• • 1. روش به دست آوردن ماتریس جنرال الکتریک

    

برای ترسیم ماتریس جنرال الکتریک مراحل مختلفی ذکر شد که چنانچه بخواهیم این مراحل را به طور یکجا و مرحله ای ترسیم کنیم باید از شکل زیر پیروی کرد .گام‌های مسئله شامل مراحل مختلفی است که به ترتیب به شرح زیر است:

۱-تعیین صنعت مورد مطالعه

۲- تعیین قوی ترین رقبای صنعت

۳-تعریف و وزن دهی جذابیت های بازار

۴-تعریف و وزن دهی به شاخص های رقابتی بنگاه

۵-رتبه بندی کسب و کار با توجه به ماتریس جذابیت بازار و جایگاه رقابتی

۶-ترسیم ماتریس جنرال الکتریک

۷-تحلیل ماتریس پرتفولیو و توسعه استراتژی بازار

شکل۲-۴: نحوه به دست آوردن ماتریس پورتفولیو جنرال الکتریک برای یک شرکت

ماخذ: مایکل گولد , اندرو کمپل ،مارکوس الکساندر ۱۳۸۹، کتاب استراتژی بنگاه مادر

• 1. مدل شل/دی پی ام

‌در سال‌ ۱۹۷۵ توسط شرکت شیمیایی انگلیسی، هلندی شل به ‌عنوان پاسخ مستقیمی به تغییرات محیطی زمانه طراحی شد این تغییرات عبارت ‌بودند از وفور نفت خام وکاهش سود صنعت، بعبارت دیگر این مدل نتیجه نیاز فوری به ابزاری قابل اعتماد برای برنامه ریزی استراتژیک در دوران تورم لجام گسیخته وتغییرات غیر قابل پیش‌بینی بود تا بتواند جانشین پیش‌بینی های مالی غیرقابل اعتمادی شود که صنعت نفت استراتژی خود را بر آن ها استوار می کرد .

کانون برنامه ریزی مدل دی پی ام دارای کانون برنامه ریزی دوگانه است، جریان نقدی بلندمدت مشابه مدل بی سی جی وبازده سرمایه گذاری بلندمدت مشابه جی ئی . احتمالاًَ شل هنگام استفاده به کانون جریان نقدی نسبت به بازده سرمایه گذاری تمایل بیشتری داشته است .

• • 1. کاربرد و نمایش ماتریس شل /دی پی ام

دی پی ام شبکه ای دوبعدی است که محورx و y آن به ترتیب نقاط قوت شرکت یا موقعیت رقابتی وجذابیت صنعت یا محصول بازار رانشان می‌دهند، به عبارت دقیقتر محور x ها صلاحیت واحد تجاری یا قابلیت آن را می‌دهد. این محور به اندازه گیری مشخص کشش نسبی رقابت واحد های تجاری در دورن صنعتشان مربوط است. محورy جذابیت بخشی را که واحد تجاری در آن فعالیت می‌کند نشان می‌دهد لذا این محور به سنجش کلی وضعیت فعلی وسلامتی ودرو نمای صنعت مربوط است خانه های این ماتریس از تقسیم دی پی ام شبکه ای ۳ در۳ تشکیل می شود ، نهایتاً نه خانه حاصل می شود که هریک دارای استراتژی خاص ‌خود هستند (گلدو کمپل، ۱۳۸۹).

