دانشگاهی به دست میدهد.
۲-۱۲-۲. ارزیابی درون داد
به طور کل عواملی که تشکیل دهنده برنامه توسعه دانشگاهی هستند از طریق ارزیابی درون داد مورد سنجش قرار می­گیرند . در آغاز اجرای برنامه توسعه یک دانشگاه میتوان به وسیله ارزیابی درون داد عملیات اجرایی برنامه را کنترل کرد و تصمیم گیری درباره مراحل بعدی برنامه را هدایت کرد
۳-۱۲-۲. ارزیابی فرایند
منظور قضاوت درباره عملیات و اجرای توسعه دانشگاهی است. در این رابطه میتوان سه دسته از عملیات اجرا در نظر گرفت: سازمانی-ساختاری تدریس-یادگیری و پشتیبانی-خدماتی نتایج این نوع ارزیابی می تواند به عنوان بازخورد مورد استفاده هیات علمی دانشگاه و نیز طراحان برنامه درسی و دوره های آموزشی قرار گیرد
۴-۱۲-۲. ارزیابی برون داد
در این دانش ,هدف سنجش عملکرد برنامه است .ارزیابی برونی دانشگاه علاوه بر جنبه اقتصادی یا تربیت نیروی انسانی و تولید دانش شامل بررسی تاثیر نظام دانشگاهی بر توسعه اجتماعی و فرهنگی است.
برای طراحی نظام ارزیابی باید مراحل زیر را طی کرد:
الف-تعیین هدف های ارزیابی؛
ب-تعیین اطلاعات مورد نیاز با تعیین داده های مربوط به جنبه های مورد ارزیابی؛
ت-انتخاب شاخص های ارزیابی؛
ث-انتخاب معیارهای ارزیابی؛
ج-گردآوری, تحلیل و تفسیر داده ها؛

۲٫ اهــداف و مقاصد: اهــداف با استراتژی مأموریت و افق دید سازمان پیوند می یابد و سمت و سوی کار افراد را مشخص می کند.
۳٫ چشم انداز: سازمان یک دیدگاه مشترک از وضعیت آینده دارد. ارزشهای بنیادی را ابراز می کند، اندیشه و دل نیروی انسانی را با خود همراه می کند و در همین زمان جهت را نیز مشخص می سازد.
طیف های ثابت – منعطف و تمرکز داخلی – خارجی: همانطور کــه در مــدل دنیسون دیـــده مــی شــود، ایــن مــدل دارای دو محور عمودی و افقی است که مدل را به چهار قسمت تقسیم می کند. محور عمودی در بر گیرنده ی میزان و نو ع فرهنگ سازمانی است. این محور از یکسو به تمرکز داخلی و از سوی دیگر به تمرکز خارجی منتهی می شود. محور افقی نیز به میزان انعطاف سازمان اشاره دارد که از سویی به فرهنگ ایستا و از سوی دیگر به فرهنگ منعطف منتهی می شود. (رضایی دولت آبادی ودیگران، ۱۳۹۲، ۶۱).

بخش دوم: مدیریت دانش
۲-۷- سیر تکامل مدیریت دانش
پژوهشگران زیادی با ارائه نظریه ها، روش ها، چارچوب ها و فناوری ها، درباره مسائل گوناگون مدیریت دانش از جنبه نظری و عملی بحث کرده اند. ولی با وجود این مدیریت دانش هنوز نیازمند رشد و توسعه است و در دوران کودکی خود سیر می کند. درواقع، یک نظریه جامع و فراگیر از مدیریت دانش هنوز ایجاد نشده است، شاید دلیل اصلی آن به این نکته برگردد که فعالیت های مرتبط با مدیریت دانش ریشه در حوزه ها و زمینه های متنوعی دارد. (شفیع زاده، ۱۳۸۶، ۳۹)
مدیریت دانش در برخی از حوزه های پیشرفته تجاری همچون مدیریت کیفیت فراگیر، مهندسی مجدد فرایند تجاری، سیستم های اطلاعاتی و مدیریت منابع انسانی ریشه دارد. مدیریت دانش در اوایل دهه ۱۹۹۰ به طور جدی وارد مباحث سازمانی شد. گرچه مباحث مربوط به دانش خیلی پیش تر آغاز شده بود. مارشال^[۲۷] در سال ۱۹۶۵ ادعا کرد که دانش، بخش اعظم سرمایه را تشکیل می دهد. وی همچنین معتقد بود که دانش، قدرتمندترین موتور تولید است و از این نظر سازمان ها باید به طور فزاینده ای بر مدیریت آن تأکید داشته باشند. کوهن^[۲۸] در سال ۱۹۷۰ تأکید کرد که دانش، به خودی خود سرمایه مشترک یک گروه است. در سال ۱۹۷۲ هابرمس^[۲۹] به این نکته اشاره کرد که دانش نباید به عنوان یک متغیر انتزاعی تلقی شود، بلکه محصولی مبتنی بر اراده است.
تعدادی از صاحبنظران مدیریت در شکل گیری مبانی نظری مدیریت دانش نقش مهمی داشتند که در میان آنها افراد مشهوری چون پیتر دراکر^[۳۰]، پل استراس من^[۳۱] و پیتر سنج^[۳۲] در آمریکا دیده می شوند. دراکر و استراس من بر اهمیت فزاینده اطلاعات و دانش آشکار به عنوان منابع مهم سازمانی تأکید کردند و پیتر سنج بر سازمان های یادگیرنده به عنوان بعد فرهنگی مدیریت دانش تمرکز کرد. کریس آرگریس^[۳۳]، کریستوفر بارتلت^[۳۴] و لئونارد بارتون^[۳۵] از دانشگاه هاروارد نیز جنبه های مختلفی از مدیریت دانش را بررسی کردند در حقیقت دانشمند معروف، لئونارد بارتون توانست مورد کاوی قابل توجه ی را از شرکت استیل چاپارل^[۳۶] ارائه دهد. شرکتی که تا اواسط دهه ۱۹۷۰ راهبردهای مؤثری در زمینه مدیریت دانش را مورد بررسی قرار داده و مستندات خود را با عناوین بهار زیبا از دانش و ساختن منابع نوآوری در مجله هاروارد به چاپ رسانید.
کار ایورت راجرز^[۳۷] در استنفورد در زمینه گسترش نوآوری و تحقیق توماس آلن^[۳۸] در MIT در زمینه انتقال اطلاعات و فناوری در اواخر دهه ۱۹۷۰ هر دو در کمک به فهم ما درباره چگونگی تولید دانش، کاربرد و انتشار آن در درون سازمان نقش مهمی داشتند. در اواسط ده ۱۹۸۰ اهمیت دانش به عنوان یک سرمایه رقابتی مطرح شد. با وجود اینکه نظریه های سنتی در اقتصاد، ارزش دانش را به عنوان یک سرمایه نادیده گرفتند و بیشتر سازمان ها نیز هنوز فاقد راهبرد و روش هایی برای مدیریت آن بودند. (شفیع زاده، ۱۳۸۶، ۴۰)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در دهه ۱۹۸۰ شاهد توسعه سیستم ها برای مدیریت دانش از طریق هوش مصنوعی و سیستم های خبره هستیم که مفاهیمی همچون کسب دانش، مهندسی دانش و سیستم های مبتنی بر دانش را مطرح کردند.
در دهه ۱۹۹۰ تعدادی از شرکت های مشاوره ای در زمینه مدیریت، برنامه هایی در زمینه دانش در داخل سازمان طراحی کردند و چندین شرکت مشهور آمریکایی، اروپایی و ژاپنی برنامه هایی در زمینه مدیریت دانش پایه گذاری کردند. مدیریت دانش در رسانه های گروهی برای اولین بار توسط تام استیوارت^[۳۹] در مقاله ای با عنوان قدرت ذهن در مجله فورچون معرفی شد.
در اواسط دهه ۱۹۹۰ این موضوع مورد تأیید قرار گرفت که مزیت های رقابتی که برخی از شرکت های موفق دنیا کسب کرده بودند. از دارایی های دانشی این شرکت ها از قبیل صلاحیت ها، روابط با مشتری و نوآوری ها ناشی شده بود. بنابراین مدیریت دانش به ناگهان به مسیری برای تحقق اهداف تجاری و راهبردی شرکتها تبدیل شد.
در اواخر دهه ۱۹۹۰ برنامه های مدیریت دانش به واسطه گسترش اینترنت از رونق خاصی برخوردار شد. همایش های متعددی با تمرکز بر مدیریت و استفاده از منابع دانش آشکار و ضمنی برای دستیابی به مزیت رقابتی برگزار شد. در سال ۱۹۹۸ در سوئد اصطلاحات سرمایه دانش و سرمایه های پنهان توسط کارل- اریک اسویبی^[۴۰] پیشنهاد شد. همچنین ارنست و یانگ^[۴۱] بر ویژگی های پایدار دانش تأکید کردند. به این معنا که اختراعات، عقاید، برنامه های رایانه ای، حقوق انحصاری و… جزئی از سرمایه فکری هستند. در آمریکا نیز اصطلاح مدیریت دانش به طور رسمی در فرهنگ واژگان سال ۱۹۸۹ ثبت شد.
شاید بتوان گفت وسیع ترین کار تحقیقاتی در زمینه مدیرتی دانش تا امروز در سال ۱۹۹۵ توسط نوناکا و تاکی شی^[۴۲] با نام چگونه شرکت های ژاپنی نوآوری و پویایی را به وجود می آورند؟ صورت پذیرفته است.
نهایت اینکه مدیریت دانش به وجود آمده است تا جایگاه خود را با ارائه راه حل های متنوع و متفاوت در مقابل مفاهیم مدیریت کیفیت جامع و مهندسی مجدد باز نماید. به طوری که امروزه شرکت های مشاوره ای معتبر و بزرگی همچون ارنست^[۴۳]، یانگ^[۴۴]، بوزآلن و هامیلتون^[۴۵] کسب و کار وسیعی در این زمینه به راه انداخته اند. (شفیع زاده، ۱۳۸۶، ۴۱)
۲-۸- تعاریف مدیریت دانش
تعاریف گوناگونی از مدیریت دانش ارائه شده است برخی تعاریف برای آشنایی با جنبه های مختلف مدیریت دانش عبارتنداز:

• • مدیریت دانش کسب دانش درست، برای افراد مناسب، در زمان صحیح و مکان مناسب است، به گونه ای که آنان بتوانند برای دستیابی به اهداف سازمان، بهترین استفاده را ببرند.

