ریشه شناسی: (رک. panǰag, rōz). واژۀ truftag مرکب است از: بن ماضی truft- + پسوند صفت ساز -ag ؛ هند و ایرانی آغازین: *tarp- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۱۰)؛ سانسکریت: tṛptá- مرتبط با tṛpú- «دزد» از ریشۀ tṛp- «دزدیدن، ارضا کردن خود با انجام کاری» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۴۵۴)؛ اوستایی: مشتق از ریشه tarǝp- و بن مضارع tərəfiia- (بارتولومه، ۱۹۰۴: ۶۴۳)؛ از ریشۀ tarp- «دزدیدن» (کلنز، ۱۹۹۵: ۲۵)؛ فارسی میانه: truftag [tlwptk’] «دزدیده، اندرگاهی» (مکنزی، ۱۹۷۱: ۸۴؛ بهار، ۱۳۷۵: ۵۱)؛ taruftag «دزدیده، (پنجۀ) دزدیده، (خمسه) مسترقه» (بهار، ۱۳۴۵: ۱۵۵-۱۵۶)؛ truftak (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۹۵)؛ فارسی نو: تروفته؛ مرتبط با ترفند (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۹۵)؛ معادل عربی: مسروقه، مسترقه.

panǰag [pnck’ | Av. paṇča-]
(گاه‌شماری: مقیاسات)
* پنجه؛ دوره پنج روزه
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: برخی از مترادفهای این واژه در لغتنامه دهخدا عبارتند از: پنجک، پنجه، فنجه، پنج‌روزی، پنجهء گزیده، پنجهء دزدیده، خمسهء مسترقه، ایام‌المسترقه، ایام‌المختاره.
ریشه شناسی: این واژه مرکب است از: عدد panǰ + پسوند اسم ساز -ag : هند و ایرانی آغازین: *panča- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۷۸)؛ سانسکریت: pañcaka «پنجه» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۵۷۸)؛ اوستایی: paṇča- (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۳۸)؛ فارسی میانه: panjak [pnck] «پنجه، ۵ روز، پنجه مسترقه» (بهار، ۱۳۴۵: ۱۳۵)؛ panǰag [pnck’] «خمسه، پنجه، دست» (مکنزی، ۱۳۷۳: ۱۱۹)؛ panj [pnc’] «پنج» (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۵۰)؛ فارسی میانه اشکانی ترفانی: panǰ [pnj] «پنج» (بویس، ۱۹۷۷: ۷۱)؛ فارسی میانه ترفانی: panz [pnz, pnc] «پنج» (بویس، ۱۹۷۷: ۷۱)؛ فارسی نو: پنجه، پنج؛ انگلیسی: fifth, five ؛ معادل انگلیسی: pentad ؛ معادل عربی: خمسه.
ترکیبات:
panǰ gāh ī gāhānīg «پنج گاه گاهانی: پنجه آخر سال، (مصادف است با پنجه دزدیده)»
panǰ rōz gāhānbār «پنج روز گاهنبار: هر یک از شش پنجه گاهنبار، جشن گاهنبار»
panǰ rōz ī duzīdag «پنج روز دزدیده: پنجه دزدیده، خمسه مسترقه»
panǰ rōz ī gāhānīg «پنج روز گاهانی: پنج گاه گاهانی، پنجه آخر سال»
panǰ rōz ī truftag «پنج روز دزدیده: پنجه دزدیده، خمسه مسترقه»
panǰag ī weh «پنجه نیک: پنج گاه گاهانی».

panǰag ī weh [pnck’ y ŠPYL]
(گاه‌شماری: تقسیمات سال)
* پنجه نیک: پنج گاه گاهانی، (مصادف است با پنجه دزدیده)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: (رک. panǰ gāh ī gāhānīg)
ریشه شناسی: (برای بررسی ریشه شناختی جزء اول رک. panǰag). بررسی ریشه شناختی weh در زیر آمده است؛ هند و ایرانی آغازین: *Huasu- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۱۲۳)؛ سانسکریت: vásvī-, vásyas-, vásīyas-, vásu- «نیک، خوب» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۹۳۱)؛ اوستایی: vaŋhauu-, vaŋhuu-, vaŋhu-, vohu-, vaŋhuuī- «نیک، خوب، عالی» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۵۸)؛ فارسی باستان: vahya-, vaʰu- (کنت، ۱۹۵۳: ۲۰۸)؛ فارسی میانه: panjag i vēh «خمسه مسترقه» (بهار، ۱۳۴۵: ۱۳۵-۱۳۶)؛ vēh [wdh; ŠPYL] «نیک، بهتر، خوب، اهورایی» (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰۸)؛ weh [ŠPYL < A špyr; wyh | N bih] «بهتر، خوب» (مکنزی، ۱۹۷۱: ۸۹)؛ فارسی میانه اشکانی ترفانی: [why-] «به»، در ترکیبات (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰۸)؛ فارسی میانه ترفانی: [why] «به»، همچنین [wyhdr] «بهتر» (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰۸)؛ پازند: vah, vahē̌, veh, vih و … (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۲۰۸)؛ فارسی نو: به؛ معادل انگلیسی: good, best, better .

Pārand [pˀlnd | Av. pāraṇdī-]
(تنجیم: ستارگان)
* ستارۀ پارند، صورت فلکی پارند
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: واژۀ «پارند» چهار بار در بندهشن تکرار شده است. بار اول، در بندهشن (۱: ۵۲) بعنوان یکی از امشاسپندان؛ بار دوم در بندهشن (۲: ۶) با صفت Mazdā-dād «مزدا-آفریده» بعنوان یکی از سرداران پاسدارِ نواحی؛ بار سوم و چهارم، در بندهشن (۲۶: ۱۲۵ و ۱۲۶)، با صفت purr-xwarrah «پُر-فرّه» و rawāg-rah «روان-گردونه» بعنوان اختری مینوی که ۵۰ ستاره دارد و اهرشونگِ امشاسپند را همراهی می‌کند. همین صفت برای پارند در ویشتاسب یشت (یشت، ۱۰: ۶۶) نیز در ترکیب pāraṇdī- raoraϑa- آمده است. مطابق بهار (۱۳۷۵: ۴۱)، بعنوان یک امشاسپند، او «زن ایزدی است نگهبان دارائی مردم». (برای توضیحات بیشتر رک. Mazdā-dād)
ریشه شناسی: مطابق رایشلت (۱۹۱۱: ۲۹۴)، واژۀ Pārand به معنی «فراوانی، ثروت» نام الهه‌ای است که در اوستا به صورت Pāraṇdī- آمده است و با واژۀ ودایی Puraṃdhay- مرتبط است؛ اما ظاهراً، این واژه مرکب است از: واژۀ سانسکریت pārá- به معنی «بالاترین، دورترین، نهایت، کمال، غایت» می‌باشد + صورت مؤنث از aṇḍa- به معنی «اوج، قله» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۶۱۹، ۱۳۰۹)، که رویهم رفته به معنی «بالاترین یا دورترین قله آسمان» است؛ هند و ایرانی آغازین: مشتق از صورت مونث و بالندۀ *par-a- «بیشترین، دورترین، بالاترین» + *Hanta- «نهایت، آخر» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۷۸، ۱۰)؛ سانسکریت: صورت مونث از pārá- + aṇḍa- (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۶۱۹، ۱۳۰۹)؛ اوستایی: pārǝndaī- «فراوانی، ثروت؛ نام الهه ای» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۹۴)؛ pāraṇdī- (یشت، ۱۰: ۶۶)؛ فارسی میانه: Pārand «پارند. از امشاسپندان، از اختران، اختر پر فره و ۵۰ ستاره و روان گردونه» (بهار، ۱۳۴۵: ۱۱۵).
ترکیبات:
purr-xwarrah Pārand ī panǰāh stārag «پارندِ پُرفرّۀ پنجاه ستاره»
Pārand ī rawāg-rah «پارندِ روان-گردونه».