مضاعف کردن یا خروج

سخت کوش

رهبر

سلامتی و دورنما- ۱۰۰

کناره گیری مرحله ای یا پیشروی محتاطانه

پیشروی محتاطانه یا نگهبانی

رشد

واگذاری

عقب نشینی مرحله ای

مولد نقدینگی

قابلیت رقابتی SBU ها – ۱۰۰

شکل ۲-۵: مدل ماتریس شل/دی پی ام

ماخذ: مایکل گولد , اندرو کمپل ،مارکوس الکساندر ۱۳۸۹، کتاب استراتژی بنگاه مادر

• • 1. استراتژی های ممکن برای هر خانه مدل شل /دی پی ام

رهبر خانه ای است که صنعت مربوطه جذاب و کسب و کار نیرومند است، چنانچه صنعت به رشد خود ادامه دهد اقدام به سرمایه گذاری به منظور دفاع از موقعیت رهبری مورد نیاز است (بیش از آنچه توسط واحد های تجاری واقع در این خانه تامین می شود ) حداکثر جریان نقدی تجاری فعلی به منظور سودهای آنی.خانه رشد یعنی جذابیت صنعت متوسط است و کسب و کار نیرومند است . واحد تجاری یکی از رهبران بازار بالغ با رشد معتدل یا ثابت با حاشیه سود خوب و بدون رقیب مسلط است ، واحد های تجاری این خانه منبع اصلی تامین وجوه نقد در مجموع پورتفولیو هستند از آنجا که هیچ بهبود آتی مورد انتظار نیست ، سرمایه گذاری کم و حداکثر جریان نقدی مثبت استراتژی مورد نظر است.مولّد نقدینگی یعنی صنعت غیر جذاب و کسب و کار نیرومند است . واحد تجاری اگر رهبر نباشد یکی از رهبران است، بازار ثابت یانزولی است ، حاشیه سود کاهش یافته اما تهدید اندکی از ناحیه رقبا وجود دارد. بهره وری شرکت بالا و هزینه ها پایین است ،استراتژی ممکن برای حالت مولد نقدینگی به دلیل اینکه منبع اصلی وجوه پورتفولیوی شرکتند از آنجا که توسعه آتی وجود ندارد استراتژی سرمایه گذاری اندل یا حد اکثر کردن جریان مثبت نقدی است.(گلدو کمپل، ۱۳۸۹)، سخت کوشی یعنی صنعت جذاب ، کسب و کار از قوت متوسط برخوردار است ، استراتژی های ممکن می‌تواند اقدام به سرمایه گذاری برای قرار گرفتن در موقعیت رهبری باشد ، هر چند ممکن است به خاطر مبارزه ی گسترده بر سر سهم بازار به سرمایه گذاری اضافه تری نیاز باشد .پیشروی محتاطانه یا نگهبانی یعنی جذابیت صنعت متوسط و قدرت کسب و کار متوسط یعنی نقاط قوت یا فرصت ویژه ای وجود ندارد ، بازار به کندی رشد یا تنزل می‌کند یا ثابت می ماند. استراتژی های ممکن می‌تواند سرمایه گذاری محتاطانه و کم، حصول اطمینان از بازخورد سریع،دقت در تجزیه و تحلیل باشد .کناره گیری مرحله ای یعنی صنعت غیر جذاب و قوت کسب و کار متوسط ، نه قوت ویژه و نه فرضی در بازار غیر جذاب (حاشیه سود کم) ظرفیت خالی احتمالی و تراکم سرمایه.و استراتژی ممکن می‌تواند فروش دارایی فیزیکی، سر قفلی به کارگیری منابع در چشم اندازهای جذاب در سایر زمینه ها (گلدو کمپل، ۱۳۸۹)مضاعف کردن یا خروج یعنی صنعت جذاب و کسب و کار ضعیف ، موقعیت رقابتی ضعیف در یک بازار جذاب ، استراتژی های ممکن ، سرمایه گذاری یا خروج پس از تجزیه و تحلیل بسیار دقیق . با امکان دستیابی به موقعیت رهبریو مضاعف کردن ، کناره گیری مرحله ای ، پیشروی محتاطانه یعنی صنعت دارای جذابیت معتدل و موقعیت کسب و کار ضعیف است . استراتژی های ممکن ، اجتناب از سرمایه گذاری بیشتر ، اداره واحد های تجاری به منظور تامین جریان نقدی و حفظ موقعیت تا مرز سودآوری و فروش تدریجی واحد، واگذاری یعنی صنعت غیر جذاب و موقعیت کسب و کار ضعیف است ، استراتژی های ممکن این است یا با سرمایه گذاری محتاطانه از این موقعیت دورکرد یا فروش هرچه سریعتر (گلدو کمپل، ۱۳۸۹).

• • 1. کاربرد مدل شل /دی پی ام و محدودیتهای آن

این رکن که تشخیص آن‏خالى از صعوبت و دشوارى نیست، همه‏ى نیروى عرف حقوقى در آن نهفته است وعرف به وسیله‏ى آن ضمانت اجرا یافته و از عادات و رسوم جارى در زندگى‏اجتماعى باز شناخته مى‏شود. بدین جهت است که به بسیارى از اعمال و عادت‏ها که‏مدت‏ها تکرار شده و جنبه عمومى پیدا کرده ولى از دیدگاه و نظر مردم اجبارى‏نیستند و مردم آن را همانند یک قاعده‏ى حقوقى محترم نمى‏دارند، عرف اطلاق‏نمى‏گردد و تنها جزو آداب و رسوم و نزاکت‏هاى اجتماعى به‏شمار مى‏آیند. همانندآدابى که توده‏ى‏مردم در طرز معاشرت و برخورد با هم رعایت مى‏کنند یا مراسم‏محلى که در پاره‏اى از جشن‏ها و سوگوارى‏ها برپا مى‏سازند.(کاتوزیان،۱۳۸۵،ص۱۸۸)

‌بنابرین‏ تنها هنگامى رفتار اجتماعى به عنوان پدیده‏ى عرف شناخته خواهد شدکه وجود دو رکن اساسى مادى و معنوى در آن احراز گردد. این عناصر و ارکان‏تشکیل‏دهنده‏ى عرف حقوقى با وجود تعدد گونه‏هاى عرف همواره و در همه‏ى‏موارد یکسان بوده و با اختلاف زمان و مکان تغییر نمى‏یابد.

۱-۵-۲-۲-۳ موارد رجوع صریح به عرف

در بسیاری از موارد‌قانون‌گذار به صراحت حکم مسائل را به عرف احاله ‌کرده‌است: چنان که در ماده ۱۳۲ قانون مدنی که در حدود اختیار مالک در تصرفات خود معین شده و یکی از مهم ترین قواعد مدنی مربوط به حقوق مالکیت است، برای داوری عرف سهم بسزایی معین گردیده است. به موجب این ماده: « کسی نمی تواند در ملک خود تصرفی کند که مستلزم تضرر همسایه شود مگر تصرفی که به قدر متعارف و برای رفع حاجت یا رفع ضرر از خود باشد.»

در آثار قراردادها نیز، عرف اهمیت بسیار دارد. ماده ۲۲۰ قانون مدنی در باب اعتبار « عادات قراردادی » می‌گوید: « عقود نه فقط متعاملین را به اجرای چیزی که در آن تصریح شده است ملزم می کند بلکه متعاملین به کلیه نتایجی هم که به موجب عرف و عادت یا به موجب قانون از عقد حاصل می شود ملزم می‌باشند».