• • مدیریت دانش عبارتست از تلاش برای کشف دارایی نهفته در ذهن افراد و تبدیل این گنج پنهان به دارایی سازمان به طوری که مجموعه وسیعی از افرادی که در تصمیم گیری های سازمان دخیل هستند به این ثروت دسترسی داشته باشند و بتوانند از آن استفاده کنند. (حقیقت منفرد و هوشیار، ۱۳۸۹، ۶۹)

• • مدیریت دانش رشته ای علمی است که شیوه برخورداری از حمایت دو جانبه را برای ایجاد، تصرف، سازماندهی و استفاده از اطلاعات تشویق و تقویت می کند. (بیدختی و همکاران، ۱۳۹۰، ۱۹۷)

• • مدیریت دانش، خط مشی های اصولی را برای یافتن، درک کردن و استفاده از ارزش و ایجاد آن معین می سازد.

• • مکین تاش^[۴۶] مدیریت دانش را اینگونه تعریف می کند: مدیریت دانش با تجزیه و تحلیل و شناسایی دانش لازم و سودمند درگیر بوده و به دنبال برنامه ریزی چند بعدی و کنترل مناسب در توسعه سرمایه های دانش، برای برآوردن هدف های سازمان است.

• • بک من^[۴۷] معتقد است مدیریت دانش، رسمی سازی و دسترسی به تجربه، دانش و دیدگاه های استادانه، که قابلیت های جدید، قدرت کارآیی بالاتر، تشویق نوآوری و افزایش ارزش مشتری را در پی داشته باشد هدف قرار می دهد.

• • ادل^[۴۸] مدیریت دانش را اینگونه تعریف می کند: مدیرتی دانش، خط مشی های اصولی را برای یافتن، درک کردن و استفاده از ارزش و ایجاد آن معین می سازد. (میر فخرالدینی و همکاران، ۱۳۸۸، ۳۳)

۲-۹- عوامل موجود در اهمیت و گرایش مدیریت دانش
– جهانی گرایی و رقابت منجر شد تا دانش به عنوان ارزشمندترین منبع استراتژیکی شناخته شود و توانایی سازمان به منظور کاربرد دانش برای استفاده از فرصت های بازار و حل مسئله مهم ترین توانایی آن گردد. سازمانی که درباره مشتریان، تولیدات، تکنولوژی و بازار بیش تر بداند در مقایسه با رقبای جهانی بهتر عمل می کند.
– زمان لازم برای تجربه و کسب دانش کم شده است. دانش نیاز به زمان برای تجربه و پژوهش دارد اما کارکنان فرصت کم تری برای این فعالیت دارند.
– ضرورت مدیریت پیچیدگی فزاینده و افزایش سرعت تغییر، نیاز به دانش را برای انطباق الزامی کرده است.
– تمایل کارکنان به بازنشستگی زودهنگام و تغییر فزاینده نیروی کار به از دست دادن دانش منجر شده است.
– سازمان های جدید به ارائه خدمات و تولیدات برمبنای ارزش مشتری متمرکز شده اند، در نتیجه آن ها تمایل دارند در این زمینه با هم رقابت کنند.
– اکثر کالاها و خدمات، اطلاعات محور شده اند و به طور فزاینده ای پیچیده هستند.
– یادگیری مادام العمر واقعیت اجتناب ناپذیر زندگی سازمان شده است.
– کاربرد مدیریت دانش منجر به افزایش سریع تر حل مسئله، پاسخ به تغییر و انطباق با آن انعطاف پذیری بیش تر و… می شود.
بدین ترتیب مدیریت دانش ارتباط مستقیمی با اثربخشی سازمان های امروزی دارد و دانش نقش میانجی را در این سازمان ها ایفا می کند. مدیریت دانش فرصت لازم را برای دسترسی، حفظ و بهسازی عملکرد نیروی انسانی و کسب مزیت رقابتی پایدار فراهم می نماید. (همان، ۴۴)
۲-۱۰- مزایای مدیریت دانش
دست اندرکاران مدیریت دانش، نوعاً مجموعه مزایا را در چهار قلمرو ذکر می کنند:
۱٫ فرایندها با کارآمدی بیشتر انجام می گیرند و نیاز به بازآفرینی راه های انجام کار را از بین می برند.
۲٫ بازارها و فرصت های جدید مشخص می شوند.
۳٫ سازمان می تواند تغییرات را شناسایی کند و به آن ها واکنش درست نشان داده، خود را به موقع تغییر دهد.
۴٫ سازمان بهره برداری کاراتری از منابع انسانی خود به عمل می آورد. (همان، ۴۵)
۲-۱۱- اجزاء اصلی مدیریت دانش
با توجه به اینکه تعالیف مختلفی در مورد مدیریت دانش شده است ولیکن اکثر محققین چهار هدف را برای مدیریت دانش شامل تولید دانش، ذخیره دانش، تسهیم دانش و بکارگیری دانش در نظر می گیرند.
۲-۱۱-۱- تولید دانش
تولید دانش به فرایندی اشاره دارد که در آن سازمان از منابع داخلی و خارجی دانش را کسب می کند. (نقوی و همکاران، ۱۳۸۹، ۱۱)
تولید دانش در برگیرنده فعالیت هایی است که مرتبط با ورود دانش جدید به سیستم است و شامل توسعه، کشف و تسخیر دانش می شود. (حقیقت منفرد و هوشیار، ۱۳۸۹، ۷۴)
اولین عنصر از مدیریت دانش، کسب و خلق دانش است. این دانش به طور پیوسته در گروه ها، سازمان ها یا شرکت ها از طریق تعاملات میان افراد شکل می گیرد و توان سازمان را برای حذف و تولید دانش که کلید ایجاد مزیت رقابتی و گسترش محصولات و خدمات جدید است بالا می برد. (فضلی و علیشاهی، ۱۳۹۱، ۷۶)
۲-۱۱-۲- ذخیره دانش