Parwēz [Paz. Paruuīz | MP plwyc’ | Av. paoiryaēinī-]
(منازل قمر)
* پرویز، به معنی «انبوه، فراوانی»: خانه سوم ماه. از ۲۶ درجه و ۴۰ دقیقه حمل تا ۱۰ درجه ثور
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
بسامد و خوانش: نام این منزل قمر دو بار در بندهشن آمده است. املاهای مختلف این منزل قمر در نسخ بندهشن به شرح زیر است: الف) در بندهشن (۲: ۲): در TD1, TD2, DH با املای پازند (parvz)، در K20 با املای پازند (paruuiz)، در K20b, M51 با املای پازند (paruuīz)، (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۵پ۳۲)؛ ب) در بندهشن (۷: ۳): در TD1 با املای پهلوی (plyc’)، و در TD2, DH با املای پهلوی (plwyc’)، (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۱۱۹پ۱۸). هنینگ (۱۹۴۲: ۲۴۴)، بهار (۱۳۷۵: ۵۸) و سایر پژوهشگران، این منزل قمری را به صورت Parwēz خوانده و با «خوشه پروین» برابر گرفته‌اند.
توضیحات: در بندهشن، منزل قمری «پرویز»، خانه سوم ماه است که معادل آن در هندی Kṛ́ttikā به معنی «خنجر، کارد» نام دارد. این منزل در قسمت اولِ برج گاو قرار دارد و معادل عربی آن «ثریّا» به معنی «ثروت» است. نام این منزل در لاتین Pleiades «انبوه، فراوانی» و در اوستا Paoiriiaēinī- است. در فارسی به آن «خوشۀ پروین» می‌گویند و آن عبارت است از شش ستاره که به شکل یک ملاقۀ کوچک بر گردن گاو آسمانی قرار دارند. مطابق بندهشن (۲: ۲۱)، این صورت فلکی از اختران تیزرو و در نتیجه بلندپایه محسوب شده است (رک. axtarān ī tēz-rawišntar). نامهای دیگر این صورت فلکی در فارسی عبارتند از: پرن، پرند، پرو، پروه، رَفه، رَمه، نرگسه، نرگسهء چرخ، نرگسهء سقف لاجورد.
ریشه شناسی: این واژۀ مرکب است از: parw- «پُر، فراوان» + پسوند اسم ساز -ēz به معنی «فراوانی»؛ هند و ایرانی آغازین: مشتق از *prHu- (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۸۶)؛ سانسکریت: مشتق از pūrvī́- «انبوه، فراوان» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۶۳۶)؛ معادل سانسکریت: «خوشه پروین» kṛ́ttikā- (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۳۰۴)؛ اوستایی: paoiriiaēinī- «خوشه پروین» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۳۹)؛ فارسی میانه: parwēz (بهار، ۱۳۷۵: ۵۸؛ بهار، ۱۳۴۵: ۴۰۲؛ هنینگ، ۱۹۴۲: ۲۴۴؛ بهزادی، ۱۳۶۸: ۵)؛ پازند: paruuīz (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۵)؛ فارسی نو: (خوشۀ) پروین؛ انگلیسی: Pleiades ؛ معادل عربی: النجم، الثریّا، عقد الثریا.
ترکیبات:

Mazdā-dād [mzdtˀt’ | Av. mazda-δāta-]
(صفت ستارگان)
* مزدا داد: مزدا-آفریده
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: واژۀ Mazdā-dād ، در بندهشن (۲: ۶)، تنها یک بار و آنهم بهمراه ستارۀ پارند (Pārand)، بکار رفته است. اکثر پژوهشگرانِ بندهشن، این واژه را بعنوان نام یک ستارۀ مجزا محسوب کرده‌اند. اما همین صفت در شکندگمانیک وچار (آشا، ۲۰۰۴) دو بار (۴: ۲۸ و ۳۳) و با دو املای متفاوت (haftōiring mazdadād و haftōiring mazddād) و هر بار بعنوان صفت صورت فلکی هفت اورنگ بکار رفته است. بسامد این واژه در متون اوستایی و پهلوی بعنوان یک صفت برای پدیده های اهورایی بسیار بالا است و در نتیجه، این واژه آنقدر عام است که کاربرد آن بعنوان یک اسم خاص را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ریشه شناسی: واژه پهلوی mazdā-dād وام گرفته از واژه اوستایی mazda-δāta- به معنی «مزدا آفریده» است. جزء اول این ترکیب، mazdā- لفظاً به معنی «آنکه دارای علم است، دانا» و در عمل نام خدای بزرگ اهورامزدا است (برای توضیحات بیشتر رک. Ohrmazd). جزء دوم این ترکیب، δāta- از ریشه اوستایی dā- به معنی «آفریدن» ساخته شده است (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۳۴): هند و ایرانی آغازین: *maz-dhaH- «خرد، هوش» + *dʰaH- «دادن، آفریدن» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۶۷، ۳۵)؛ سانسکریت: medhā́- به معنی «هوش، حافظه، دانش» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۸۳۳) + صفت مفعولی از dhā- «ساختن، قرار دادن، گذاشتن» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۵۱۳؛ مایرهوفر، ۱۹۹۲: ۷۸۳)؛ اوستایی: mazdāh- (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۵۲)+ dā- «ساختن، قرار دادن، گذاشتن» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۳۴)؛ فارسی باستان: mazdā- «مزدا» با dāta- از ریشه dā- «ساختن» (کنت، ۱۹۵۳: ۱۶۵، ۱۸۸، ۱۸۹)؛ فارسی میانه: Mazdadād (بهار، ۱۳۴۵: ۲۷۹)؛ Mazdā-dād (پاکزاد، ۲۰۰۵: ۳۸)؛ Mazd-tat (انکلساریا، ۱۹۵۶: ۳۳)؛ فارسی میانه ترفانی: مرتبط با dām «مخلوقات» (بویس، ۱۹۷۷: ۳۳)؛ فارسی نو: مزدا- داده.