۱-۵-۲-۲-۴ موارد رجوع ضمنی به عرف

در پاره ای مواد، قانون از حکم عرف سخن نگفته است، ولی به طور ضمنی از آن یاری گرفته و حکم عرفی را به عنوان قاعده حقوق پذیرفته است. به عنوان مثال، ماده ۹۷۵ قانون مدنی اجرای قراردادهای خصوصی و قوانین خارجی را که برخلاف اخلاق حسنه است ممنوع می‌دارد. ولی، اخلاق حسنه امری جز عرف محسنین و پرهیزکاران نیست، و تنها ‌به این وسیله میتوان حکم ماده ۹۷۵ را به درستی اجرا کرد.(کاتوزیان،۱۳۸۵،ص۱۸۴)

همچنین، وقتی قانون سخن از قیمت یا مهلت عادله می‌گوید(مواد۱۶۷و۲۷۷ قانون مدنی) به طور کلی ضمنی داوری عرف را درباره عادلانه بودن آن ها می پذیرد، یا اگر تصرف به عنوان مالکیت را دلیل مالکیت می شناسد(ماده ۳۵) ناچار حکم عرف را درباره تحقق تصرف معتبر می‌داند.

۱-۵-۲-۳ رویه قضایی

رویه قضایی به همان علتی که یکی از منابع حقوق محسوب می شود، یکی از منابع مهم نظم عمومی تلقی می شود.نقش قاضی هر کشور در تکمیل ساختمان حقوق آن بی اهمیت تر از نقش مقنن نیست و نمی توان گفت که تأثیر افکار قضات در تحول و تکامل حقوق جامعه از مقنن کم تر است. مقرراتی که مقنن ممکن است به صورت ناقص یا متزلزل به وجود بیاورد به تنهایی جهت حفظ نظم جامعه کافی نخواهد بود. این مقررات در عمل باید مصادیق خارجی خود منجمله با اعمال حقوقی افراد تطبیق گردد. عملاً تشخیص قوانین راجع به نظم عمومی و غیر آن و تطبیق آن قانون با اعمال و درک مطابقت یا عدم مطابقت آن ها از وظایف قضات است در واقع می توان گفت قاضی مانند خیاطی است که پارچه قانون را با اندام هر عمل حقوقی مورد اختلاف می سنجد و حکم قانون را به صورتی که مناسب مورد باشد از طریق تفسیر اعلام می‌دارد.برای مثال باید گفت مطابق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی « در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است. » حال فرض کنیم ضمن عقد نکاحی شرط شود که نفقه مطلقاً و برای همیشه حق ندارد از زوج مطالبه نماید آیا این شرط ، صحیح است یا خیر؟

در وهله اول ممکن است تصور شود که با در نظر گرفتن ماده ۱۱۱۹ قانون مدنی که می‌گوید:« طرفین عقد ازدواج می‌توانند هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد مذبور نباشد در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگری بنمایند . . . » چنین شرطی صحیح است. اما این عقیده با این ماده قبل توجیه و درست نخواهد بود ، به جهت آنکه قواعد عمومی و احکام شروط باطل و مبطل قبلاًدر موارد ۲۳۲ و ۲۳۳ قانون مدنی بیان شده اند و مقنن در واقع خواسته است ضمن ماده ۱۱۱۹ به مناسبت اهمیت عقد ازدواج روی خلاف مقتضای عقد تأکید و یادآوری نماید.

زیرا از میان تمام شروط مذکور در مواد ۲۳۲ و ۲۳۳ تنها شرط مقتضای عقد است که نکاح را ماهیتاً باطل می‌سازد و شروط دیگر در ماهیت عقد نکاح تأثیری ندارد. پس تکرار اینجمله در ماده ۱۱۱۹ دلیل تجویز سایر شروط فاسد نمی باشد. بند۳ ماده ۲۳۲ که بیان می‌دارد که « شروطی که نامشروع است » ما را ‌به این فکر سوق می‌دهد که آیا شرط اسقاط قبلی نفقه زوجه از شروط نامشروع محسوب است یا خیر؟ در این مورد ممکن است نظریات مختلفی برای قضات دادگاه ها به وجود آید.

بدین استدلال که هدف و غرض قانون از ایجاد تأسیس مذبور ، حمایت سلامتی افراد خانواده و جلوگیری از این پیش آمد است که آنان سربار جامعه شوند. در حقوق اسلام نفقه زن از حقوق غیر قابل اسقاط و نتیجتاً راجع به نظم عمومی تلقی گردیده است.

۱-۵-۲-۳-۱ موارد دخالت رویه قضایی در قانون

دادگاه در چهار مورد ناچار است به عرف و روح قانون و اندیشه‌های حقوقی ( فتاوای معتبر ) استناد کند:

۱- در صورت نقص قانون

۲- در حالت سکوت قانون

۳- ‌در مورد اجمال قانون

۴- ‌در مورد تناقض قوانین

۱-۵-۲-۳-۲ نقص قانون

قانون وقتی ناقص است که نتواند اعمال و وقایع حقوقی را که به حکم عقل و انصاف باید مشمول آن باشد، در برگیرد. در چنین مواردی، دادرس می‌تواند با بهره گرفتن از هدف قانون‌گذار، متمم حکم ناقص اورا بیابد.(کاتوزیان،۱۳۸۵،ص۱۹۵)

۱-۵-۲-۳-۳ سکوت قانون

در بسیاری از فروع، قانون هیچ حکمی ندارد، و بر دادرس است که روح قوانین و عرف و عادت راه حلی برای آنان بیابد.

