وسایل ارتباط جمعی: وسایل ارتباط جمعی، وسایل گوناگون ارتباطی هستند که بخش وسیعی از مخاطبین را بدون هیچ گونه ارتباط شخصی بین فرستندگان و گیرندگان پیامها، فرا می‌گیرد از قبیل روزنامه ها، مجلات، کتابها، تلویزیون، رادیو، سینما، ویدئو، ماهواره و انواع سی دی ها و موبایل و اینترنت و …. نکته قابل توجه این است که رسانه های جمعی، هم می‌توانند هنجارهای اجتماعی را تقویت کنند و هم آن ها را آشفته سازند بدین معنی که هر آنچه پخش یا نشر می‌کنند، انعکاس واقعیات ‌و حقایق جامعه جلوه دهند.

دیدگاه های نظری پیرامون تاثیر وسایل ارتباط جمعی بر جامعه پذیری

دیدگاه افراطی پیرامون تاثیروسایل ارتباط جمعی:

طبق نظرات طرفداران این دیدگاه، وسایل ارتباط جمعی دارای چنان قدرتی هستند که می‌توانند نسلی تازه برای اولین بار در تاریخ انسان پدید آورند. نسلی که با نسل های پیشین بسیار متفاوت است. طرفداران این دیدگاه قدرت رادیو را با بمب اتمی مقایسه می‌کنند که از آن ها می‌توان در راه خیر یا شر با تاثیری شگرف سود برد(ساورخانی،۸۴:۱۳۶۸ ژان کاز نو)در این باره می نویسد : این اندیشه در نظر مردم رواج یافتکه وسایل ارتباط جمعی قدرتی فوق تصور دارند و می‌توانند افکار فلسفی و سیاسی را منقلب نموده، شکل تازه ای به آن بخشند و به اختیار تمامی رفتارها را هدایت نمایند.(کازنو، (۴۵:۱۳۶۵)این عده بر ساز وکارهایی چون هدایت از راه دور(Telekinesis)، آدمک سازی(Robotism)، اثر بلع و بویژه تاثیر بازتاب‌های شرطی تأکید می‌کنند و معتقدند که درونی کردن(Internalization) هنجارها، موجبات آشتی انسان را با خواست جامع فراهم می آورد. در این صورت انسان ها خود به عنوان عاملی در راه حراست از مواریث، هنجارها و قوانین جامعه تجلی می‌کنند و وسایل ارتباط جمعی ابزاری سریع، قدرتمند و مؤثر در راه تامین این منظور هستند).(ساروخانی،۸۶:۱۳۶۸ )

دیدگاه تفریطی پیرامون تاثیروسایل ارتباط جمعی:

طبق نظرات طرفداران این دیدگاه وسایل ارتباط جمعی تاثیر چندانی بر مخاطبین خود ندارند و دیگر«دوران سبع»(سلطه) وسایل ارتباطی و با آن دوران رواج عقاید تند و اسناد اثرات جادویی و خارق العاده به وسایل ارتباط جمعی پایان یافته است. این عده معتقدند که وسایل ارتباط جمعی علی‌رغم تکنولوژی برتری که از آن استفاده می‌کنند، با موانع بسیاری در راه اثر گذاری بر دیگران مواجهند(ساروخانی، (۸۵:۱۳۶۸٫

دیدگاه بینابینی پیرامون تاثیروسایل ارتباط جمعی ؛

در مقابل این دو دیدگاه افراطی و تفریطی، دیدگاه سوم که بینابینی می‌باشد نظر بر این دارد که باید پذیرفت که وسایل ارتباط جمعی، ابزاری اجتماعی- فرهنگی به معنی عالی آن هستند و از این جهت اثرات چشمگیری برجای می‌گذارند، اما این آثار نه آنچنان است که هیچ محدودیتی را نشناسند)دیدگاه افراطی(یا آنکه چنان ناچیز است که هیچ اعتنایی را شایسته نباشد)دیدگاه تفریطی( بلکه باید دید حدود تاثیر این وسایل چیست و در چه شرایطی این تاثیرات محدودیت می‌یابند و یا تقویت می‌شوند)ساورخانی،۸۶:۱۳۶۸٫)