Mēdyārim [myty(d)ˀ(y)lym | Av. maiδiiāiriia-]
(تقسیمات سال: گاهنبار)
* مدیاریم، به معنی «میانه زمستان»: نام پنجمین گاهنبار؛ انقلاب زمستانی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: مدیاریم نام گاهنبار پنجم است که برگرفته از ترکیب اوستایی maiδiiāiriia sarəδa- به معنی «میانه سال آورندۀ سرما» است (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۹۹). بر طبق بندهشن (۱-الف: ۲۴) فصل مدیاریم، از ۱ آبان تا ۱۵ دیماه است و پس از آن بمدت پنج روز (از ۱۶ تا ۲۰ دیماه) جشن مدیاریم گاه است و در این پنجه گاهنبار، آفرینش گوسفند را جشن می‌گیرند. مطابق بندهشن (۲۵: ۳)، انقلاب زمستانی در مدیاریم گاه (۲۰ دیماه) رخ می‌دهد و از آن به بعد تا مدیوشم گاه، که انقلاب تابستانی است، «شب کاهد و روز افزاید».
از آنجا که مطابق بندهشن، در دین زردشت، هفت ماه اول سال، تابستان و پنج ماه بعدی زمستان نامیده می‌شود، آغاز فصل مدیاریم، یعنی یکم آبان، مابینِ تابستان دینی و زمستان دینی قرار می‌گیرد. در نتیجه، این فصل از «میانۀ سال دینی» آغاز می‌شود.^[۳۴] از طرفی، واژه sāl «سال» صورت پهلویِ واژه اوستایی sarəδa- به معنی «زمستان» می‌باشد؛ درنتیجه، ترکیب «میانه سال»، به معنی «نیمه زمستان» نیز هست (نک. sāl). این گاهنبار در ویسپرد (۱: ۱) در عبارت maiδiiāiriia sarəδa- موصوف به صفت «فصل سرد» شده است که برای این گاهنبار کاملاً بجاست چرا که نه تنها آغاز این گاهنبار یعنی یکم آبان برابر با «میانۀ سال دینی» است؛ بلکه، جشن پایانی آن نیز، که در ۱۵ دیماه است، دقیقاً در «میانه زمستانِ دینی» قرار می‌گیرد. (برای توضیحات بیشتر رک. gāhānbār)
ریشه شناسی: این واژه وام گرفته از واژه اوستایی maiδiiāiriia- است که مرکب است از: maiδ- «میان» + yāiriia- «سال» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۱۶۱). برای بررسی ریشه شناختی maiδ- رجوع شود به سرواژه mayān . بررسی واژه yāiriia- در زیر آمده است: سانسکریت: yā́ma-, yā́na- «روند، سفر، مسیر» از ریشه i- «رفتن» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۸۵۰، ۸۴۹)؛ اوستایی: yāiriia- «سالانه»، مشتق از yār- «سال» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۵۵، ۲۵۶)؛ فارسی باستان: yāra- در ترکیب dušiyāra- «بدسالی» (کنت، ۱۹۵۳: ۱۹۲)؛ فارسی میانه: mēdyāirim; mēdyārim gāh (بهار، ۱۳۴۵: ۲۹۱؛ بهار، ۱۳۷۵: ۵۱) ؛ Mēdyāirim (چرتی، ۲۰۰۳: ۴۶)؛ انگلیسی: year ؛ معادل عربی: سنه، شتاء؛ انقلاب شتوی.
ترکیبات:
Mēdyārim gāh «مدیاریم گاه: میانۀ سال، میانۀ زمستان؛ انقلاب زمستانی».

Mēdyōšam [mytywkš(y)m, m(y)tywšˀm | Av. maiδiiōiṣ̌am-]
(تقسیمات سال: گاهنبار)
* مدیوشم، به معنی «میانه تابستان»: نام دومین گاهنبار؛ انقلاب تابستانی.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: مدیوشم نام گاهنبار دوم است که برگرفته از واژه اوستایی «maiδiiōišam-» به معنی «میانه تابستان» است (بهار، ۱۳۷۵: ۵۱؛ اوشیدری، ۱۳۷۱: ۴۲۷). بر طبق بندهشن (۱-الف: ۲۱) فصل مدیوشم، از ۱۶ اردیبهشت تا ۱۰ تیرماه است و پس از آن بمدت پنج روز (از ۱۱ تا ۱۵ تیرماه) جشن «مدیوشم گاه» است و در این پنجه گاهنبار، آفرینش آب را جشن می‌گیرند. مطابق بندهشن (۲۵: ۳)، انقلاب تابستانی در مدیوشم گاه (۱۱ تیرماه) رخ می‌دهد و از آن به بعد تا مدیاریم گاه، که انقلاب زمستانی است، «روز کاهد و شب افزاید». ترکیب «میانه تابستان» به این دلیل به انقلاب تابستانی اشاره دارد که مطابق بندهشن، در دین زردشت، هفت ماه اول سال، تابستان نامیده می‌شود (نک. sāl)؛ به همین دلیل است که ۱۵ تیرماه دقیقاً در میانه تابستان دینی قرار می‌گیرد. این گاهنبار در اوستا (ویسپرد، ۱: ۱) در عبارت maiδiiōiṣ̌əma vāstrō.dātainiia- موصوف به صفت «مرتع-بخشنده» شده است. (برای توضیحات بیشتر رک. gāhānbār)
ریشه شناسی: واژۀ maiδiiōi.šam- مرکب است از: maiδiiōi- «میانه» + šam- صورت دیگر ham- به معنی «تابستان»: هند و ایرانی آغازین: *samH- «میانه سال» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۹۵)؛ سانسکریت: sámā- «سال، فصل، ماه» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۱۱۵۳)؛ اوستایی: ham- «تابستان»؛ šam- «تابستان» در ترکیب maiδiiōišam- ؛ نام کامل این گاهنبار maiδiiōišam vāstrō.dātainiia به معنی «میانۀ تابستان، (زمان) حرکت مزرعه بارور» است (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۹۹)؛ فارسی میانه: hāmīn [hˀmyn’] «تابستان» (مکنزی، ۱۹۷۱: ۴۱)؛ hāmēn (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۹۱)؛ mēdyōšam, mēdyōšim, madyōšamgāh (بهار، ۱۳۴۵: ۲۹۱؛ بهار، ۱۳۴۵: ۲۷۸)؛ Mēdyōšam (چرتی، ۲۰۰۳: ۴۵)؛ فارسی میانه ترفانی: hāmīn [hˀmyn] (بویس، ۱۹۷۷: ۴۵؛ نیبرگ، ۱۹۷۴: ۹۱)؛ پازند: hāmīn (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۹۱)؛ فارسی نو: هَمین «تابستان» بر وزن زمین از پازند آن (دهخدا)؛ هامین (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۹۱)؛ انگلیسی: summer «تابستان»؛ معادل عربی: انقلاب صیفی.
ترکیبات:
Mēdyōšam gāh «مدیوشم گاه: میانۀ تابستان، انقلاب تابستانی».