اسرائیلیات را در چند بخش خلاصه کرد:
۱) فرهنگ یهودی (یهود، تورات، تلمود و ادبیات و اسطوره‌‌های یهودی)
۲) فرهنگ مسیحی (مسیحیان، انجیل و ادبیات و اسطوره‌‌های مسیحی)
۳) کتب تاریخی و سیره‌نویسی^[۱۱۸]
۴) خیال‌‌پردازی و افسانه‌سرایی‌‌های مسلمان‌نماهای اهل کتاب^[۱۱۹]
و…
توضیح بیشتر:
ـ فرهنگ یهودی
با توجه به نقش اصلی فرهنگ یهودی در وجود اسرائیلیات، لازم است اندکی یهود و کتاب‌‌هایش بررسی شود:
ـ یهود
بسیاری از اسرائیلیات و مسیحیات، ریشه در منابع تحریف شده‌‌ی یهود و نصارا دارد، که با دقّت نظر می‌‌توان چنین دریافت که برخی داستان‌‌های خرافی و اساطیر و اباطیل مندرج در کتب آن‌ها با رنگ و لعابی جدید وارد احادیث و تفاسیر اسلامی شده، و فرهنگ اسلامی را متأثّر ساخته است.
«داستان پیدایش قوم بنی‌اسرائیل به حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد و به زمان ابراهیم (ع)می‌‌رسد به گفته تورات اسحاق فرزند ابراهیم فرزند موعد خداست.»^[۱۲۰]
در جهت تبیین نام «یهود» و اطلاق آن بر پیروان موسی می‌‌توان گفت: «یهوه» خدای واحد و برتر میثاق دهنده با قوم بنی‌اسرائیل است و به همین دلیل اطاعت کنندگان از «یهوه» و پیروان وی را «یهودی» نامیده‌‌اند. موسی گفت: «اینک چون من نزد بنی‌اسرائیل برسم و بدیشان گویم خدای پدران شما مرا نزد شما فرستاده است و از من بپرسند که نام او چیست، بدیشان چه بگویم؟ * خدا پاسخ داد: هستم آن که هستم. به بنی‌اسرائیل بگو «یهوه» مرا نزد شما فرستاده است.»^[۱۲۱]
دین یهود سال‌‌ها بعد از مرگ موسی شکل گرفت. باید گفت که یهودیان عصر عزرای کاتب بر روی اساس و بنیان مذهب یهود قبل از اسارت بابلی- که نزد محقّقان به مذهب بنی‌اسرائیل معروف است- مذهبی نو و شریعتی جدید به دست آوردند که آن را «دین یهود» گویند.
یهود پس از حضرت سلیمان (ع) به دو فرقه تقسیم شدند، اول: سبط یهودا، سبط بنیامین و عده‌‌ای از سبط لاوی؛ دوم: بقیه‌‌ی سبط‌‌های بنی‌اسرائیل.
فرقه‌ی اول شهر قدس (اورشلیم) را مرکز خویش قرار دادند و گفتند کوه «جیحون» کوهی است که خدا آن را تقدیس کرده و بزرگ شمرده است. فرقه دوم نابلس (شکیم) را مرکز خویش قرار داده‌‌اند، و گفتند: کوه جرزیم کوه مقدّس و بزرگ است. تا آن وقت هر دو گروه را «عبرانی‌‌ها» می‌‌نامیدند، و هر دو فرقه را بنی‌اسرائیل می‌‌گفتند. امّا پس از جدایی، هر فرقه نام ویژه‌‌ای یافت گروه اول را عبرانی نامیدند و گروه دوم با مرکزیت نابلس را «سامری‌‌ها» لقب دادند.
پس از آن که خداوند تورات را به موسی(ع) داد، آن حضرت سبط لاوی را ـ که خوش از آن‌ها بود ـ برای نگهداری تورات انتخاب کرده آنان تورات را می‌‌شناختند و به دیگران می‌‌آموختند، سیزده نسخه از تورات نوشتند، یک از آن را در «تابوت» گذاشتند، و به هر یک از سبط‌‌ها نیز یک نسخه دادند. تورات همچنان دست نخورده در دست بنی‌اسرائیل باقی ماند، تا زمان اسارت بابل، آن وقت بود که بنی‌اسرائیل تورات را تحریف کردند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در سال ۵۸۶ قبل از میلاد، در بابل عبرانیون و سامریون با هم موافقت کردند که تغییراتی در تورات بدهند، زیرا آنان در حال اسارت و پشت کردن به دنیا، به خود می‌‌دیدند که خیر و خوبی به فرزندان اسماعیل باز خواهد گشت.
تورات رسمی، که همراه انجیل چاپ و منتشر می‌‌شود، به اضافه‌‌ی چندین کتاب دیگر، مجموعاً ۳۹ کتاب است: این تورات، تورات عبرانی است، امّا تورات دیگری هم هست که به تورات سامری معروف است. ترجمه‌‌ی تورات عبرانی توسط مسیحی‌‌ها انجام شده و همراه عهد جدید آن را منتشر می‌‌کنند، امّا تورات سامری توسط خود یهودی‌‌ها ترجمه شده است
بنی‌اسرائیل برای حفظ کیان مستقل بنی‌اسرائیل تورات را بازنویسی کردند، و در این تحریر مبانی زیر را مورد نظر قرار دادند:
۱ـ خدا یکی است، امّا نه برای همه جهانیان، بلکه مخصوص بنی‌اسرائیل است.
۲ـ شریعت تورات را خدا فرستاده، امّا نه برای همه جهانیان، بلکه فقط برای بنی‌اسرائیل
۳ـ پیامبری که موسی(ع) خبر آن را داده است و گفته که از نسل اسماعیل است، شاید از بنی‌اسرائیل باشد، نه بنی اسماعیل.
«عزرا» این کتاب را، با این مبادی نو برای آنان نوشت و بر آنان عرضه کرد، آن‌‌ها نیز خوشحال شدند. «پس از بازگشت از بابل، دوباره عبرانیین سر جای خود ساکن شدند و سامری‌‌ها در مناطق خود سکونت گزیدند. دشمنی بین آنها شدت گرفت. تورات عبرانی‌‌ها و سامری‌‌ها جدا شد، هر کدام گروه دیگر را به تحریف متهم می‌‌کردند. این اختلاف تا زمان ظهور عیسی(ع) رواج داشت. عده‌‌ی بسیاری از یهود سامری، به آن حضرت(ع) ایمان آوردند، و کسی از آنان برای قتل او اقدام نکرد، عبرانی‌‌ها بودند که در پی قتل او آمدند. امّا عوامل بعدی سبب شد که مسیحی‌‌ها همان تورات عبرانی را به ضمیمه‌‌ی انجیل‌‌ها به عنوان «کتاب مقدّس» تلقی کنند. انتشار توراتی که امروزه منتشر می‌‌شود، توسط مسیحی‌‌هاست، امّا خود یهود تورات را منتشر نمی‌‌کنند. به یقین تورات اصلی یهودی‌‌ها و ترجمه‌‌ی آن‌ها کمتر از ترجمه‌‌ی مسیحی‌‌ها اعتبار ندارد، آن‌‌ها به زبان کتاب خود آشناترند. تورات سامری هم غیر قابل دسترس بود، تا آن که کشف و شناخته شد، و برای اولین بار در سال ۱۹۷۸م. در مصر چاپ شد. مترجم این تورات یک کاهن سامری است، به نام ابوالحسن الاسحاق الصوری، که آن را به عربی ترجمه کرده است. اختلافات بسیاری بین این دو تورات هست، اگر چه شباهت‌‌های بسیار هم دارند. یکی این که تورات سامری سایر کتاب‌‌های ضمیمه تورات عبرانی را قبول ندارند. و بر خلاف تورات عبرانی، در متن تصریح به قیامت دارند، بر خلاف عبرانی‌‌ها، به جای جیحون، کوه برزیم را تقدیس می‌‌کنند و قبله می‌‌شمارند.
البته یهود امروز، سامری‌‌ها را از خود می‌‌دانند، با اختلاف موجود در اندیشه‌‌ها و آراء.»^[۱۲۲]
«فرهنگ یهود، نخست به تورات متّکی و در کنار تورات، دارای سنن، نصایح، مواعظ، شرح و تفسیرهایی بود که از موسی(ع) از طریق کتابت و نگارش اخذ نشده، بلکه یهودیان آن مطالب را شفاهاً دست به دست نقل می‌‌کردند، که در طی مرور زمان بر حجم آن افزوده شد، سپس تدوین گردید و به نام تلمود معروف گشت.»^[۱۲۳] «محقّقان معتقدند که نگارش هر یک از اسفار تورات، قرن‌‌ها با هم فاصله داشته، و قرن‌‌ها پس از رحلت حضرت موسی(ع) تدوین شده و به صورت کنونی در آمده است.»^[۱۲۴] محقّقان یهودی اعتراف کرده‌‌اند که تورات اصلی و احکام دهگانه، پس از مرگ موسی(ع) در «صندوق شهادت» جا داشت و علمای بنی‌اسرائیل به وصیت موسی(ع) گاهی آن را بیرون می‌‌آوردند و آن را می‌‌خواندند. آن نسخه با همان صندوق قرن‌‌ها قبل از میلاد از بین رفته است. آنان ثابت کرده‌‌اند که تورات موجود، مربوط به عصر و تألیف یک نفر نیست.
یکی از معانی مورد نظر از کتاب در منابع یهودی «تورات» است: «تورات نامی سامی است. اصطلاح یونانی آن کلمه‌‌ی «پنتاک» را در زبان فرانسه به وجود آورده است، دلالت بر یک اثر پنج قسمتی دارد. یعنی: پیدایش، خروج، لاویان، اعداد و تثنیه. که عن‌قریب نخستین مبانی پنجگانه‌‌ی مجموعه‌‌ی سی و نه جلدی عهد عتیق را تشکیل خواهند داد. این گروه متون از مبادی جهان تا دخول قوم یهود به کنعان (سرزمین موعود از غربت در مصر) به طور خیلی دقیق تا وفات حضرت موسی(ع) سخن می‌‌گویند، لیکن حکایت این وقایع چهارچوبی است برای شرح مقررات مربوط به زندگی دین و زندگانی قوم یهود و نام «قانون» یا «تورات» از همین جاست.»^[۱۲۵]
چهره‌‌ای که از یهود و دین آن در ذهن متبادر می‌‌شود، سیمای مادی و زمینی است. تمامی قواعد آن مربوط به زندگی مادی و عالم این جهان است. «دین اسرائیلی عمل‌‌گرا بود و کمتر به آن نوع ظرایف فلسفی علاقه داشت که برای ما اهمیت دارد.»^[۱۲۶] سیمایی که از خداوند (یهوه) ترسیم می‌‌شود نیز این گونه است. تصور خداوند در شکل یک موجود زمینی همان‌‌گونه که پیشتر در داستان نامیده شدن حضرت یعقوب به اسرائیل یاد شد یا درخواستی که قوم از خداوند دارند، ریشه در تمایلات مادی دارد. وجود خداوند در همه‌‌ی موارد حتی در شادی‌‌ها و تلخی‌‌ها مادی و ملموس است. جنگ خداوند برای بنی‌اسرائیل^[۱۲۷] ظاهر شده جلال خداوند در ابر و خطاب قرار دادن بنی‌اسرائیل: «شکایت‌‌های بنی‌اسرائیل را شنیدم پس ایشان را خطاب کرده بگو در عصر گوشت خواهید خورد و بامدادان از نان سیر خواهید خود تا بدانید که من یهوه خدای شما هستم…»^[۱۲۸] سرانجام پا را از این فراتر گذاشته و تقاضای دیدار «یهوه» را می‌‌نمایند^[۱۲۹].
ـ تلمود
تلمود «یعنی تعلیم، مجموعه‌‌ی سنت‌‌های زبانی که قوانین و مقررات موسی را شرح و تفسیر می‌‌کند. در تلمود، دو قسمت مشخص دیده می‌‌شود: میشنه که در آن سنن شفاهی را به صورت مجموعه‌‌ای در آورده‌‌اند، و گمارا (جماره) که تفسیر آن است.»^[۱۳۰]
«یهودیان، تلمود را تورات شفاهی می‌‌دانند و حتّی برخی از آن‌ها معتقدند حضرت موسی دو نوع شریعت از خداوند دریافت داشته، شریعت مکتوب که همان تورات است و شریعت شفاهی که تلمود است.»^[۱۳۱]
یهودیان تلمود را مانند تورات، مقدّس میشمارند. تورات شریعت موسی(ع) است که جمع و گردآوری شده، در حالی که تلمود شریعت شفاهی است و در آن افکار که بیانگر نفسانیّات و مسایل عقلی ناپیداست، دیده میشود. به طور کلی، مطالب تلمود را میتوان دو بخش کرد: هلاخا، یعنی موضوعات شرعی و آیینی، و آگادا، یعنی موضوعات الاهیاتی، اخلاقی و فرهنگ عام و به تلمود فلسطین و تلمود بابل تقسیم میگردد. تلمود بابلی، مفصّلتر و موضوعات آن گستردهتر از تلمود فلسطینی است. هلاخای تلمود بابلی برای همه یهودیان سنتی لازم‌الاجرا است و آگادا، گرچه الزام‌آور نیست، محور الاهیات یهودی در دوره های بعد است^[۱۳۲] و در هر دو مقدار زیادی از حکایات ملاحظه میشود که منبع اصلی برای اسرائیلیات است که به فرهنگ اسلامی نفوذ کرده است، خصوصاً اهل کتابی که تازه مسلمان شده بودند، هنگام نقل این خرافات و حکایات اسرائیلی، آن را با عنصر خیال و پرداخت خود ضمیمه کرده، گاه از روی عمد و گاهی به این نیّت که این وسیلهای برای پند و عبرت موعظه، و عاملی برای تشویق و تحریض بر انجام کار خیر باشد.
ـ فرهنگ مسیحی
ـ مسیحیت
سرگذشت مسیحیت تاریخ دریافتنی است که از عقیده به تجسم الهی در جسد شارع و بانی ناشی شده است و سراسر تعلیم نصارا را در اطراف ایمان به این قضیه دور میزند که شخص عیسی روشنترین ظهور از ذات الوهیت است.^[۱۳۳] مسیحیان به نصارا شهرت دارند و «نصاری، جمع نصران است. مسیحیان بدین علت نصاری نامیده می‌شوند که حضرت عیسی را یاری کرده‌اند.»^[۱۳۴]
قرآن کریم در آیه‌ی ۴۵ سوره‌ی آل‌عمران این‌گونه از عیسی مسیح نام می‌‌برد: إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ یَا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ یُبَشِّرُکِ بِکَلِمَهٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیَا وَالْآَخِرَهِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ (به یاد آور) هنگامی که فرشتگان، گفتند: ای مریم! خداوند تو را به کلمه‏‌‌ی خودکه نامش مسیح عیسی پسر مریم است، مژده می‌‌دهد و او در این جهان و جهان دیگر، بلندمرتبه و بزرگوار و از زمره‌‌ی مقربان استی.»^[۱۳۵]
هم‌چنین در آیه‌ی ۵۹ آل‌عمران به بدون پدر بودن او تأکید شده است: إِنَّ مَثَلَ عِیسَى عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آَدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ (۵۹) مثل عیسی برای خدا، مانند(آفرینش)آدم است که او را از خاک بیافرید، سپس بدو گفت: پدیدآی، او بی‌‌درنگ پدید آمد.
ـ انجیل
کتاب حضرت عیسی(ع) انجیل است و اصل آن برگرفته ازکلمه‌‌ی یونانی به معنی مژده و بشارت و جمعش اناجیل است و انجیل‌‌های چهارگانه عبارتند از انجیل: متی، مرقس، لوقا و یوحنا که در سه انجیل اول داستان زندگی حضرت مسیح آمده و یوحنا رساله‌‌ی فلسفی در رسالت عیسی است. و آن چه به اناجیل اربعه معروف است با آن چه قرآن انجیل می‌‌نامد کاملاً متفاوت است چون انجیل قرآن مفرد است و تمامی وحیانی است که بر عیسی وحی شده است^[۱۳۶] و سراسر قداست است و نزد مسلمانان ثابت و مورد تأیید است. همچنان که قرآن در سوره‌ی مائده آیه ۴۶ و حدید آیه ۲۷ به آن اشاراتی دارد:
وَقَفَّیْنَا عَلَى آَثَارِهِمْ بِعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاهِ وَآَتَیْنَاهُ الْإِنْجِیلَ فِیهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاهِ وَهُدًى وَمَوْعِظَهً لِلْمُتَّقِینَ؛ و به دنبال آن (پیامبران پیشین) عیسی پسرمریم را بر راه وروش ایشان فرستادیم که تصدیق کننده‌‌ی توراتی بود که پیش از او فرستاده شده بود. و برای او انجیل نازل کردیم که در آن رهنمودی و نور بود و تورات را، که قبل از آن نازل شده بود، تصدیق می‏کرد؛ و برای پرهیزگاران راهنما و پنددهنده بود.^[۱۳۷]
به هر حال انجیل اصلی پس از صعود خضرت عیسی (ع) به آسمان، مفقود گردید و یهودیان که درصدد قتل عیسی و یارانش برآمدند تمام نسخه های انجیل را نابود ساختند تا این که پس از سالها، حوّاریان و بزرگان مذهبی مسیحی انجیلهایی برای مردم فراهم ساختند که هیض کدام از آن روایات صورت اصلی انجیل نازل شده را ترسیم نمیکند و این حقیقت را خود مسیحیان معترف هستند.^[۱۳۸]
نکته اصلی آن است که گرچه دین مسیح پس از یهود ظهور کرد و کتاب مقدس مسیحی با یهودی متفاوت است تأثیری در فرهنگ یهودی ندارد چون «یهودیت وحی مؤخر بر دین خود را نمیپذیرد و از طرف دیگر مسیحیت هم وحی مؤخر بر عیسی و حوّاریانش را نمیپذیرد. بنابراین قرآن را قبول ندارد.^[۱۳۹]
ـ اهل کتاب
«از آنجا که یهودیان دو منبع دینی دارند یکی منبع مکتوب یا عهد عتیق که تورات مهمترین آنهاست و دوم سنت شفاهی یا تلمود است، به همین اعتبار آنها را اهل کتاب میگویند.»^[۱۴۰]
جان بایرناس دلیل نامیده شدن پیروان هر و گروه یهودیان و مسیحیان به «اهل کتاب» را چنین است: «در سراسر قرن پنجم ق.م. جنب و جوش مذهبی، که گویی عکس‌العمل بی‌‌‌‌قیدی و لاابالی‌گری سابق بود، در ظل کوشش و از برکت جد و جهد کاتبان به ظهور رسید و کنیسه‌‌ها رونق گرفت و تمام موجودیت و شخصیت بنی‌اسرائیل در اطراف تورات متمرکز گشت. کاتبان که مفسر قانون و رهبران کنیسه بودند به مردم می‌‌گفتند که شایست و ناشایست کدام است…. “اوراق کتاب مقدّس را ورق بزنید و ورق بزنید.” کاتبان به مردم تلقین می‌‌کردند که: “همه چیز در کتاب است.” اگر قدمای این قوم که به سزا به «اهل کتاب» ملقبند، کتاب مقدّس را از زندگی خود بر اساس کتاب مقدّس بنا کردند و جانی تازه گرفتند.»^[۱۴۱]
ـ کتب تاریخی و سیره‌نویسی^[۱۴۲]
رمزی نعناعه از کتاب‌‌های سیره و تاریخی با ذکر نمونه‌‌هایی از اسرائیلیات با ذکر راویان جاعل نام می‌برد: قصص ثعالبی (آغاز آفرینش و عرش و… که مروی از کعب‌الاحبار است)، تاریخ طبری (روایات کعب‌الاحبار درباره‌‌ی نوح، وهب بن منبّه)، البدایه و النهایه (روایات کعب‌الاحبار درباره صخره و بیت‌المقدّس) و بعضی کتب مستشرقین و دشمنان اسلام (از جمله مباحث مجعول حدیث غرانیق و داستان زینب بنت حجش)
محمّد حسین ذهبی در مورد طبری و تفسیرش می‌‌گوید: ما ابن‌جریر(امام طبری) را در تفسیرش می‌‌بینیم، اخباری برگرفته از داستان‌‌های اسرائیلی را آورده است که آن‌‌ها را با سند‌‌هایش از کعب‌الاحبار و وهب بن منبّه و ابن جریح و سدی و دیگران روایت می‌‌کند، همچنین بسیاری از آن چه را محمّد بن اسحاق از مسلمه انصاری روایت نموده نقل کرده است.»^[۱۴۳] وی در ادامه توضیح می‌‌دهد که «اگر چه ابن جریر بسیاری از روایات اسرائیلی را همراه نقد پیگیری نموده است ولی تفسیرش همواره به نقد عملی و گسترده نیاز دارد.»^[۱۴۴]
ـ خیال‌پردازی و افسانه‌سرایی‌‌های مسلمان‌نماهای اهل کتاب