برای مثال، هیچ یک از قوانین ما درباره مهلت اجرای قانون در خارج از کشور حکمی ندارد، و دادگاه باید تصمیم بگیرد که آیا در هر مورد خاص با توجه به قرائن کار باید این مهلت را معین کرد، یا از مفاد قانون می توان راه حل کلی برای این مشکل پیدا کرد؟

اصل ۱۶۷ قانون اساسی قاضی را موظف ‌کرده‌است که ‌در مورد سکوت قانون به استناد منابع معتبر اسلامی یا فتاوی معتبر رأی بدهد. ولی، آنچه از نظر نویسندگان قانون دور مانده این است که در بسیاری موارد از منابع و فتاوی نیز نمی توان حکمی به دست آورد، آنگا این پرسش به میان می‌آید که دادرس چه باید بکند؟

از سویی ناچار به صدور حکم است، و از سوی دیگر، منبع کافی در اختیار ندارد. در چنین حالی است که ناچار باید به عرف و عقل متوسل شود. عقل او را در یافتن حکم یاری می‌کند ولی عقل مستقل نیز تابع ضرورت ها و نیاز های اجتماعی است و در واقع یکی از عوامل مهمی که آن را رهبری می‌کند « عرف » است.(کاتوزیان،۱۳۸۵،ص۱۹۶)

۱-۵-۲-۳-۴ اجمال قانون

تعیین‌کننده اساسی میزان عزت‌نفس کاری است که شخص صورت می‌دهد و اقداماتی است که در انتخاب‌های آگاهانه خود به انجام می‌رساند. اراده به معنای آن نیست که بتوانیم هر کاری را که بخواهیم انجام دهیم بلکه اراده نیروی قدرتمندی در زندگی ماست که به توانایی مواجه با مسائل و مشکلات زندگی را می‌دهد. انتخاب و گزینش هدف‌های واقع‌بینانه در زندگی و تمرکز بر آنان از نشانه های عزت‌نفس سالم است. دنبال کردن این هدف‌ها تا تحقق و دستیابی آنان حاصل اندیشه قوی اراده قوی و عزت‌نفس کافی است.

لازمه زندگی آگاهانه احترام گذاشتن به خود و دیگران. احترام گذاشتن به واقعیت‌ها. شناخت نیازها. خواسته هاو پذیرش امکانات و واقعیت‌های موجود زندگی هر فرد است. زندگی آگاهانه یعنی در برابر حقایق احساس مسئولیت کنیم. یعنی اگر من آرزوی خرید لباس یا وسیله جدیدی داشته باشم و همزمان ببینم که باید اجاره خانه‌ام را بپردازم و در نتیجه پولی برای خرید لباس جدید باقی نماند و خرید لباس را منطقی نمی‌دانم و موقعیت را و امکانات خود را با حفظ احترام به خود هماهنگ می‌کنم. یا اگر باید تن به یک عمل جراحی و مصرف داروئی بدهم که پزشک معالجم آن را برای سلامت من لازم می‌داند به‌جای طفره رفتن از درمان و هراس و ترس از واقعیت موجود. باشهامت و آگاهانه به درمان خویش اولویت می‌دهم، ناامیدی، دلسردی ترس از روبه‌رو شدن با واقعیت‌ها درست نقطه مقابل زندگی آگاهانه هستند.

ابعاد عزت‌نفس

تا چندی پیش، محققین و نظریه‌پردازان، عزت‌نفس را قضاوت کلی فرد ‌در مورد خود می‌دانستند اما در سال‌های اخیر مشخص‌شده است که کودکان و بزرگ‌سالان، خودشان را از زوایا و جنبه‌های مختلف مورد ارزیابی و قضاوت قرار می‌دهند که در این رابطه می‌توان جنبه‌های اجتماعی، بدنی، تحصیلی، خانوادگی و کلی را نام برد
برای روشن شدن مطلب، ‌در مورد هرکدام از موارد فوق توضیحاتی مختصر ارائه خواهد شد:

عزت‌نفس اجتماعی

شامل عقاید کودک ‌در مورد خودش به عنوان یک دوست برای دیگران است. آیا کودکان دیگر او را دوست دارند؟ آیا عقاید و افکار او برای آن‌ ها ارزشمند است؟ آیا او را در فعالیت‌هایشان شرکت می‌دهند؟ آیا از ارتباط و تعامل باهم سالان خود احساس رضایت می‌کند؟ به‌طورکلی کودکی که نیاز اجتماعی‌اش برآورده شود، صرف‌نظر از این‌که چه تعداد از آن‌ ها با آداب و اصول موردقبول ملی مطابقت دارد، احساس خوبی در این زمینه خواهد داشت؟ (اکبری، ۱۳۸۰)

عزت‌نفس بدنی

عزت‌نفس بدنی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به توانایی بدنی خود اطلاق می‌شود که از طریق فعالیت‌ها و کنش‌های بدنی در فرد به وجود می‌آید؛ ‌بنابرین‏ اگر فرد از سلامت و توانایی بدنی خوبی برخوردار باشد، بر عزت‌نفس بدنی او تأثیر مثبت خواهد گذاشت و بالعکس نواقص جسمانی و عدم توانایی در انجام فعالیت‌ها و مهارت‌ها، تأثیر منفی بر عزت‌نفس بدنی فرد خواهد داشت (اسلامی نسب، ۱۳۷۳)

عزت‌نفس تحصیلی

عزت‌نفس تحصیلی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به ارزشمندی تحصیلی خود مربوط می‌شود. اگر واکنش اطرافیان ‌در مورد وضعیت تحصیلی فرد مطلوب باشد، در او احساس رضایت از خود ایجاد نموده و به قضاوت مثبت فرد درباره خودش کمک می‌کند.

عزت‌نفس خانوادگی

ارزیابی و قضاوت فرد به عنوان عضوی از خانواده را عزت‌نفس خانوادگی می‌گویند که در اثر تعامل فرد با اعضاء خانواده در او به وجود می‌آید. نوع رابطه متقابل فرد با پدر، مادر، برادران و خواهران و سایر اعضاء خانواده و این‌که فرد تا چه اندازه توسط آن‌ ها پذیرفته‌شده است، در چگونگی نگرش او نسبت به خود مؤثر است و عزت‌نفس خانوادگی او را تعیین می‌کند.