Mēdyōzarm
(تقسیمات سال: گاهنبار)
* مدیوزرم، به معنی «میانه بهار»: نام نخستین گاهنبار
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: مدیوزرم نام گاهنبار اول است که برگرفته از واژه اوستایی maiδiiōi.zarəmaiia- ، به معنای «میانه بهار» است (بهار، ۱۳۷۵: ۵۰؛ اوشیدری، ۱۳۷۱: ۴۲۷). بر طبق بندهشن (۱-الف: ۲۰)، فصل مدیوزرم، از ۱ فروردین تا ۱۰ اردیبهشت است و پس از آن بمدت پنج روز (از ۱۱ تا ۱۵ اردیبهشت) جشن «مدیوزرم گاه» است و در این پنجۀ گاهنبار، آفرینش آسمان را جشن می‌گیرند. ترکیب «میانه بهار» به این دلیل به ۱۵ اردیبهشت اشاره دارد که آن روز دقیقاً در میانۀ سه فصل اول سال، یعنی بهار، قرار دارد. این گاهنبار در اوستا (ویسپرد، ۱: ۱) در عبارت maiδiiōizarəmaiiehe. paiiaŋhō. موصوف به صفت «شیر-بخشنده» شده است. (برای توضیحات بیشتر رک. gāhānbār)
ریشه شناسی: واژه اوستایی maiδiiōi-zarəmaiia- مرکب است از: maiδiiōi- «میانه» + zaramaiia- «زرگونی و سبزی، بهار، بهاری»: هند و ایرانی آغازین: *j́ʰrHania- «زرین» (لوبوتسکی، ۲۰۰۹: ۴۸)؛ سانسکریت: مرتبط با hiraṇya- «زرین، طلایی» (مونیرویلیامز، ۱۹۶۰: ۱۲۹۹)؛ اوستایی: zaramaiia- «بهار، بهاری» مشتق از *zaraniia- «زرین» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۷۲)؛ maiδiiōi-zarəmaiia- ؛ نام کامل این گاهنبار maiδiiōi.zarəmaiia paiiah به معنی «میانه بهار گیرندۀ شیر و صمغ» (رایشلت، ۱۹۱۱: ۲۹۹)؛ فارسی باستان: مرتبط با daraniya- «زر، طلا» (کنت، ۱۹۵۳: ۱۸۹)؛ فارسی میانه: Mēdyōzarm (بهار، ۱۳۴۵: ۲۹۱؛ مکنزی، ۱۳۷۳: ۱۰۶؛ چرتی، ۲۰۰۳: ۴۵)؛ فارسی میانه اشکانی ترفانی: zarnēn [zrnyn] «زرین» (بویس، ۱۹۷۷: ۱۰۵)؛ پازند: maiδyōzarm (نیبرگ، ۱۹۷۴: ۱۲۴)؛ فارسی نو: زرین؛ انگلیسی: golden ؛ معادل عربی: منتصف الربیع.
ترکیبات:
Mēdyōzarm gāh «مدیوزرم گاه: میانۀ بهار».

Meh
* (نجوم: قدر ستارگان) [ستارۀ] مِه: قدر اول، بزرگ، بزرگی نخستین،
* (گاه‌شماری) [روزِ] مه: بلندترین.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
توضیحات: در بندهشن، صفت سادۀ meh با صفت عالی آن، mahist، هم معنی بوده و دایماً به جای هم بکار برده شده‌اند. برای نمونه در بندهشن (۵ب: ۸)، ترکیب rōz ī meh و rōz ī mahist هر دو به معنی «بلندترین روزِ سال» آمده‌اند. این صفت، در کنار واژۀ «روز» به معنی «بلندترین» و در رابطه با ستارگان، برای نمونه در بندهشن (۲: ۷)، به معنی «بزرگی نخستین» یا «قدر اول» است.

۲-۴-۳٫ ۳-(۳-متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۰
۲-۴-۴٫ ۴-(۴-فلوئوروفنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۰
۲-۴-۵٫ ۳-(۴-نیتروفنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۱
۲-۴-۶٫ ۳-(۴-متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۱
۲-۴-۷٫ ۳-(۳و۴-دی متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴ ( H5)- اون ۳۲

۲-۴-۳٫ ۳-(۳-متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۰
۲-۴-۴٫ ۴-(۴-فلوئوروفنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۰
۲-۴-۵٫ ۳-(۴-نیتروفنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۱
۲-۴-۶٫ ۳-(۴-متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۱
۲-۴-۷٫ ۳-(۳و۴-دی متوکسی فنیل)-۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴ ( H5)- اون ۳۲
۲-۴-۸٫ ۳-(۳و۴-متیلن دیوکسی فنیل)- ۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴ (H5)- اون ۳۲
۲-۴-۹٫ ۳ -( [۱وَ۱-بای فنیل]-۴-ایل)- ۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۳
فصل سوم: بخش تجربی
۳-۱٫ مواد شیمیایی و دستگاه های مورد استفاده ۳۵
۳-۲٫ روش های سنتزی مورد استفاده ۳۶
۳-۲-۱٫ سنتز مشتقات جدید -۳-هیدروکسی- ۲-آریل -۶و۷-دی هیدرو-H1-ایندول -۴(H5)-اون ها ۳۶

۵۳
فصل اول
مقدمه
صل اول: مقدمه
اصول شیمی سبز:
با پیشرفت علوم و گذر از دهه­ های صنعتی شدن در غرب، بشر رفته رفته متوجه زیان­ های وارد شده بر محیط زیست شد و با وضع قوانین سختگیرانه سعی در حفظ منابع موجود خود و جلوگیری از آلودگی محیط زیست کرد.
شیمی سبز که در اوایل دهه ی ۹۰ معرفی شد شامل فرایند های شیمیایی و فناوری ­هایی است که به حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی کمک می کند. شیمی سبز را با نام­ های متفاوتی مانند شیمی دوست ­دار محیط زیست، شیمی پاک و اقتصاد اتمی نیز می خوانند.^۱ عبارت شیمی سبز که توسط IUPAC پذیرفته شده، به این صورت تعریف می شود:
«اختراع، طراحی و بکارگیری فرآورده ­های شیمیایی و فرایند­ هایی که تولید و مصرف مواد خطرناک را کاهش می­ دهد و یا حذف می کند.»^۲
اصول شیمی سبز معنای تازه­ ای از اصطلاح «محیط زیست» را در اختیار شیمیدان­ ها قرار داد. دوازده اصل شیمی سبز که توسط پاﻧول آناستاس و جان وارنر نوشته شد، همه­ ی موارد از جمله طراحی سنتز موثرتر، استفاده از مواد کم خطرتر و بکارگیری منابع تجدیدپذیر را شامل می­ شود.