به نظر می‌رسد دیدگاه سوم واقع بینانه تر باشد ضمن اینکه نتایج تحقیقات انجام شده نیز موید همین دیدگاه است. «لازار سفلد» در تبیین این دیدگاه ها می نویسد:بسیاری تحت تاثیر همه جایی بودن وسایل ارتباط جمعی و قدرت بالقوه ی آنان به سختی هراسان شده اند. در سمپوزیوم، یکی از شرکت کنندگان نوشت: قدرت رادیو را می توان با قدرت بمب اتم مقایسه کرد. برخی دیگر بر این عقیده اند که وسایل ارتباط جمعی تاثیر چندانی بر مخاطبین خود ندارد. به نظر این دسته از اندیشمندان «دوران سلطه » وسایل ارتباطی وهمراه با آن دوران رواج عقاید تند و اسناددادنِ اثرات جادویی و خارق العاده به وسایل ارتباط جمعی پایان یافته است. برآیند نهایی و دوری از افراط گرایی این است که وسایل ارتباط جمعی و ابزار اجتماعی – فرهنگی به معنای عالی آن اثرات چشمگیری بر جای می‌گذارند، اما این اثرات نه آن چنان است که هیچ محدویتی نشناسد، یا آن که چنان ناچیز است که هیچ اعتنایی را شایسته نباشد، باید دید حدود تاثیر این وسایل چیست و در چه شرایطی این تاثیرات محدودیت می‌یابند یا تقویت شدنی هستند.؟ ((محسنی:۱۳۸۷،(۴۵با تمام این اقوال، آن چه بدیهی به نظر می‌رسد، آن است که به دور از آثار مثبت و منفی آن باید اذعان داشت که پیدایش دگرگونی های اجتماعی و تغییر ارزش های اجتماعی از مواردی است که در نتیجه ی کارکرد رسانه ها صورت تحقق به خود می گیرند. از سوی دیگر این وسایل در فرایند تهاجم فرهنگی و مقابله با آن، جنگ روانی، استعمار ملت ها در امر باز سازی و دستیابی به توسعه یافتگی، تحقق هدف های آموزشی به سرگرمی و غیره کاربرد مؤثری دارند.

امروزه در عصر انفجار اطلاعات دیگر این حقیقت به خوبی اثبات شده است که از نظر کارکردهای آموزشی، رسانه ها سهم و نقش قابل ملاحظه ای در انتقال میراث فرهنگی و فکری بشری در میان ملل و انسان ها دارا هستند. در واقع با ظهور وسایل ارتباط جمعی پیشرفته، فرایند آموزش از انحصار مدرسه و آموزش گاه ها خارج شده و جهان پهناور به عرصه ی آموزش تبدیل گردیده است. در این فرایند وسایل ارتباط جمعی، محدودیت هایی از قبیل مکان و زمان، محدودیت سنی، محدودیت های اقلیمی و… از میان برداشته شده و در زمینه ی سیاست و حکومت، همان گونه که رسانه ها بر تصمیمات سیاست مداران و هیات حاکمه اثر می‌گذارند، به منزله ی ابزاری در دست حکومت ها دارای کاربرد و کار آمدی محوری هستند. با مراعات و لحاظ کردن جنبه‌های مثبت و منفی کارکرد رسانه های گروهی، این پدیده می‌تواند از یک سو سبب وحدت، همبستگی و وفاق ملی شود و از سوی دیگر حکومت ها می‌توانند از این پدیده در ایجاد همگونی، جهت دهی افکار عمومی و هماهنگ سازی نظریات توده ی مردم و جامعه نسبت به نظام سیاسی و کارکردهای آن استفاده کنند، به طوری که در نظام های استکباری، صدا و سیما و مطبوعات، ابزاری قوی و مؤثر برای بیعت گرفتن از مردم و جامعه می‌باشند.تا آن جا که از مطبوعات که مهم ترین و بارزترین وسایل ارتباط جمعی است به عنوان «رکن چهارم » یاد می شود. (همان) ‌بنابرین‏ در تقسیم بندی سه گانه می توان کارآمدی این پدیده ها را در موارد ذیل مشاهده کرد:

۱- عامل انتقال ارزش ها و هنجارهای فرهنگی;

۲-ساماندهی ارتباط خانواده و فرد با دنیای خارجی;

۳- تاثیر گذاری بر نهادهای سیاسی اجتماعی جامعه.