جدول ۴-۱۵: خلاصه نتایج آزمون فرضیات تحقیق ۸۹
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
تصویر ۲-۱: مدل فرهنگ سازمانی دنیسون ۱۹
تصویر ۲-۲: مدل هفت سی ۳۰
تصویر ۲-۳: مدل پایه های ساختمانی دانش ۳۲
تصویر ۲-۴: مدل عمومی دانش در سازمان ۳۳
تصویر ۲-۵: مدل مبتنی بر فرایندهای دانش ۳۴
تصویر ۲-۶: جایگاه سرمایه فکری از نظر اسمیت و هانس (۲۰۰۲) ۳۷
تصویر ۲-۷: نمایی از مهمترین مدل های سرمایه فکری ۴۰
تصویر ۲-۸: نمایی از کارت امتیاز متوازن ۴۱
تصویر ۲-۹: ارزش بازار در مدل جستجوگر اسکاندیا ۴۴
تصویر ۲-۱۰: مدل جستجوگر اسکاندیا ۴۵
تصویر ۲-۱۱: مدل تکنولوژی بروکر ۴۶
تصویر ۲-۱۲: مفهوم سازی سرمایه فکری در مدل دانشگاه ونسترن اونتاریو ۴۷
تصویر ۲-۱۳: مدل دانشگاه ونسترن اونتاریو ۴۸
تصویر ۲-۱۴: ابعاد و شاخص های سرمایه فکری (مون و کیم، ۲۰۰۶) ۴۹
تصویر ۴-۱: مدل در حالت ضرایب استاندارد ۷۵
تصویر ۴-۲: مدل در حالت اعداد معناداری(t-value) 76
تصویر ۴-۳: مدل در حالت ضرایب استاندارد ۷۸
تصویر ۴-۴: مدل در حالت اعداد معناداری(t-value) 79
تصویر ۴-۵: مدل در حالت ضرایب استاندارد ۸۱
تصویر ۴-۶: مدل در حالت اعداد معناداری(t-value) 82
تصویر ۴-۷: مدل در حالت تخمین غیر استاندارد ۸۵
تصویر ۴-۸: مدل در حالت اعداد معناداری(t-value) 85
تصویر ۴-۹: مدل در حالت ضرایب استاندارد ۸۶
فصل اول:
کلیات تحقیق
۱-۱- مقدمه
دنیای متغیر امروز ایجاب می­ کند که سازمان­ها برای بقا به دنبال ابزاری نوین باشند. یکی از این ابزارهایی که می تواند سازمان­ها را در تامین این اهداف یاری کند، مدیریت دانش است. مدیریت دانش فرایندی است که به سازمان­ها کمک می­ کند تا اطلاعات مهم را یافته، گزینش، ساماندهی و منتشر کنند. تئوری پردازهای پیشرو در امر سازمان و مدیریت معتقدند که سرمایه ­گذاری یک سازمان بر دانش نسبت به مواد و مصالح سودآورتر است. آن­ها اعتقاد دارند کارکنان دانشی که به طور مستقیم در فرایند مدیریت دانش درگیر هستند، با ارزش­ترین دارایی­ های سازمان می­باشند، از طرفی برای اینکه مدیریت دانش قابل استفاده باشد، نیازمند هماهنگی با فرهنگ سازمانی موجود است؛ زیرا در هر سازمانی فرهنگ منحصر به فرد آن سازمان وجود دارد که به افراد شیوه فهم و معنی بخشیدن به رویدادها را نشان می دهد(شافعی و لاوه،۱۳۹۰، ۱۳۲). بنابراین فرهنگ سازمانی الزامی برای مدیریت دانش است، و درکل یک فرهنگ حامی مدیریت دانش آن است که به دانش ارزش داده و تسهیم و خلق و کاربرد آن را تشویق کند بزرگترین چالش در تلاش­ های مدیریت دانش در توسعه چنین فرهنگی واقع است(امین بیدختی ودیگران،۱۳۹۰، ۱۹۳).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