1. 1. جلوگیری از تولید زباله، بهتر از نابود کردن آن پس از تشکیل می­باشد.

1. 1. روش ­های سنتزی باید به گونه ­ای باشد که در طی فرایند، تبدیل مواد اولیه به محصول نهایی حداکثر باشد.

1. 1. در روش ­های سنتزی قابل اجرا موادی که سمیت کمتری دارند و یا هیچ سمیتی برای سلامتی بشر و محیط زیست ندارد، بکار می رود و یا تولید می شود.

   

1. 1. محصول ­های شیمیایی باید به گونه ای طراحی شوند، که اثر عوامل کاهش دهنده سمیت در آنها تغییر نکند (محصول پایدار باشد).

1. 1. بکارگیری مواد کمکی (حلال ­ها، مواد جدا کننده و …) تا حد امکان ضرورتی نداشته باشد و در صورت استفاده بی ­ضرر باشد.

1. 1. انرژی مورد نیاز از نظر اقتصادی و زیست محیطی باید در پایین ترین سطح ممکن قرار گیرد. بطوریکه روش­های سنتزی در دما و فشار محیط قابل انجام باشد.

1. 1. مواد اولیه از منابع تجدید پذیر باشد.

1. 1. از مشتق­سازی غیر ضروری (گروه حجیم، محافطت کردن / محافظت زدایی) تا حد امکان جلوگیری شود.

1. 1. واکنشگرهای کاتالیزوری (که تا حد امکان انتخابی عمل کنند) نسبت به واکنشگرهای استوکیومتری ارجح می باشد.

1. 1. محصول­های شیمیایی باید به گونه ای طراحی شوند، که پس از مصرف در محیط زیست باقی نمانند و به ترکیب­های تجزیه پذیر بی ­ضرر تبدیل شوند.

1. 1. روش­های تجزیه باید پیشرفت بیشتری پیدا کنند، تا در دنبال کردن فرایند، زمان دقیق را اراﺋه و تشکیل مواد مضر را پیش از تولید، کنترل کنند.

1. 1. مواد مورد نیاز در یک فرایند شیمیایی و روش ساخت این مواد، باید به گونه ای انتخاب شود، که میزان پدیده ­های تصادفی مانند تولید گاز، انفجار و آتش سوزی به حداقل برسد.

آب، حلال سبز
اکتشافاتی که در آزمایشگاه برسلو ^۳ و گریکو^۴ در سال در مورد اثر مثبت آب روی سرعت و انتخاب­پذیری واکنش دیلز-آلدر اتفاق افتاد، بعنوان یک رویداد بزرگ در سنتز مواد آلی درمحیط آبکی شناخته شد. از آن زمان به بعد پیشرفت قابل توجهی در زمینه سنتز آلی در آب صورت گرفت و بطور مداوم به لیست واکنش ­های آلی که قابل انجام در حلال آب بودند، اضافه گردید. علاوه بر واکنش دیلز-آلدر نوآرایی کلایزن،^۵ واکنش آلدول،^۶ واکنش ­های آلیلی شدن،^۷ اکسیداسیون ­ها^۸ و هیدروژن دار شدن آلکن ها از آن جمله اند.^۹ این واکنش ها برای صنعت شیمی سودمند هستند.
طی یک دهه گذشته، تصور سنتز فضاگزین و کارآمد در آب قوت گرفت و سرعت، راندمان و انتخاب ­پذیری مشاهده شده برای بسیاری از واکنش ­هایی که در آب انجام می­ شدند، با واکنش ­های انجام شده در سایر حلال ­های آلی قابل رقابت بودند و حتی از آنها پیشی گرفتند.
آب بعنوان حلال
تا همین اواخر استفاده از آب بعنوان حلال برای واکنش ­های آلی، محدود به واکنش­ های ساده هیدرولیز بود، براین اساس، معرف ها و کاتالیزورها در سنتز آلی، برای واکنش­ های بدون آب توسعه یافتند. چرا ما باید اکنون به فکر کشف مجدد واکنش­ هایی در آب باشیم که تا پیش از این در حلال­ های آلی مثل تولوئن، تتراهیدروفوران و دی کلرومتان به خوبی انجام می شدند؟
چه مزایای بالقوه زیادی در جایگزینی این حلال­ ها و سایر حلال ­های غیر طبیعی با آب وجود دارد؟
واضح­ ترین دلایل این جایگزینی به شرح زیر است :

1. 1. از لحاظ هزینه، هیچ هزینه ای برای آب وجود ندارد.

1. 1. از لحاظ ایمنی، بسیاری از حلال ­های آلی مورد استفاده در آزمایشگاه ­ها بر عکس آب خطراتی مثل اشتعال، انفجار، ایجاد بیماری های سرطانی و… را دارند.

1. 1. صنایع شمیایی از عاملین اصلی آلودگی محیط زیست هستند. با افزایش فشارهای نظارتی متمرکز شده روی حلال های آلی، توسعه جایگزینی حلال­های بی­ضرر از اهمیت زیادی برخوردار گشت.

به هر حال، فواید ذکر شده در بالا در هزینه ­های سنتز اثری ندارد. حتی یک کاهش کوچک در راندمان، عملکرد کاتالیزور، یا انتخاب­گری واکنش می ­تواند منجربه افزایش قابل توجهی در هزینه و تولید زباله شود. خوشبختانه، از این نظر هم مزایای زیادی برای استفاده از آب بعنوان حلال در سنتز ترکیبات آلی وجود دارد که می­توان به صورت زیر خلاصه کرد:

۲-۴-۸٫ ۳-(۳و۴-متیلن دیوکسی فنیل)- ۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴ (H5)- اون ۳۲
۲-۴-۹٫ ۳ -( [۱وَ۱-بای فنیل]-۴-ایل)- ۳-هیدروکسی-۶و۷-دی هیدرو- H1-ایندول-۴( H5)- اون ۳۳
فصل سوم: بخش تجربی
۳-۱٫ مواد شیمیایی و دستگاه های مورد استفاده ۳۵
۳-۲٫ روش های سنتزی مورد استفاده ۳۶
۳-۲-۱٫ سنتز مشتقات جدید -۳-هیدروکسی- ۲-آریل -۶و۷-دی هیدرو-H1-ایندول -۴(H5)-اون ها ۳۶