عزت‌نفس کلی

عزت‌نفس کلی به ارزیابی و قضاوت فرد نسبت به کلیه ارزش‌های خود اطلاق می‌شود که این جنبه از عزت‌نفس، سایر جنبه‌های فوق را در خود دارد و در واقع به آن‌ ها نوعی وحدت و یکپارچگی می‌بخشد. فردی که عزت‌نفس کلی مثبتی دارد، از کلیه جهات بدنی، اجتماعی، خانوادگی و تحصیلی، خود را مطلوب و خوب می‌داند. او نگرش مثبت خود را از واکنش مثبت اعضاء خانواده، همسالان، معلمین و توانایی‌های بدنی خود کسب نموده است. چنین فردی، بهتر می‌تواند با مشکل خود مقابله کند (اسلامی نسب، ۱۳۷۳)

خودپنداره به صورت مجموعه باورهایی که شخص درباره خود دارد، تعریف می‌شود. به عبارتی هر فردی، باورهای خود درباره خودش را، خودش فراهم می‌آورد که اصطلاحاً خودپنداره نامیده می‌شود. در شکل‌گیری خودپنداره منابع زیادی وارد عمل می‌شود: واکنش‌های دیگران، مشاهده رفتارهای خود، مقایسه خود با اشخاصی که به او شباهت دارند و در همان محیط زندگی می‌کنند. در حالی که عزت‌نفس عبارت از ارزیابی شخص از ویژگی‌های خاص خود است. ‌بنابرین‏، خیلی ساده می‌توان گفت که عزت‌نفس یعنی احساسی که فرد نسبت به خود دارد (گنجی، ۱۳۸۱).

نحوه شکل‌گیری عزت‌نفس:

عزت‌نفس در هر فرد بر اساس ترکیبی از اطلاعات عینی ‌در مورد خودش و ارزش‌های ذهنی که برای آن اطلاعات قائل است ‌بنا نهاده می‌شود. نحوه شکل‌گیری عزت‌نفس را از طریق تفکر ‌در مورد ((‌خود ادراک‌شده^[۱۰])) و ((‌خود ایدئال)) می‌توان بررسی کرد خود ادراک‌شده همان خود پندار است؛ یعنی دیدگاه عینی فرد ‌در مورد مهارت‌ها صفات و ویژگی‌هایی که در خود می‌بیند یا فاقد آن است. خود ایدئال عبارت است از اینکه هر فرد دوست دارد خود داشته باشد زمانی که خود ادراک‌شده و خود ایدئال باهم هم‌تراز باشند. فرد از عزت‌نفس بالایی برخوردار است (پپ^[۱۱] و همکاران ۱۹۸۹).

مفهوم خود منفی (تصور بد از خود):

بیمارانی که تصور بد از خوددارند معمولاً برداشت منفی از خود و دنیادارند، محتوی فکر معمولاً به صورت نشخوار ذهنی و غیر هذیانی ‌در مورد نیستی، گناه، خودکشی و مرگ است. بسیاری از بیماران قرائن کاهش سرعت و حجم کلام نشان داده و پرسش‌ها با کلمات کوتاه و به‌کندی واکنش نشان می‌دهند. تقریباً ۱۰ در صد بیماران افسرده علائم بارز اختلال تفکر معمولاً به صورت وقفه تکلم، فقر عمیق محتوی کلام یا حاشیه پردازی قابل‌توجه دارند (‌کاپلان سادوک -۱۳۷۳).

آن‌ ها خود را ناتوان‌تر از این می‌بینند که بر مشکلات فائق آیند، احساس حقارت خود را با ذکر این عبارت که من ناتوانم، قدرت انجام این کار را ندارم، این کار برای من سنگین است و… بیان می‌کنند و در حال ناراحت‌اند از اینکه نمی‌توانند بر اساس خود عمل کنند و به‌پیش روند، در برابر شکست زود مأیوس و افسرده می‌شود. کسی که تصور بد از خود دارد احساس خستگی می‌کند، حتی اگر ساعت‌ها خوابیده باشد بازهم بی‌حال و بدون انرژی است. هیچ‌چیز به نظرش جالب نیست و حالت بی‌تفاوتی دارد. اغلب آرزو می‌کند ای‌کاش می‌توانست چیزی پیدا کند که موجب به حرکت درآوردن و دمیدن روح زندگی او می‌شود ولی به نظر او هیچ‌چیز حتی ارزش امتحان کردن را هم ندارد. البته باید راهی برای حل این مشکل بزرگ در دانش آموزان پیدا کرد.(رضازاده،۱۳۷۶).

ضعف اعتمادبه‌نفس:

دکتر میرمحمد صادقی معتقد است هرگاه حتی یک نفر از سلاح کشیدن فرد بهراسد، مرتکب مشمول تبصره (۱) نخواهد شد. به نظر می‌رسد که حتی اگر ترس آن یک نفر، بنابه قضاوت عرف، معقول نباشد (مثل اینکه وی کودک یا شخص فوق العاده ترسویی بوده باشد) نیز مرتکب نمی تواند از تبصره ی(۱) استفاده کرده و از شمول عنوان محاربه بگریزد^[۹۱].

گفتار دوم: اهمیت وسیله و موضوع جرم

الف: اهمیت وسیله در محاربه

همان‌ طور که قبلا بیان گردید برای تحقق محاربه استفاده از وسیله شرط است. آنچه که روایات استفاده از سلاح را شرط کرده‌اند منحصر به اسلحه سرد یا گرم نیست، بلکه هر نوع وسیله ای که در قتال و جنگ مورد استفاده قرار گیرد را شامل می شود.

شهید ثانی با توجه به آیات و روایات وارد در این زمینه تفاوتی را بین انواع سلاح قائل نیست و می فرماید: «فلو اقتصر علی الحجر و العصا و الاخذ بالقوه فهو محارب^[۹۲]».