امروزه، فرهنگ سازمانی به یکی از مهم­ترین موضوعات علم مدیریت تبدیل شده است، زیرا سازمان­ها برای ماندن در عرصه رقابت سازمانی باید از یک فرهنگ منسجم قوی بهره­مند باشند. بانکها و موسسات اعتباری نیز همچون سایر سازمان­ها باید دارای فرهنگ خاص خود باشند، فرهنگی که باشاخص­های منحصر به فرد خود به پاسداری از اخلاق و اقتصاد بپردازد یعنی در بستری مناسب با کنار هم قراردادن تاروپودی از جنس مفروضات اساسی، ارزش­های ثابت و الگوهای رفتاری تا کارکنان و سازمان به سمت وسوی یک انسجام کامل پیش رود که در آن با اتکای به مفهوم«فرهنگ بانکی» دستیابی به هرهدفی آسان شود. با توجه به اینکه انسان موجودی است اجتماعی ، زمانی می ­تواند بهترین اثر را از خود به جای گذارد که بالاترین کیفیت و هماهنگی رادر اجرای امور محوله نمایش دهد، نوآوری­ها را افزایش دهد، کمترین تعارضات و بالاترین مشارکت را داشته باشد تا فرهنگ سازمانی خوبی را درسازمان خود ببیند. فرهنگ سازمانی نقشه راهی است که می تواند جزایر متعدد درون سازمانی را که همان ملیت­ها، قومیت­ها، نژادها، زبان­ها و طرز تفکرات گوناگون است را به هم متصل کند، به گونه ­ای که در حرکت ازمسیر این گوناگونی­ها هرگز دچار خطرات موج­های سرکش نشوید، فرهنگ سازمانی نگاهی است جامع و متمایزکننده ویژگی سازمان­ها از یکدیگر است(نوری شمس آبادی،۱۳۹۳، ۲۸).
از طرفی سازمان­ها به منظور استفاده از سرمایه فکری خود، باید در فعالیت­های مربوط به مدیریت دانش توازن ایجاد نمایند. برقراری چنین موازنه­ای نیازمند ایجاد تغییرات در فرهنگ سازمانی و رویه­هاست. سرمایه در طول تاریخ به عنوان ارزش اقتصادی پول و یا مالکیت یک کسب و کار درک شده بود، اما با انتقال از عصرصنعتی به عصراطلاعات، ثروت سازمان عبارت است از توانایی برای ایجاد، تصرف و استفاده از دانش. (نصیری پور و دیگران،۱۳۹۲، ۸۱، ۸۰). سرمایه فکری مجموعه ­ای متشکل از دانش، اطلاعات، مالکیت معنوی و تجربه است که می­توان از آنها برای ثروت آفرینی استفاده کرد. سرمایه فکری فواید زیادی برای سازمان داردکه ازجمله آن­ها می توان به ایجاد سودآوری، بهبود موقعیت استراتژیک، افزایش سهم بازار، نوآوری و تکنولوژِی منحصربفرد، ایجاد استاندارد و همچنین به رسمیت شناساندن مارک تجاری، افزایش شهرت سازمانی، کاهش هزینه­ها، افزایش وفاداری مشتریان و بهبود بهره­وری اشاره نمود.
۱-۲- بیان مسئله
دانش باعث خلق مزیت رقابتی درسازمان­ها می­گردد، یکی ازابزارهایی که می تواند سازمان­ها را در عرصه رقابت یاری می­ کند، مدیریت دانش است، اما به تنهایی کافی نیست، چرا که موفقیت سازمان در اجرای هر استراتژی از جمله مدیریت دانش به حمایت و پشتیبانی فرهنگ سازمانی از آن استراتژی بستگی دارد. تلاش سازمان­ها برای تبدیل شدن به سازمان دانش محور در صورتی موفقیت آمیز خواهدبود که ویژگی­های فرهنگی مورد نیاز برای اجرای مدیریت دانش در سازمان وجود داشته باشد. دانش در صورتی می ­تواند به طور موثر در سازمان خلق و تسهیم شود که مورد حمایت فرهنگ سازمانی قرارگیرد(حقیقت منفرد و هوشیار،۱۳۸۹، ۶۶).
از طرفی فرهنگ سازمانی بر تمام جنبه­ های سازمانی تاثیر می­ گذارد و بر اساس اعتقادات و ارزشهای مشترک، به سازمان­ها قدرت می­بخشد و بر نگرش رفتار فردی، انگیزه، رضایت شغلی و سطح تعهد نیروی انسانی، طراحی ساختار و نظام­های سازمانی، هدف گذاری، تدوین و اجرای خط­مشی­ها و اجرای استراتژی­ها و…تاثیر می­ گذارد. تنها با بررسی، تغییر و ایجاد یک فرهنگ سازمانی مناسب و انعطاف پذیر است که می­توان به تدریج الگوی تعامل بین افراد را در سازمان تغییر داد و از مدیریت دانش به عنوان یک مزیت رقابتی بهره گرفت. از اینرو سازمان­ها باید محیطی برای اشتراک، انتقال و تقابل دانش در میان اعضا به وجود آورند و افراد را در جهت با مفهوم کردن تعاملاتشان، آموزش دهند(صادقی ودیگران،۱۳۹۰، ۲).
امروزه سازمان­ها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بردانش هستند، اقتصادی که درآن دانش و دارایی­ های نامشهود را بعنوان مهم­ترین عامل تولید و مزیت رقابتی و همچنین بعنوان مهمترین منبع نوآوری برای سازمان­ها شناخته شده ­است. دارایی­ های نامشهود به دو دسته تقسیم می­شوند که یکی از مهمترین اجزای آن سرمایه فکری است. سرمایه فکری فراهم کننده یک پایگاه منابع جدید است که ازطریق آن سازمان می ­تواند به رقابت بپردازد این سرمایه موجب افزایش تلاش برای استفاده­ی موثر از دانش(محصول نهایی) در مقابل اطلاعات(ماده خام) می گردد(طالبی ودیگران،۱۳۹۲، ۲۱).
همچنین کویینک^[۱] (۲۰۰۸) معتقد است سرمایه فکری سهم دانش را در سطوح مختلف سازمان اندازه ­گیری می­ کند: در سطح افراد(سرمایه انسانی) در سطح گروه(سرمایه ارتباطی) و در سطح سازمان(سرمایه ساختاری).
با توجه به مطالب فوق پژوهش حاضر در صدد پاسخ به این سوالات است:
آیا فرهنگ سازمانی بر مدیریت دانش تاثیر می­ گذارد؟
آیا مدیریت دانش بر سرمایه فکری تاثیر می­ گذارد؟
آیا فرهنگ سازمانی بر سرمایه فکری تاثیر می گذارد؟
۱-۳- اهمیت و ضرورت تحقیق
دانش می ­تواند مزیت رقابتی پایداری برای سازمان­ها ایجاد کند، زیرا منابع دانش از منظر درک اجتماعی پیچیده­اند و تقلید آن­ها بسیار مشکل است. دانش به عنوان یک کل، می­­­تواند قابلیت تغییر سازمان­ها را فراهم کند. سازمان­ها باید تلاش کنند تا تجربیات یادگیری خود را جهت خلق یا توسعه دانشی که مدیریت رقابتی بالفعل یا بالقوه ایجاد کند، به کارگیرند. طبقه ­بندی، الگوسازی و طرح ریزی نظام­مند دانش سازمانی فقط می ­تواند به دسترسی راحت­تر و سریع­تر کل سازمان به دانش کمک کند. لیکن سازمان می ­تواند با بهره گرفتن از یک نقشه دانشی که اولویت­ بندی شده و بر تجربیات یادگیری تمرکز دارد، نتیجه­ مطلوب­تری از فعالیت­های خود کسب کند. طبق نظر کاراور و داونپورت^[۲]، فرض اصلی این است که دانش به عنوان یک منبع بنیادی مزیت­های منحصر بفردی برای فعالیت­های اقتصادی ایجاد کند.
دانش در صورتی نقش راهبردی دارد که سازمان بتواند آن را در فعالیت­های ارزش آفرینی استفاده نموده و از دانش ابزاری برای عملی ساختن فرصت­های موجود در بازار رقابتی بهره برداری کند. زیرا برای شرکت­ها دیگر امکان­ پذیر نیست که با انجام سریع­تر و بهتر کارهامزیت رقابتی خود را حفظ کنند، بلکه مزیت رقابتی هنگامی امکان­ پذیر می­ شود که کارهایی صورت گیرد و قابل تقلید دیگران نباشد.(فایرستون ومک الروی^[۳]،۱۳۸۶، ۹).
از طرفی فرهنگ سازمانی تعیین کننده رفتار فردی و گروهی بوده و نقش مهمی در موفقیت برنامه ­های مدیریت دانش دارد و می ­تواند بعنوان یک مانع کلیدی در رابطه با تسهیم دانش عمل کند. فرهنگ سازمانی سطح تعامل بین افراد در انجام کارها را در سطوح عمودی و افقی تعیین می­ کند. همچنین یک فرهنگ سازمانی مناسب می ­تواند اجرای موفقیت­آمیز برنامه ­های مدیریت دانش در سازمان را موجب شود. برای موفقیت ابتکارات مدیریت دانش در سازمان، فرهنگ سازمانی باید پشتیبان تسهیم دانش در داخل سازمان باشد (میرفخرالدینی وهمکاران،۱۳۸۸، ۱۵۲).
اهمیت و ضرورت فرهنگ سازمانی تا به آن­جا است که احساس هویت را به اعضای سازمان اعطا می­ کند و باعث می­ شود که در افراد تعهداتی فراتر از منافع و علایق شخصی به وجود آید. پژوهشگران در زمینه فرهنگ سازمانی معتقد هستند که نسبت فرهنگ به سازمان مانند نسبت شخصیت به فرد است همان گونه که برای ایجاد بالندگی در افراد جامعه باید در زمینه ­های شخصیتی آن­ها کاوش صورت گیرد، به همین منوال برای ایجاد بالندگی سازمانی که منجر به بالندگی جامعه می­گردد. باید در فرهنگ تفحص شود. در واقع می­توان گفت فرهنگ کلید تعالی سازمانی است، یا به عبارتی دیگر سازمان یک پدیده­ فرهنگی است. از این­رو نمی­ توان بدون دستیابی به الگو و روشی برای برجسته­سازی و آشکار نمودن تفاوت­های بارز فرهنگی، نقش و نفوذ آثار فرهنگ را بر مدیریت کشف کرد، چرا که فرهنگ سازمانی بر تمام جنبه­ های سازمان از جمله تعیین راهبردها، وظایف مدیریت، دگرگونی سازمانی، رضایت شغلی، عملکرد کارکنان و مدیران و به گونه کلی بر تمام ابعاد وجودی سازمان تاثیرمی­گذارد(رضایی کلانتری و دیگران،۱۳۹۳، ۱۹۰).
از طرفی در محیط اقتصادی دانش بنیان امروزی، سرمایه فکری، بعنوان حیاتی­ترین منبع بنگاه­های اقتصادی در نظر گرفته می­ شود. اما، بسیاری از بنگاه­ها در مورد این که چه چیزی سرمایه فکری را به وجود می ­آورد، با مشکل روبرو هستند. تاکید بر سرمایه فکری یک تفاوت اساسی میان عملیات شرکت­ها در اقتصاد قدیم و اقتصاد نوین را نشان می­دهد که در اقتصاد قدیم ارزش ناشی از دارایی­ های فیزیکی بود در حالیکه در اقتصاد نوین، ارزش با بکارگیری علم و سرمایه فکری خلق می­ شود یکی از مشکلات اساسی سیستم­های حسابداری سنتی عدم کفایت و ناتوانی آن­ها درسنجش و گزارشگری اطلاعات مرتبط با دارایی­ های نامشهود(ازجمله دانش) و ارزش­های پنهان شرکت می­باشد. همچنین بنتیس معتقد است که سرمایه فکری بعنوان منبع جدیدی برای سازمان جهت رقابت و موفقیت در بازار به شمار می رود. (رهنمای رودپشتی وهمکاران،۱۳۸۸، ۶۷۱).
با توجه به اهمیت موضوع مدیریت دانش و سرمایه فکری در سازمان­ها و اهمیت فرهنگ سازمانی بعنوان زیرساخت مدیریت دانش، همراه با چالش چگونگی شکل­ گیری و استفاده از این دانش برای بهبود عملکرد سازمان، و با توجه به عقب ماندگی نظام بانکی ایران نسبت به کشورهای توسعه یافته و فقدان شرایط رقابت با بانکداری جهانی و بهره­ گیری از سرمایه فکری و دانش روز، عرصه­ گسترده­ای برای پیشرفت در این زمینه وجود دارد که با کار و کوشش می­توان به دستاوردهای قابل توجهی نایل شد. در این میان ضرورت می­یابدکه این موضوع با مطالعه­ دقیق علمی در موسسه­ی بزرگی مانند بانک سپه بعنوان اولین بانک ایرانی مورد کنکاش قرارگیرد.
۱-۴- اهداف تحقیق
هر پژوهشی برای دستیابی به هدف­های خاصی انجام می­ شود که در مساله­ی آن پنهان است و باید آشکار شود. هدف­ها می­توانند به دو حالت کلی و فرعی مطرح شوند:

فصل سوم
سیری در نهج البلاغه
۳-۱- ضرورت زندگی اجتماعی از دیدگاه امام (علیه السّلام)
درنهج البلاغه هم موارد زیادی وجود دارد که در آن به ضرورت زندگی اجتماعی و اجتماعی بودن انسان سفارش شده است و انسان ها را به تعاون و همکاری فرا می خواند. زیرا به تنهایی نمی توان راه رشد و کمال را پیمود و همه نیازهای خود را تأمین کرد که حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) نسبت به این امر مهم اجتماعی فرمود: «وَ الزَمُوا بِالسَّوادِ الاَعظَم فَإنَّ یَدُالله ِمَعَ الجَماعَه و إیَّاکُم وَ الفِرقَه فإنَّ الشَّاذَ مِنَ النَّاسِ للشَیطَان ِکَما أن الشَاذَ مِنَ الغَنَم؛ همواره با جمعیت و اجتماع باشید که دست خدا همراه آنست، از جدایی و پراکندگی بپرهیزید که انسان تنها، اسیر شیطان است؛ همان گونه که گوسفند دور از گلّّّه اسیر گرگ.» (نهج البلاغه، خطبه۱۲۷،ص۱۲۵)
۳-۲- یک انسان کامل با همه زیباییهایش:کمالات اخلاقی وانسانی امام علی(ع)برای همه مسلمانان جهان شناخته شده است اما اندکی ازویژگیهای این امام همام را از زبان استاد مطهری ذکر می کنیم.