۵۳
فصل اول
مقدمه
صل اول: مقدمه
اصول شیمی سبز:
با پیشرفت علوم و گذر از دهه­ های صنعتی شدن در غرب، بشر رفته رفته متوجه زیان­ های وارد شده بر محیط زیست شد و با وضع قوانین سختگیرانه سعی در حفظ منابع موجود خود و جلوگیری از آلودگی محیط زیست کرد.
شیمی سبز که در اوایل دهه ی ۹۰ معرفی شد شامل فرایند های شیمیایی و فناوری ­هایی است که به حفظ محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی کمک می کند. شیمی سبز را با نام­ های متفاوتی مانند شیمی دوست ­دار محیط زیست، شیمی پاک و اقتصاد اتمی نیز می خوانند.^۱ عبارت شیمی سبز که توسط IUPAC پذیرفته شده، به این صورت تعریف می شود:
«اختراع، طراحی و بکارگیری فرآورده ­های شیمیایی و فرایند­ هایی که تولید و مصرف مواد خطرناک را کاهش می­ دهد و یا حذف می کند.»^۲
اصول شیمی سبز معنای تازه­ ای از اصطلاح «محیط زیست» را در اختیار شیمیدان­ ها قرار داد. دوازده اصل شیمی سبز که توسط پاﻧول آناستاس و جان وارنر نوشته شد، همه­ ی موارد از جمله طراحی سنتز موثرتر، استفاده از مواد کم خطرتر و بکارگیری منابع تجدیدپذیر را شامل می­ شود.

1. 1. جلوگیری از تولید زباله، بهتر از نابود کردن آن پس از تشکیل می­باشد.

1. 1. روش ­های سنتزی باید به گونه ­ای باشد که در طی فرایند، تبدیل مواد اولیه به محصول نهایی حداکثر باشد.

1. 1. در روش ­های سنتزی قابل اجرا موادی که سمیت کمتری دارند و یا هیچ سمیتی برای سلامتی بشر و محیط زیست ندارد، بکار می رود و یا تولید می شود.

1. 1. محصول ­های شیمیایی باید به گونه ای طراحی شوند، که اثر عوامل کاهش دهنده سمیت در آنها تغییر نکند (محصول پایدار باشد).

1. 1. بکارگیری مواد کمکی (حلال ­ها، مواد جدا کننده و …) تا حد امکان ضرورتی نداشته باشد و در صورت استفاده بی ­ضرر باشد.

1. 1. انرژی مورد نیاز از نظر اقتصادی و زیست محیطی باید در پایین ترین سطح ممکن قرار گیرد. بطوریکه روش­های سنتزی در دما و فشار محیط قابل انجام باشد.

1. 1. مواد اولیه از منابع تجدید پذیر باشد.

1. 1. از مشتق­سازی غیر ضروری (گروه حجیم، محافطت کردن / محافظت زدایی) تا حد امکان جلوگیری شود.

1. 1. واکنشگرهای کاتالیزوری (که تا حد امکان انتخابی عمل کنند) نسبت به واکنشگرهای استوکیومتری ارجح می باشد.

1. 1. محصول­های شیمیایی باید به گونه ای طراحی شوند، که پس از مصرف در محیط زیست باقی نمانند و به ترکیب­های تجزیه پذیر بی ­ضرر تبدیل شوند.

1. 1. روش­های تجزیه باید پیشرفت بیشتری پیدا کنند، تا در دنبال کردن فرایند، زمان دقیق را اراﺋه و تشکیل مواد مضر را پیش از تولید، کنترل کنند.

1. 1. مواد مورد نیاز در یک فرایند شیمیایی و روش ساخت این مواد، باید به گونه ای انتخاب شود، که میزان پدیده ­های تصادفی مانند تولید گاز، انفجار و آتش سوزی به حداقل برسد.

آب، حلال سبز
اکتشافاتی که در آزمایشگاه برسلو ^۳ و گریکو^۴ در سال در مورد اثر مثبت آب روی سرعت و انتخاب­پذیری واکنش دیلز-آلدر اتفاق افتاد، بعنوان یک رویداد بزرگ در سنتز مواد آلی درمحیط آبکی شناخته شد. از آن زمان به بعد پیشرفت قابل توجهی در زمینه سنتز آلی در آب صورت گرفت و بطور مداوم به لیست واکنش ­های آلی که قابل انجام در حلال آب بودند، اضافه گردید. علاوه بر واکنش دیلز-آلدر نوآرایی کلایزن،^۵ واکنش آلدول،^۶ واکنش ­های آلیلی شدن،^۷ اکسیداسیون ­ها^۸ و هیدروژن دار شدن آلکن ها از آن جمله اند.^۹ این واکنش ها برای صنعت شیمی سودمند هستند.
طی یک دهه گذشته، تصور سنتز فضاگزین و کارآمد در آب قوت گرفت و سرعت، راندمان و انتخاب ­پذیری مشاهده شده برای بسیاری از واکنش ­هایی که در آب انجام می­ شدند، با واکنش ­های انجام شده در سایر حلال ­های آلی قابل رقابت بودند و حتی از آنها پیشی گرفتند.
آب بعنوان حلال
تا همین اواخر استفاده از آب بعنوان حلال برای واکنش ­های آلی، محدود به واکنش­ های ساده هیدرولیز بود، براین اساس، معرف ها و کاتالیزورها در سنتز آلی، برای واکنش­ های بدون آب توسعه یافتند. چرا ما باید اکنون به فکر کشف مجدد واکنش­ هایی در آب باشیم که تا پیش از این در حلال­ های آلی مثل تولوئن، تتراهیدروفوران و دی کلرومتان به خوبی انجام می شدند؟
چه مزایای بالقوه زیادی در جایگزینی این حلال­ ها و سایر حلال ­های غیر طبیعی با آب وجود دارد؟
واضح­ ترین دلایل این جایگزینی به شرح زیر است :

1. 1. از لحاظ هزینه، هیچ هزینه ای برای آب وجود ندارد.

1. 1. از لحاظ ایمنی، بسیاری از حلال ­های آلی مورد استفاده در آزمایشگاه ­ها بر عکس آب خطراتی مثل اشتعال، انفجار، ایجاد بیماری های سرطانی و… را دارند.

1. 1. صنایع شمیایی از عاملین اصلی آلودگی محیط زیست هستند. با افزایش فشارهای نظارتی متمرکز شده روی حلال های آلی، توسعه جایگزینی حلال­های بی­ضرر از اهمیت زیادی برخوردار گشت.