یعنی در تجرید سلاح قناعت می شود به سنگ یا عصا و یا حتی اخذ مال با بهره گرفتن از قدرت بدنی، چنین شخصی با توجه به عموم آیه محارب است.

قانون‌گذار نیز به تبعیت از آیات و روایات وارد تفاوتی را بین سلاح گرم و سرد قائل نشده و در تبصره ۳ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی ‌به این نکته اشاره ‌کرده‌است: «میان سلاح سرد و سلاح گرم فرقی نیست». ‌بنابرین‏ انواع سلاح های گرم نظیر تفنگ، نارنجک، کلت، هفت تیر و انواع سلاح های سرد نظیر سرنیزه، اسلحه شکاری، چاقو، قمه، شمشیر، ساطور و هر وسیله ای که به آن اطلاق اسلحه بشود شامل می شود^[۹۳].

سوالی که در اینجا مطرح است این است که اگر اسلحه به کار رفته تقلبی باشد، کما اینکه در بعضی ‌از پرونده های مطرح در دادگستری مشاهده می شود مرتکب از مشابه پلاستیکی اسلحه کمری استفاده نموده است، آیا به عمل ارتکابی این شخص محارب اطلاق می شود یا خیر؟

در پاسخ می توان گفت هرچند در ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی صرف ارعاب و سلب امنیت و آسایش مردم با دست بردن به اسلحه کافی است، هرچند اسلحه تقلبی باشد، ولی تفسیر مضیق اقتضاء می‌کند عمل ارتکابی را مستوجب محاربه ندانیم. به همین ترتیب اگر شخصی به روی مردم اسلحه بکشد بدون اینکه تیراندازی نماید یا تیراندازی بکند و به کسی اصابت نکند؛ اگر اسلحه کشیدن باعث ایجاد هراس و رعب و وحشت گردد، حکم محارب را خواهد داشت ولی اگر تیراندازی جنبه عمومی نداشته باشد و باعث وحشت عامه مردم نگردد مرتکب محارب محسوب نمی شود و اگر در اثر تهدید کسی کشته شود ماده ۳۲۵قانون مجازات اسلامی و اگر فقط قصد تهدید داشته باشد مقررات ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی درباره وی اعمال خواهد شد.

ب: اهمیت موضوع جرم

با توجه به اهمیت موضوع جرم محاربه باید بیان داشت که موضوع جرم محاربه عبارت است از ایجاد خوف برای مردم یا سلب امنیت عمومی^[۹۴].

درجه ارعاب و هراس و سلب امنیت و وسعت عملی سلب آزادی و امنیت تاثیری در ماهیت عمل انجام شده ندارد. ملاک مردم هم کمیت آن ها نیست بلکه مقصود آن است که به نحوی موجب اغتشاش و سلب امنیت عمومی شود ولو اینکه از طریق ترساندن یک نفر باشد.

تقریبا تمام روایات ‌به این معنا عنایت دارد که صرف شهر السلاح و تجربه آن در تحقق عنوان کفایت نمی کند بلکه علاوه بر آن ایجاد ترس و وحشت باید باشد اما اینکه آیا اخذ مال نیز شرط است یا خیر؟ بین کلمات فقهای عظام و مبانی اختلاف وجود دارد. کما اینکه شهید ثانی معتقد است عموم آیه دلالت می‌کند که اخذ مال شرط نیست^[۹۵].

آنچه مسلم است این است که اگر اخذ مال نکند و کسی را نترساند محارب به حساب نمی آید. مثلا اگر جاده را بسته است ولی نه کسی راترسانده، و نه جنایتی مرتکب شده است، در اینجا نفس فعل او مباح نیست و تعزیر می‌گردد ولی محارب نیست، حتی اگر به قصد اخذ مال رفته ولی علی سبیل المغالبه نبوده باشد در اینجا نیز محاربه صدق نمی کند، بلکه عنوان اختلاس بر وی صادق است.

‌بنابرین‏ در تحقق موضوع محاربه دو عمل شرط شده است، یک اسلحه کشیدن و دیگری ترسانیدن مردم. سوالی که وجود دارد این است که آیا قصد ترساندن هم شرط است یا خیر؟ شهید ثانی در شح لمعه می فرماید: اصح اقوال این است که شرط نیست، چرا؟ به جهت عموم آیه ۳۳ سوره ی مائده و نیز به دلیل عمومیت آیه، بین زن و مرد فرق نگذاشته است^[۹۶].

‌بنابرین‏ محارب کسی که با دست بردن به سلاح ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم را بکند، بدین ترتیب دست بردن به سلاح در اماکن عمومی که مردم به آنجا رفت و آمدمی کنند مثل بانک ها و … مصداق محارب خواهد داشت، ولی اگر تهدید علیه یک یا چند نفر به خصوص باشد جرم محاربه تحقق نخواهد یافت به همین جهت است که مقنن در تبصره ۲ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی مقرر نموده: «اگر کسی سلاح خود را با انگیزه عداوت شخصی به سوی یک یا چند نفر مخصوص بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد محارب و مفسد فی الارض محسوب نمی شود».

گفتار سوم: نتیجه مجرمانه و شروع به جرم در بزه محاربه

الف: تحلیل لزوم یا عدم لزوم تحقق نتیجه

در حقوق جزای عمومی جرائم را بر حسب عنصر مادی به جرائم مطلق و مقید تقسیم می‌کنند. جرم مطلق، جرمی است که تحقق آن منوط به حصول نتیجه نیست مثل جرم سم دادن در حقوق فرانسه که صرف نظر ازتاثیر آن خود جرم مستقلی است و جرم مقید یا مادی، جرمی است که نتیجه ای که از آن منظور مرتکب بوده حاصل شده باشد. مانند قتل که با سلب حیات از مجنی علیه تحقق می‌یابد^[۹۷]».