«علی (علیه السّلام) پیش از آنکه امام عادل برای دیگران باشد و درباره دیگران به عدالت رفتار کند؛ خود شخصاً موجودی متعادل و متوازن بود، کمالات انسانیت را با هم جمع کرده بود. هم اندیشه ای عمیق و دوررس داشت و هم عواطفی رقیق و سرشار و کمال جسم و روح را با هم داشت. شب، هنگام عبادت از ما سوی می برید و روز در متن اجتماع فعالیت می کرد. روزها، انسانها مواسات و از خودگذشتگی های او را می دید و گوش هایشان، پند و اندرزها و گفتارهای حکیمانه اش را می شنیدند. هم متّقی بود و هم حکیم. هم عارف بود و هم رهبر اجتماعی، هم زاهد بود و هم سرباز، هم قاضی بود و هم کارگر. هم خطیب بود و هم نویسنده. بالاخره با تمام معنی یک انسان کامل بود با تمام زیبایی هایش.» (مطهری، ۱۳۷۳:ص۱۰)
حضرت علی (علیه السّلام) در زمان خود با فرقه های گوناگون و انحرافات مختلف روبرو بود که این نشانه های انسان کامل بودن و جامعیّت او می باشد؛ گاهی او را در صحنه مبارزه با پول پرستان و دنیا پرستان می بینیم و گاهی هم او را در صحنه مبارزه با سیاست پیشه های منافق و گاهی هم با مقدّس نماهای جاهل و منحرف.
سخنان او درباره عدل و مساوات بیشتر متوجّه صاحبان مطامع و طرفداران تبعیض بود. عدّه ای پیشنهاد می کردند که با آنها کنار آید و مطامعشان را تأمین کند و او نمی پذیرفت؛ زیرا که او اهل این حرفها نبود برای آن آمده بود که با ظلم مبارزه کند نه اینکه ظلم را تأیید کند.
۳-۳- روزگار امام علی (ع):کمالات اخلاقی و انسانی امام (ع) را تا حدونی بیان کردیم در اینجا تا حدودی به بیان اوضاع اجتماعی و سیاسی زمان آن حضرت خواهیم پرداخت.«همینکه خشم عمومی فرو نشست و شورشیان از کار خود فراغت یافتند؛مردم مدینه متوجه شدند که حوزه مسلمانی بی سرپرست مانده است و باید خلیفه ای برای مردم تعیین شود.چندتن از یاران پیغمبر و مسلملانان با سابقه ای چون طلحه و زبیر که سودای ریاست در سر داشتند. اما شورشیان که سررشته کارها به دست آنان بود با زمامداری اینان موافق نبودند. نظر اکثریت قریب به اتفاق آنان و بسیاری از مردم مدینه(از مهاجر و انصار) به علی (ع) بود. بعضی از مورخان نوشتند که همان روز از علی خواستند که خلافت را بپذیرد سرانجام با او بیعت کردند.ولی عضی گفته اند که رفت و آمدها و گفتگوها دو سه روز طول کشید.به هرحال مردم با علی (ع) بیعت کردند و امام مسلمین تعیین گردید . اما از همان نخستین روز خلافت ثابت کرد که او مرد سازش نیست،او می خواست اسلام را به سادگی عصر پیغمبر برگرداند و این چیزی بود که ثروتمندان حجاز هرگز آن را نمی خواستند. و جون علی(ع) در تقسیم بیت المال همه را به یک چشم نگریست . موجودی را به همه یکسان داد رفتار او در نظر مردمی که ربع قرن به روشی خاص خو گرفته بودند خوشایند نیامد.در آغاز کار گمان نمی رفت که ناخشنودان در کار خود تا آن اندازه جدی باشند و در مقابل خلیفه ای که دیروز با او بیعت کرده بودند بایستند تا اینکه بر علیه امام (ع) جنگ های زیادی را تدارک دیدند و با توطئه های خود امام را مورد آزار و اذیت های زیادی قرار دادند تا اینکه در بامداد نوزدهم ماه مبارک رمضان سال چهلم هجری هنگام نماز از مردی به نام عبدالرحمان بن ملجم از قبیله بنی مراد ضربت خورد و در بیست و یکم همان ماه دیده از جهان فرو بست.»(شهیدی،۱۳۵۹:ص۱۳۳)
۳-۴- نهج البلاغه:بعد ازقرآن کریم، نهج البلاغه به صورت کلامی نافذ وپرمعنی وگنجینه ای ازعلم ومعرفت است وارزش آن برهمگان واضح وآشکار است.
«نهج البلاغه هم مثل خود علی است؛ کلام انسان مثل خود اوست. چون کلام مُنزَل روح انسان است؛ یک روح پست، کلامش پست است و یک روح عالی، کلامش عالی است. علی
(علیه السّلام) چون یک شخصیت جامع الاضداد است؛ نهج البلاغه هم مثل خود او جامع است. وقتی انسان نهج البلاغه را مطالعه می کند خیال میکند بوعلی سیناست که دارد حرف می زند. یک جای دیگر را مطالعه می کند. خیال می کند ملّای رومی یا محی الدّین عربی است که دارد حرف می زند؛ خلاصه با تأمّل در جای دیگر می بیند که یک مرد حماسی مثل فردوسی است که دارد حرف می زند یا فلان آزادی خواه که به جزء آزادی به چیزی فکر نمی کند و … این ها همه نشانه جامعیت مطالب نهج البلاغه است.» (عزیزی،۱۳۶۰: ص ۱۵۰)
۳-۵-کارآمدی مطالب نهج البلاغه درهمه اعصار و قرون
تا حدود پنجاه سال پیش، گرایش جامعه به مسائل دینی و مذهبی بود و حول محور زهد و
عبادت می جرخید؛ وقتی واعظی بالای منبر می رفت بیشتر سخنرانی را با این خطبه شروع
می کرد «أیُّهَا النَّاسُ إنَّما الدُّنیا دَارٌ مَجازٍوَ الاخَِرهُ دارٌ قَرارٍ فَخُذوا مِن مَمَرِّّکُم لِمَقََرّکُم؛ ای مردم! همانا دنیا جایگاهی ناپایدار و زودگذر است و آخرت خانه ثبات و همیشگی، از این
دنیا که همچون گذرگاهی است برای آخرتتان که ثابت می باشد توشه برگیرید.»
(نهج البلاغه،خطبه۲۰۳ ،ص)
بقیه خطبه های نهج البلاغه خیلی مورد توجّه نبودند. چون جامعه ظرفیت آن را نداشت که از سایر خطبه ها هم استفاده شود. جامعه به سوی یک سری از ارزشها گرایش داشت و بر اساس همین ارزشها از خطبه های نهج البلاغه استفاده می کردند. شایدصد سال می گذشت حتّی یک نفر هم پیدا نمی شد که فرمان امیرالمؤمنین را به مالک اشتر که گنجینه ای از دستورهای سیاسی و اجتماعی است مطالعه کند. چون روح جامعه این نشاط و تمایل را نداشت.برای مثال آنطور که متفکّر بزرگ شهید مطهری که آثار زیادی را درباره امام علی (ع) و نهج البلاغه نوشته اند در کتابش «انسان کامل» می گویند:« روزی امام علی (علیه السّلام) می فرمایند: فَإنّی سَمِعتُ مِن رَسُولِ اللهِ (ص) یَقُولُ مَن غَیرِ مَوطِنٍ لَن تَقَدَّسَ أُمَهٌ لا یُوخَذُ لِلضَعیفِ فِیهَا حَقَهُ مِنَ القَوِی غَیرَ مُتتبِع.» نهج البلاغه، نامه ۳۱) می گوید که از پیغمبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) مکرّر شنیدم که می فرمود: هیچ امّتی به مقام قداست، طهارت، مبرّا و خالی بودن از عیب نمی رسد، مگر قبلا به این مرحله رسیده باشد که ضعیف در مقابل قوی بایستد و حقّ خود را مطالبه کند ؛ بدون اینکه لکنت زبان پیدا کند.
جامعه چندین سال قبل نمی توانست این هدف را در خود هضم کند زیرا آنچه که در جامعه آن روز، ارزش بود مسائلی دیگر بود. کلام علی (علیه السّلام) که همه ارزشهای انسانی در آن موجود می باشد و این ارزشها در تاریخ زندگی و شخصیت علی علیه السّلام موجود است.» (مطهری، ۱۳۷۳:ص ۵۴)
۳-۶- ارزشهای اجتماعی نهج البلاغه
درنهج البلاغه، همه مسائل و موضوعات مطرح شده است و اگر کسی بخواهد در هر زمینه ای که دیدگاه علی (علیه السّلام) را بداند به راحتی می تواند با جست و جو در لابلای خطبه ها، حکمت ها و کلمات قصار به جواب موردنظر خود برسد اما گویا مسائلی که بیشتر مدّ نظر علی (علیه السّلام) بوده است؛ حقوق اجتماعی، عدالت، برابری، مبارزه با ظلم بوده است و دیگر نحوه و روش اداره جامعه بوده است که خود ایشان هم در امور کشورداری به طور کامل به این مسائل پایبند بوده است. یعنی همان روش صاف و صادقانه و خالی از غلّ و غش را که در کتاب خود، بیان می کند در اداره امور هم از آنها پیروی می کرد و به هیچ وجه حاضر نبود که مکر، حیله و فریب را در کار خود دخالت دهد.
۳-۷- راه های اجرای نظم و قانون از دیدگاه امام علی(ع)
از دیدگاه امام علی (ع)،از آنجا که جامعه و زندگی اجتماعی یکی از عوامل مهم تربیتی برای انسان محسوب می شود؛سلامت، اصالت، رشدو کمال انسانها به سلامت و اصلاح جامعه بستگی دارد. لذا باید به جامعه و نحوه اداره امور و کارها ی آن بسیار توجّه کرد و راه های سلامت و پیشرفت و ترقّی آن را شناخت و دلایل فساد و عقب ماندگی جامعه را هم بررسی کرد. همان طوری که نهج البلاغه هم سلامت و اصلاح جامعه را در گروی اجرای نظم و رعایت قانون و مقرّرات می داند که اگر اینها رعایت نشوند هرج و مرج، فساد، تباهی، تجاوز به حقوق دیگران را در پی خواهد داشت. امام علی (علیه السّلام) در خطبه ای بسیار ارزشمند نتیجه برقراری نظم و قانون و رعایت صحیح حقوق فرد و جامعه را این گونه بررسی می کند «پس هرگاه که مردم حقوق حکومت را ادا کنند و حکومت نیز حقوق مردم را رعایت کند؛ حق و عدالت در میان آنان قوی می گردد و راه دین و دینداری، استوار و جاودانه می شود و علائم تحقّق عدالت اجتماعی رخ می نماید. امور زندگی فرد و جامعه در مجرای اصلی خود قرار می گیرد و آن زمان است که جامعه و زمانه اصلاح می شود.» (نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶،ص۲۴۸).