به هر حال، فواید ذکر شده در بالا در هزینه ­های سنتز اثری ندارد. حتی یک کاهش کوچک در راندمان، عملکرد کاتالیزور، یا انتخاب­گری واکنش می ­تواند منجربه افزایش قابل توجهی در هزینه و تولید زباله شود. خوشبختانه، از این نظر هم مزایای زیادی برای استفاده از آب بعنوان حلال در سنتز ترکیبات آلی وجود دارد که می­توان به صورت زیر خلاصه کرد:

برای مدولاسیونDCSK همدوس تفاضلی نیز گیرنده به صورت شکل(۳-۱۷) و متغیر تصمیم گیری به صورت زیر است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۳-۳۳)
از طرفی داریم:
(۳-۳۴)
با جایگذاری رابطه (۳-۳۴) در رابطه (۳-۳۳) داریم:
(۳-۳۵)
جملات موجود در روابط (۳-۳۰)،(۳-۳۲) و (۳-۳۵) را میتوان به سه دسته کلی تقسیم نمود. جمله اول در هر یک از این روابط نشان دهنده ضریبی از انرژی سیگنالهای پایه است. بنابراین اگر انرژی سیگنالهای پایه آشوبی به ازای سمبلهای ارسالی مختلف ثابت بمانند این جمله مانند جمله اول موجود در متغیر تصمیمگیری مدولاسیونهای مرسوم خواهد بود. دسته دوم جملاتی هستند که همبستگی بین سیگنالهای پایه با نویز را نشان میدهند که شامل جملات دوم در روابط (۳-۳۰) و (۳-۳۲) و جملات دوم و سوم در رابطه (۳-۳۵) است. دسته آخر نیز همبستگی بین توابع نمونه نویز را نشان میدهد که تنها شامل جمله آخر رابطه (۳-۳۵) است. جمله اخیر در مدولاسیونهای مرسوم نیز وجود دارد و اینجا نیز میتوان آن را تقریباً صفر فرض نمود.
اما مسئله اصلی بررسی خواص آماری جملات دسته دوم میباشد. این جملات که نشان دهنده همبستگی سیگنالهای پایه آشوبی با نویز هستند را میتوان به صورت کلی زیر نشان داد.
(۳-۳۶)
در [۱۱] نشان داده شده است که با فرض ثابت بودن انرژی سیگنالهای پایه و متغییر در رابطه (۳-۳۶) دارای توزیع نرمال با میانگین صفر و واریانس زیر است.
(۳-۳۷)
بنابراین تنها با فرض ثابت بودن انرژی سیگنالهای پایه آشوبی احتمال خطای مدولاسیونهای CSK دو قطبی و DCSK همدوس مطابق روابط (۳-۳۸) و (۳-۳۹) در جدول (۳-۱) به ترتیب با مدولاسیونهای BPSK همدوس و FSK همدوس برابر خواهد بود. برای مدولاسیونDCSK همدوس تفاضلی از آنجا که انرژی سیگنال دریافتی در نصف زمان سیگنالینگ حساب می شود ولی در مدولاسیون DPSKزیر بهینه انرژی در کل زمان سیگنالینگ، میتوان گفت عملکرد آن بدتر است اما همچنان میتوان از رابطه (۳-۴۰) احتمال خطای این مدولاسیون را محاسبه نمود. شکل(۳-۱۸) عملکرد مدولاسیون CSK در حالتهای مختلف را نشان میدهد. شکل(۳-۱۹) نیز عملکرد مدولاسیون CSK با دو سیگنال آشوبی را نشان میدهد که با توجه به مطالب ارائه شده با فرض انرژی ثابت سیگنالهای پایه آشوبی دقیقاً با عملکرد FSK و DCSK همدوس یکسان است]۵[.
جدول ۳ – ۱- احتمال خطای مدولاسیونهای آشوبی در محیط AWGN ]5[

(۳-۳۸)

(۳-۳۹)

(۳-۴۰)

شکل ۳-۱۸-عملکرد نویزی شبیه سازی شده برای cook و Antipodal CSK با گیرنده همبسته گیر همدوس: Antipodal CSK با ثابت (منحنی پر رنگ)؛ cook با سمبل های هم احتمال ثابت (منحنی خط چین)؛ Antipodal CSK با متغییر (منحنی نقطه-خط). برای مقایسه BPSK همدوس نیز نشان داده شده است(منحنی نقطه چین)]۱۷[.

شکل ۳-۱۹- عملکرد نویزی CSK با دو سیگنال آشوبی پایه در حالت های شبیه سازی شده (نقاط با علامت “+”) و نظری (منحنی پر رنگ).این نتایج برای DCSK همدوس با پایه های متعامد یکه نیز برقرار است]۱۷[.
۳-۷-بخش شبیه سازی مدولاسیون های آشوبی
در این قسمت چهار مدولاسیون آشوبی(csk با یک سیگنال آشوبی و csk با دو سیگنال آشوبی و DCSK و مدولاسیون غیرقطبی) در محیط نویز سفید گوسی شبیه سازی شده است.در هر کدام از زیر بخش ها مدولاسیون ها به طور مجزا شبیه سازی و نتایج آن ارائه شده است.سیگنال حامل آشوب و سیگنال اطلاعات و سیگنال خروجی مدولاسیون و سیگنال نویزی شده و در نهایت سیگنال دریافتی در بخش های زیر نشان داده شده است.
۳-۷-۱- مدولاسیون با یک سیگنال آشوبیCSK
شکل۳-۲۰- شبیه سازی مدولاسیون csk با گیرنده همدوس در محیط نویزی AWGN
شکل ۳-۲۱-الف.سیگنال آشوب مورد استفاده برای انتقال اطلاعات
ب.خروجی مدولاسیون csk با یک سیگنال ج.سیگنال اطلاعات برای ارسال در بازه ۰ تا ۵۰ ثانیه
شکل ۳-۲۲- خروجی مدولاسیون csk با یک سیگنال آشوبه که از محیط نویزی AWGN عبور کرده است.
شکل ۳-۲۳-مقایسه دیتا الف.دیتا دریافت شده ب.دیتا ارسال شده
۳-۷-۲- شبیه سازی مدولاسیون با دو سیگنال آشوبی
شکل ۳-۲۴- شبیه سازی مدولاسیون و گیرنده همدوس دو سیگنال آشوبه
شکل ۳-۲۵-دو سیگنال های آشوب و سیگنال دیتا برای مدولاسیون CSK دو سیگناله
شکل ۳-۲۶-خروجی مدولاسیون CSK با دو سیگنال آشوب بعد از عبور از محیط نویزی AWGN
شکل ۳-۲۷-طیف فرکانسی خروجی مدولاسیون csk دو سیگناله
شکل ۳-۲۸-سیگنال دیتا الف.دریافت شده در گیرنده همدوس ب.دیتا فرستنده برای CSK دو سیگناله
۳-۷-۳- شبیه سازی مدولاسیون آشوب با دو سیگنال غیرقطبی
شکل ۳-۲۹-مدولاسیون آشوب با دو سیگنال غیر قطبی با همدیگر
شکل ۳-۳۰-مدولاسیون غیرقطبی الف.سیگنال آشوب ب.سیگنال دیتا ج.سیگنال خروجی مدولاسیون
شکل ۳-۳۱-طیف فرکانسی خروجی مدولاسیون غیرقطبی
شکل ۳-۳۲-خروجی مدولاسیون غیرقطبی بعد از عبور از محیط نویزی AWGN
شکل ۳-۳۳-سیگنال دیتا الف. دریافت شده ب.فرستنده