محاربه که از جرائم مطلق است و برای تحقق آن حصول نتیجه مجرمانه یعنی ایجاد رعب و وحشت و خوف در مردم لازم نیست. به عبارت دیگر موضوع جرم محاربه عملی است که قابلیت سلب آسایش و ایجاد رعب و وحشت برای مردم را داشته باشد^[۹۸]، و اینکه تبصره ۱ ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی مقرر داشته: «کسی که به روی مردم سلاح بکشد ولی در اثر ناتوانی موجب هراس هیچ فردی نشود محارب نیست». دلیل بر آن نیست که برای تحقق محاربه نتیجه مجرمانه شرط است. بلکه حاکی از آن است که چنین افرادی اصولا نمی توانند قصد اخافه داشته باشند، یعنی برای قصد اخافه داشتن لازم است در مرتکب بالقوه امکان انجام چنین قصدی وجود داشته باشد و به مجردی که با قصد مذکور حرکت کند محارب است ولو اینکه موجب خوف شود یا نه و نیز بردن مال مردم یا کشتن آن ها تاثیری در محارب بودن او ندارد.

ب: تحلیل شروع به جرم در محاربه

عبور از قصد مجرمانه و عملیات مقدماتی و ورود در مرحله اجرایی جرم را، به نحوی که اعمال انجام شده متصل به جرم باشد، شروع به آن جرم گویند مشروط بر آنکه بزه به طور کامل واقع نشود و زیر عنوان جرم تام قرار نگیرد^[۹۹].

شروع به جرم وقتی مستوجب کیفر است که برای مرتکب آن، ضمانت اجرای کیفری پیش‌بینی شده باشد^[۱۰۰].

طبق ماده ۴۱ قانون مجازات اسلامی «هرکس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد محکوم به مجازات همان جرم می شود».

از نظر چلبی انسجام اجتماعی در یک حوزه تعاملی معین، شکل و معنا پیدا می‌کند و دورکیم معتقد بود که در طی مراسم و مناسک جمعی است که احساس جمعی عمیقی که دورکیم از آن به عنوان عاطفه جمعی یاد می‌کند، شکل می‌گیرد و همین عاطفه جمعی است که موجبات افزایش و تحکیم انسجام را فراهم می‌آورد (چلبی، ۱۳۷۲).

دروکیم وجود انسجام را برای هر جامعه امری بسیار مهم و ضروری می‌داند. او جهت اثبات تأثیر پدیده اجتماعی انسجام و همبستگی بر سایر عوامل به‌ خصوص عوامل فردی نظیر خودکشی یا استفاده از آمار و ارقام، به بررسی رابطه بین همبستگی با نرخ خودکشی که یک پدیده به‌ظاهر فردی است و در انزوای اجتماعی رخ می‌دهد، در بین گروه‌های مختلف مذهبی پروتستان و کاتولیک در اروپای قرن نوزدهم می‌پردازد و ‌به این نتیجه می‌رسد که بین نرخ خودکشی با درجه یکپارچگی و انسجام اجتماعی رابطه معکوسی وجود دارد و در بین جمعیت‌هایی که درجه همبستگی و توافقشان بالا است در مقایسه با سایر گروه‌های که از درجه همبستگی پایین‌تری برخوردارند، رفتار انحراف آمیز کمتری مشاهده می‌شود (چلبی،۱۳۷۲).

۲-۳-۴-۳٫ مشارکت اجتماعی: مشارکت اجتماعی، بر وزن مفاعله از نظر لغوی به معنای شرکت دوجانبه و متقابل افراد برای انجام کاری است. از دیدگاه جامعه‌شناسی مشارکت اجتماعی نوعی فرایند چندجانبه است که در متن اجتماع روی می‌دهد (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۰). واژه مشارکت از لحاظ معنای لغوی شراکت و مشارکت در کاری، امری و یا فعالیتی جمعی و گروهی را می‌رساند. اما از منظر جامعه‌شناختی مشارکت در سطح عمل و تعهد (عمل مشارکت) همچنین در سطح حالت و وضع (امر شرکت کردن) از یکدیگر متمایز می‌شود. در معنای اول مشارکت داشتن شرکتی فعالانه در گروه را می‌رساند و بر فعالیت انجام شده تأکید می‌کند و در معنای دوم از تعلق گروهی خاص و داشتن سهمی در هستی آن خبر می‌رساند (دهقان و غفاری، ۱۳۸۴). مشارکت نوعی کنش هدفمند است که در فرایند تعاملی بین کنشگر و محیط اجتماعی او جهت نیل به اهداف معین و از پیش تعیین‌شده، رخ می‌دهد (ازکیا و غفاری، ۱۳۸۰).

شبکه های مشارکتی نقشی کلیدی در تولید سرمایه اجتماعی دارند. اما همه حوزه ها از نظر تئوریک برای تولید سرمایه اجتماعی صلاحیت ندارند و تنها حوزه هایی که به صورت داوطلبانه، آزاد و خودجوش شکل گرفته باشند می‌توانند به تولید سرمایه اجتماعی کمک کنند. شبکه های مشارکت اجتماعی سالم هستند که در آن‌ ها لکنت زبان نباشد و همه افراد بر مبنای سخن و کلام با یکدیگر ارتباط برقرار نمایند و مسائل فی‌مابین از طریق منطق حل‌وفصل گردد. شبکه های مشارکت اجتماعی در هر جامعه‌ای بیانگر میزان سرمایه اجتماعی در آن جامعه است و هرچقدر شبکه های اجتماعی در هر جامعه‌ای گسترده‌تر باشد سرمایه اجتماعی بیشتر و غنی‌تر است (علاقه بند، ۱۳۸۴).