امّا اندیشمندان اسلامی که در نهج البلاغه تعمّق و تفکّر بسیار داشته اند راه های اجرای نظم و قانون را از دیدگاه نهج البلاغه این گونه بیان نموده اند که در ادامه ذکر خواهد شد.
۳-۷-۱-حکومت و برقراری دولت درجوامع بشری:تشکیل حکومت وبرقراری دولت در جوامع بشری از مهم ترین راه های اجرای نظم وقانون در جامعه می باشد.
زیرابیشترانسانها را عنصر اجبار مجبور به رعایت قوانین می کند. «امام علی (علیه السّلام) نسبت به ضرورت حکومت فرمود: «و إنَّهُ لابُدَّ لِلنَّاسِ مِن أَمیرٍ بِرٍّ أَو فَاجِرٍ یَعمَلُ فَی إمرَتِهِ المُؤمِنُ وَ یَستَمِتِعُ فیها الکَافِرُ وَ یُبلَِّغُ اللهُ فیِها الاجَلُ وَ یُجمَعُ بهِ الفَیءُ وَ یُقاتَلُ بِه العَدُوُّ و تَأمَنُ بِه السُّبُلُ ؛همانا مردم به حکومت و رهبری نیازمبرم دارند، خواه نیکوکار باشند و خواه بدکار. تا مؤمنان درسایه حکومت و برقراری نظم اجتماعی به کار مفید خود سرگرم شوندو کافران نیز از زندگی بهره مند گردند.بایدحکومت وجود داشته باشد تا مردم زندگی عادّی خود را تداوم بخشند تا مالیات های کشور جمع آوری گردند. با دشمنان مهاجم پیکار شود و امنیت در جاده های کشور حکمفرما شود.» (دشتی، ۱۳۸۱:ص۲۱۰)
۳-۷-۲- آداب و رسوم ارزشمند اجتماعی
امام علی (علیه السّلام) بسیار به این امر تأکید می کرد که تبعیضات طبقاتی باید از بین برود و آداب و رسوم ارزشمند اجتماعی اجرا شود که این امر بر اساس گفتار امام (علیه السّلام) از راه های اجرای نظم و قانون در جامعه می باشد.
«لا تَنقُض سُنَّهً صَالِحَهً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِه الامَّهِ وَ اجتَمَعَت بِهَا أُلأُلفَهُ وَ صَلَحَت عَلیهَا الرَعِیَّهُ؛ ای مالک آداب و رسوم پسندیده ای که پیشوایان این امّت به آن عمل کرده اند و ملّت های اسلامی به آن انس و الفت گرفته اند و امور مردم به وسیله آنها اصلاح می گردد، به نابودی نکشان.»(دشتی: ۱۳۸۱:ص۲۴۷)
۳-۷-۳- حکومت ومقررّات کامل الهی
همان طور که ذکر شد بعد از رحلت حضرت رسول (صلی الله علیه و آله وسلّم) در جامعه اسلامی انحرافات و بدعت های زیادی به وجود آمد حتّی قوانین و مقررّات الهی هم تحریف شد. «عایشه، خلیفه سوم را مورد اعتراض قرار داد و گفت که هنوز پیراهن پیامبر پوسیده نشده که او سنّت خدا و پیامبر را تغییر داده است. امام (علیه السّلام) تلاش زیادی کرد تا قوانین و مقررّات الهی را احیاء کند و حتّی در دوران خلفا، از وظایف خود می کاست که در این امور دخالت کند تا قانون اجرا شود. لذا، امام (علیه السّلام) درخطبه ای ،یکی از راه های اجرای نظم و قانون را در جامعه برقراری حکومت و مقررّات کامل الهی می داند که به وی می فرماید: «و أَعظَمُ مَا افتَرَضَ سُبحَانَه مِن تِلکَ الحُقُوقِ حَقُّ الوَالِی عَلَی الرَّعیَّهِ وَ حَقَّ الرَّعیَّهِ عَلَی الوَالیِ، فَریضَهٌ فَرَضَها اللهُ لِکُلِّ عَلَی کُلٍّ، فَجَعَلَهَا نِظَاماً لِأُلفَتِهِم و عِزًّا لِدِینِهم؛ از میان حقوق الهی، بزرگترین حقّی که واجب شده است؛ حقّ حکومت و رهبر اسلامی بر مردم و حقّ مردم بر حکومت و رهبر است
این فریضه ارزشمند بر هر کدام از زمامداران و رعایا قرار داده است؛ زیرا رعایت حقوق حکومت و مردم مایه الفت و پیوستگی آنان با یکدیگر و عزّت و نیرومندی دینشان می باشد.» (دشتی، ۱۳۸۱:ص۲۴۷)
۳-۷-۴- دخالت ونظارت مردم
آشکار است که برقراری نظم و قانون در جامعه، فقط از طریق حکومت یعنی مأموران نظامی امکان پذیر نیست. چون همیشه انسان نمی تواند انسان را کنترل کند و به اجرای قانون در همه زمانها و مکانها مجبور سازد. متأسفانه دنیای امروز برای اجرای قوانین و مقررّات اجتماعی ازاصل »امر به معروف و نهی از منکر» غفلت نموده و با ایجاد راه حل های غیر منطقی با ناکامی و شکست مواجه گردیده است.« از دیدگاه نهج البلاغه اگر ملّتی خود پشتوانه اجرای نظم و مقررّات اجتماعی باشد و همه به کارهای نیک أمر کنند و از کارهای بد پرهیز دارند؛ قانون اجرا می گردد و نظم و عدالت اجتماعی برقرار می شود. لذا در ادامه این دیدگاه را با ذکر خطبه ای شرح خواهیم داد. درست است که حکومت، آداب و رسوم پسندیده و حقوق کامل الهی از عوامل اجرای قانون و نظم اجتماعی به شمار می آیند، امّا همه آنها به نوعی با عامل مردم و اصل «دخالت و نظارت مردم» ارتباط دارند. اگر مردم دخالت و نظارت لازم را نداشته باشند؛ عوامل یاد شده نمی توانند در اجرای قانون و برقراری نظم موفّق باشند. بنابراین برقراری حکومت و اصلاح زمامداران با دخالت، حضور و مراقبت مردم تحقّق می پذیرد که فرمود: «فَلَیسَت تَصلُحُ الرَّعِیَّهُ الَّا بِصَلاحِ الوُلاهِ وَ لا تَصلُحُ الوُلاهُ الَّا بِاستِقامَهِ الرَّعِیَّهِ؛ پس مردم بدون اصلاح زمامداران، اصلاح نمی گردند و زمامداران نیز اصلاح نمی شوند جز با درستی و استقامت مردم یک جامعه.» (دشتی،۱۳۸۱: ص ۲۴۹)
۳-۸- راه های اصلاح وسلامت جامعه ازدیدگاه نهج البلاغه
از آنجا که جامعه و زندگی اجتماعی یکی از عوامل مهم تربیتی محسوب می شوند و سلامت، اصالت ، رشد و کمال انسانها به سلامت و اصلاح جامعه بستگی دارد، باید به جامعه روی آورد و راه های اصلاح و سلامت آن را شناخت و علل فساد زدگی و عقب ماندگی جوامع آلوده را شناسایی کرد و موانع رشد و ترقّی را از سر راه انسانها برداشت.
«از نظر نهج البلاغه، سلامت و اصلاح جامعه را در نظم و اجرای قانون و مقررّات کامل الهی و رعایت قوانین فردی و اجتماعی جست و جو کردکه بی نظمی و هرج و مرج طلبی و تجاوز به حقوق دیگران، فساد، تباهی و سقوط را در پی خواهد داشت.» (دشتی۱۳۸۱: ، ص ۲۴۲) امام علی (علیه السّلام) درکلام ارزشمندی به ره آورد برقراری نظم اجتماعی و رعایت صحیح حقوق فرد و جامعه اشاره می فرماید:
«فَإذا أدَّتِ الرَّعیَّهُ اِلی الوَالی حَقَّهُ وَ أدَّی الوَالِی اِلیهَا حَقَّها عَزَّ الحَقُّ بَینَهُم و قامَت مَناهِجُ الدِّینِ، و أَعتَدَلَت مَعَالِمُ العَدلِ وَ جَرَت عَلَی أَذلَالِها السُّنَنُ فَصَلَحَ بِذَلک الزَّمانُ؛ پس هر گاه که مردم حقوق حکومت را ادا کنند و حکومت نیز حقوق مردم را رعایت کند، حق و عدالت در میان آنان قوی می گردد و را دین ودینداری استوار و جاودانه می شود و علائم تحقّق عدالت اجتماعی رخ می نماید. امور زندگی فرد و جامعه در مجرای اصلی خود قرار می گیرد و آنگاه جامعه و زمانه اصلاح می شود.» (نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶،ص۲۴۸)
۳-۸-۱- تقویّت روحیه مسئولیّت پذیری
بر اساس دیدگاه امام علی در نهج البلاغه به این نتیجه می رسیم که اجرای قانون و نظم اجتماعی در جامعه تنها به وسیله مأموران نظامی و انتظامی و دیگر دست اندرکاران نظامی امکان پذیر
نمی باشد زیرا نمی شود برای تک تک افراد در جامعه مأموران مخفی استخدام کرد زیرا نیروی نظامی در همه جا نمی تواند فعّال باشد. در یک کلمه انسان نمی تواند انسان را کنترل کند و به اجرای قانون در همه زمانها و مکانها مجبور سازد. امام علی (ع) در این زمینه در نهج البلاغه
می فرماید:
«إتَّقُوا اللهَ فِی عِبادِهِ وَ بِلادِه، فَإنَّکُم مَسؤُولُون َحتَّی عَنِ البِقَاعِ وَ البَهایِم. أَطیعُواللهَ وَ لا تَعصُوهُ و إذا رَأیتُمُ الخَیرَ فَخُذوا بِه فَاذا رَأیتُمُ الشَّرَّ فَاعرِضُوا عَنهُ؛ ای مردم! از خدا بترسید و پرهیزگار باشید زیرا از همه شما در روز قیامت سؤال خواهد شد، شما مسئول امور آفریده های خدا حتّی از شهرها و حیوانات خواهید بود، خدا را اطاعت کنید و از فرمانش سرپیچی نکنید.» (نهج البلاغه،خطبه۲۱۶،ص۱۷۴).
۳-۸-۲- لیاقت وشایستگی در نظام سیاسی