زارعی که صاحب حق ریشه است در زمانی که به هردلیل ملک را ترک می کند، باید به حق خود برسد. مثلا اگر مالک اقدام به فروش ملک خود نموده و یا اگر ملک باید برای اجرای طرح های دولتی توسط دولت تملک شود و یا به هر دلیل دیگر حق ریشه زارع باید ارزیابی شده و به زارع صاحب حق پرداخت گردد . میزان حق ریشه در صورت عدم توافق بین مالک و زارع، توسط خبرگان یا کارشناسان ارزیابی و تعیین می‌گردد. عنصر اساسی حق زارعانه و ضرورت اهمیت طرح موضوع حقوق زارعانه که در واقع نوعی حق تقدم است، از آنجایی روشن است که کار و فعالیت انسان در ملک زراعی است، به نظر می‌رسد حق زارعانه نوعی حق مالی است که در تقسیم بندی اموال در رسته حقوق مالی همانند حق کسب و پیشه و تجارت ،حق تحجیر و غیره قرار می‌گیرد. این حق بر مبانی مختلف از جمله قانون و رویه قضایی استوار است. از مطالعات انجام شده معلوم گردید، اگر چه در نگاه اول عرف مبنای حق موصوف است لیکن نقش عرف تنها در تشخیص موضوع و تعیین مصادیق کاربرد دارد و از آن نمی توان به ‌عنوان مبنا و منبع حقوق نام برد. حق زارعانه در قوانین متعددی مورد اشاره و پذیرش واقع شده و رویه قضایی کشور نیز نظر به پذیرش آن داشته و در آرای بسیاری که از دادگاه ها صادر شده حکم به پرداخت حق زارعانه به نفع زارع داده‌اند.

اهداف تحقیق :

۱-در این تحقیق سعی برآن خواهد بود که شناسایی حق زارعانه، مرجع تشخیص و اعلام میزان آن، چگونگی احتساب و اعمال آن در مواجهه با ادعاهای مطرح شده از سوی اشخاص مورد بررسی قرار گیرد. .

۲-در این مرحله کنکاش اختلافات موجود، مراحل و دلایل ایجاد آن، نحوه حل موضوع، برخورد محاکم قضایی و آرای صادره بررسی می‌گردد.

۳-همچنین قوانین و مقررات موجود، رویه و عرف معمول مورد نقد و یررسی قرار می‌گیرد.

سوالات تحقیق:

۱- حکم انتقال، تامین و توقیف حق زارعانه در حقوق ایران چیست؟

۲- مطابق قوانین موضوعه و منابع فقهی حق زارعانه در کدام نوع از اراضی موقوفه، بایر و موات ایجاد می شود؟

۳- در قوانین موضوعه و منابع فقهی حکم شرط مالک و زارع برای زارع مستحق حق زارعانه در صورت اتمام یا فسخ قرارداد زراعی و در هنگام انتزاع ید زارع از ملک مزروعی چیست؟

۴- دیدگاه فقها ‌در مورد قابل و غیر قابل مطالبه بودن حق زارعانه چیست؟ در صورت قابل مطالبه بودن این حق، سوال این است که مراجع صالح برای مطالبه حق زارعانه کدام مراجع هستند؟

۵- در حقوق ایران، اسقاط حق زارعانه چه حکمی دارد و چگونه میسر می‌گردد؟

فرضیات تحقیق:

1. 1. به نظر می‌رسد که شناسایی حق زارعانه، مرجع تشخیص و اعلام میزان آن، چگونگی احتساب و اعمال آن در مواجهه با ادعاهای مطرح شده از سوی اشخاص مورد بررسی قرار گرفته باشد.

1. 1. به نظر می‌رسد که حقوق زارعانه تابع عرف بوده و مهمترین منبعی حقوقی آن همین منبع عرف محسوب می شود .

1. 1. به نظر می‌رسد حق زارعانه نوعی حق مالی است که در تقسیم بندی اموال در رشته حقوق همانند حق کسب و پیشه و تجارت حق تحجیر و غیره قرار می‌گیرد.

1. به نظر می‌رسد عنصر اساسی حق زارعانه که در واقع نوعی حق تقدم است، کار و فعالیت انسان در ملک زراعی است.

بررسی منابع:

موضوع حق کارافه یا حق زارعانه یا حق نسق و اهمیت فوق العاده آن و همچنین جایگاه حقوقی و فقهی آن باید مورد بررسی قرار گیرد. ‌در مورد موضوع تحقیق تنها دو مقاله مستقل نوشته شده است: یکی از آقای خاقانی تحت عنوان «کارافه» در مجله حقوقی انتقادی کانون وکلا، شماره ۸۱، ۱۳۴۱ و دیگری از آقای علی پارسی پور تحت عنوان: «حق کارافه دهقان و مشکلات آن» در مجله علمی و انتقادی کانون وکلا، شماره ۹۶، ۱۳۴۴ و سایر منابع در میان لابلای مباحث بدان پرداخته، ولی تحقیق مستقلی پیرامون آن از سوی محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی صورت نگرفته است و این تحقیق در صدد آن برآمده است.

مواد و روش ها (روش تحقیق):

نوع روش تحقیق، توصیفی خواهد بود و روش آن، گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای خواهد بود. ‌به این بیان که اسناد و مدارک، اعم از کتب، مقالات فیزیکی و اینترنتی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و مطالب مربوط آن ها استخراج و فیش برداری خواهد شد و در تنظیم پایان نامه از آن ها کمک گرفته خواهد شد.

نتایج مورد انتظار:

انتظار می رود با نتایج حاصل در این تحقیق ابهامات و اشکالات فقهی و حقوقی موجود در زمینه حق زارعانه در قوانین موضوعه و منابع فقهی و بالاخص برای دستگاه های اجرایی در زمینه اجرای طرح های عمرانی، روشن و پیشنهادات لازم در جهت رفع ابهامات ارائه گردد.

معیار ارزیابی موفقیت تحقیق:

این تحقیق با توجه به منابع و مآخذ معتبر و همچنین بهره گیری از تجارب ارزشمند اساتید صاحب نظر، علی الخصوص اساتید محترم راهنما و مشاور و نیز تحقیق و گردآوری اطلاعات پیرامون حقوق زارعانه، احتمال موفقیت تحقیق را بیشتر خواهد کرد.

فصل اول :

کلیات

مقدمه :

برای شناخت و تفهم دقیق هر لفظ و موضوعی ، ابتدا بایستی به تعاریف لغوی و اصطلاحی آن پرداخته ، سپس بررسی مفصل و مبسوط آن را از جهات مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار داد . این فصل متشکل از ۲ مبحث است که در مبحث اول به مفهوم حقوق زارعانه که مستلزم بیان تعاریف لغوی و اصطلاحی است می پردازیم و در مبحث دوم مبانی حق کارافه را از حیث مبنای حقوق موصوف ، آثار آن ، نحوه تعیین و احتساب آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد .

مبحث اول: مفهوم حقوق زارعانه