۲-۳-۴-۴٫ حمایت اجتماعی: حمایت اجتماعی دارای ابعاد گوناگونی است آلووی و ببینگن (۱۹۸۷) معتقدند که حمایت اجتماعی دارای دو بعد مهم ساختاری و عملکردی است. بعد ساختاری حمایت اجتماعی عبارت است از ویژگی کمی و عینی حمایت و بعد عملکردی حمایت اجتماعی شامل ویژگی‌های کیفی و ذهنی حمایت می‌شود. حمایت اجتماعی دارای دو شکل عاطفی و ابزاری است. حمایت اجتماعی عاطفی ایجاد نوعی رابطه صمیمی و بامحبت با افراد است و منظور از حمایت اجتماعی ابزاری ارائه خدمات، کمک در فعالیت‌ها دادن پول و سایر کمک‌هایی است که از منابع مختلف در اختیار فرد یا گروه قرار می‌گیرد. اعضای خانواده، دوستان و نزدیکان مهم‌ترین منبع ارائه و فراهم کردن حمایت عاطفی برای فرد هستند. اما ‌در مورد حمایت ابزاری خانواده مهم‌ترین منبع ارائه کننده خدمات به فرد می‌باشد (زکی، ۱۳۸۷).

ولمن معتقد است منبع حمایت و اینکه چه نوع پیوندهایی چه نوع حمایتی را ارائه می‌کند از اهمیت بسزایی برخوردار است. مطالعات گسترده نشان می‌دهند که افراد بیشترین حمایت را از طریق خانواده، خویشاوندان، دوستان، همسایگان و همکاران دریافت می‌کنند. پیوندهای گوناگون منابع مختلفی برای فرد جهت دریافت حمایت فراهم می‌کنند. ‌بنابرین‏ طیف وسیعی از حمایت‌های اجتماعی فرد را قادر می‌سازد تا توانایی رویارویی با مشکلات و بحران‌های زندگی روزمره را کسب کنند (ولمن، ۱۹۹۲: نقل در باقری، ۱۳۸۵).

ولمن بر شش نوع حمایت تأکید می‌کند:

حمایت مصاحبتی

حمایت عاطفی

حمایت مالی

حمایت اطلاعاتی

حمایت مشورتی

هرکدام از اعضای خانواده، خویشاوندان، نزدیکان، و دوستان و اقوام نزدیک و دور می‌توانند به صورت بالقوه ارائه و ‌تامین کننده اشکال حمایت اجتماعی باشند (باقری، ۱۳۸۵).

۲-۳-۵٫ ابعاد مختلف سرمایه اجتماعی

ناهاپلیت و گوشال سه بعد برای سرمایه اجتماعی در نظر می‌گیرد: ساختاری، شناختی و رابطه‌ای

بعد ساختاری سرمایه اجتماعی: این بعد الگوی کلی روابطی را که در سازمان‌ها یافت می‌شود در نظر دارد. ‌به این معنا که این بعد، حدی را که افراد در سازمان به یکدیگر متصل می‌شوند در برمی‌گیرد. بعد ساختاری سرمایه اجتماعی از شکل ساختاری، تنوع، مرکزیت و نقش مشارکت‌کنندگان در شبکه منتج می‌شود.

بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی: این بعد ماهیت روابط را در سازمان در برمی‌گیرد. به عبارت دیگر در حالی که بعد ساختاری بر این امر متمرکز می‌گردد که آیا کارکنان یک سازمان اصولاً به هم متصل هستند یا خیر، بعد ارتباطی بر ماهیت و کیفیت این ارتباط متمرکز می‌گردد. بعد رابطه‌ای به روابط شخصی اطلاق می‌شود که از طریق روند تعاملات یعنی حدی که اعتماد، تعهد، روابط دوجانبه بین گروه‌ها وجود دارد توسعه می‌یابد.

بعد شناختی سرمایه اجتماعی: این بعد دربرگیرنده میزان مشارکت کارکنان درون یک شبکه اجتماعی در یک دیدگاه یا درک مشترک میان آنان است و مانند بعد ارتباطی به ماهیت ارتباطات میان افراد دریک سازمان می‌پردازد. این بعد به منابعی اطلاق می‌شود که برای گروه‌ها تفسیرها و تعابیر مشترک فراهم می‌کند. (ناهاپلیت و گوشال، ۱۹۹۸).

۲-۳-۶٫ انواع سرمایه اجتماعی

پوتنام (۲۰۰۲) سرمایه اجتماعی را به چهار دسته تقسیم می‌کند و اعتقاد دارد که این انواع مختلف دارای تمایزات منحصربه‌فرد نیستند. در عوض آن‌ ها ‌عدسی‌های مکمل متفاوتی‌اند که از میان آن‌ ها می‌توان سرمایه اجتماعی را شناخت. با توجه به نظر پوتنام انواع سرمایه اجتماعی به شرح زیر است:

1. 1. سرمایه اجتماعی رسمی^[۳۱] و غیررسمی^[۳۲]: بعضی شکل‌های سرمایه اجتماعی مانند انجمن‌های اولیا و مربیان و یا اتحادیه‌های کارگری رسمی سازمان یافته‌اند. به طوری که دارای مسئولان مشخص، شرایط عضویت، وظایف، جلسات معین و مانند این‌ها هستند. اما ترتیب دادن بازی‌های بسکتبال با افرادی که در یک رستوران جمع می‌شوند به شدت غیررسمی است. هردوی آن‌ ها شبکه هایی تشکیل می‌دهند که ارتباط متقابل در آن‌ ها می‌تواند توسعه یابد و این ارتباطات می‌تواند نتایج خصوصی و عمومی در برداشته باشد.