از نقطه نظر روان شناسی، اضطراب جزء اصلی و لاینفک اختلالات اضطرابی از جمله اختلال وسواس است. روان شناسان « حوادث درون فردی و انگیزه های ناخودآگاه» را علت اصلی ایجاد اختلالات اضطرابی می دانند. آن ها بر این باورند که وقتی «خود» در معرض خواسته های افراطی محیط قرار می گیرد، دچار اضطراب می گردد. در واقع اضطراب یک واکنش هشداردهنده است که در صورت مواجهه با«یک تهدید»، چه تهدید واقعی باشد یا فقط یک تصوّر صِرف از تهدید باشد، آشکار می گردد. میزان اضطراب تولید شده، ماهیّت تهدید وارده و شخصیّت فردی که به این تهدیدها و هشدارها واکنش نشان میدهد، تعیین کننده ی طبیعی یا غیرطبیعی بودن حالت اضطراب است.^[۲۱۷] «نگرانی و اضطراب زمانی جنبه ی آسیب شناختی به خود می گیرد که مزمن، افراطی و کنترل ناپذیر باشد و به از بین رفتن لذّت زندگی فرد منجر شود.»^[۲۱۸]
گروه دیگری از روان شناسان و روان کاوان، وسواس را ناشی از یک نیروی نامرئی درونی می دانند که در هیأت اضطراب، نگرانی وتشویش خاطر جلوه گر می شود. بروز اضطراب دلایل ومقتضیات متعدّد وگوناگونی دارد وهر انسانی با توجه به روحیّات و ویژگی های منحصربه فرد خود می تواند در معرض ابتلاء به آن قرار بگیرد. امّا آنچه که حائز اهمیّت است این است که اگر شرایط تولید استرس ونگرانی زیاد و طولانی گردد، فرد بالاخره دست به اقداماتی می زندکه آن را کاهش دهد وبه آرامش درونی برسد امّا متأسّفانه در دام دیگری به نام تکرار عمل می افتد ودر یک گرداب یا دور باطل گرفتار می شود؛ به طوری که هرچه بیشتر تلاش می کندخود را نجات دهد، گرفتارتر می شود. اگرچه باتکرار عمل به یک آرامش موقّتی می رسد ولی با اوّلین عامل اضطرابی و تحریک کننده بعدی، دوباره همان دور وتسلسل باطل را ازسر می گیرد و هر بار شدّت اضطراب وتکرار عملش از بار قبل بیشتر وبیشتر می شود تا جائی که دیگر توانی برایش باقی نماند و کاملاً مغلوب نیروی خردکننده ی وسواس گردد و آثار وتبعات آن به یک باره برسرش آوار گردد.

اضطراب حالتی از تنش است که انگیزه ی انجام کاری را در انسان پدید می آورد. اضطراب از تعارض بین نهاد، خود و فراخود به هنگام کنترل کردن انرژی روانی موجود در انسان، ایجاد می شود و وظیفه آن هشدار دادن در مورد خطر قریب الوقوع می باشد. اضطراب یا از نوع واقعی است یا از نوع روان رنجوری و یا از نوع اخلاقی است. اضطراب واقعی در اثر ترس از خطرات دنیای بیرون شکل می گیرد که سطح آن با میزان خطر واقعی متناسب است. اضطراب روان رنجوری به علت احساس خطر از مضمحل شدن «تعادل قدرت» در درون فرد، به وجود می آید. در این نوع اضطراب فرد می ترسد که غرایز از کنترل او خارج شوند و او را وادار به انجام کاری کنند که مستوجب تنبیه باشد و در اضطراب اخلاقی که در واقع نوعی ترس از وجدان است، وقتی انسان باوجدان، کاری خلاف اصول اخلاقی انجام می دهد احساس گناه می کند و اگر نتواند اضطرابش را به طور منطقی کنترل کند، به روش های غیر مستقیم، یعنی رفتارهای دفاعی، مثل پناه بردن به اعمال وسواسی، روی می آورد.^[۲۱۹] به عبارت دیگر افراد تمایل دارند از نگرانی و اضطراب به عنوان یک راهبرد سازگاری استفاد کنند. افراد وسواسی از نگرانی کمک می گیرند تا از افکار بسیار آزار دهنده و ناراحت کننده اجتناب ورزند. مثلاً این افراد تصور می کنند که نگرانی درباره ی طهارت و نجاست یا سلامتی و تندرستی، جنبه ی محافظت کننده دارد.^[۲۲۰] همچنین می توان گفت: «وسواس های وارسی و شستشو به عنوان روشی برای پیشگیری از خطر می باشد، بنابراین کارکردی شبیه نگرانی دارند و ممکن است بخشی از تغییرات رفتاری مربوط به نگرانی باشند.»^[۲۲۱]
ریشه وسواس، اضطراب است و اضطراب خود در اثر تهدید و ترس به وجود می آید و به صورت های مختلفی خود را نشان میدهد. گاهی اوقات به شکل کسالت، گاهی به صورت هراس و زمانی در هیأت ترس از بدشکل بودن و یا در خودبیمارانگاری و غیره تداعی پیدا می کند.لازم است بدانیم که عامل ایجاد اضطراب می تواند هرچیز بی اهمیّتی، اگرچه یک ذرّه یا یک سرسوزن نجاست، کمترین تماس ممکن با یک رطوبت مشکوک، کوچک ترین تخطّی یا توهّم تخطّی در آداب بجاآوردن یک تکلیف یا عمل عبادی مثل نماز، وضوء، غسل، طواف خانه خداوغیره باشد، و همین عامل بی اهمیّت می تواند فرد را مضطرب وپریشان سازد. نتیجه این اضطراب، احساس اجبار به انجام اعمال تکراری است به هر اندازه ای که او را به آرامش نسبی برساند. چرخه این اضطراب واجبار را می توان در نمودار زیر ترسیم کرد:
رسم توضیحی۱ -۲- رابطه اضطراب با ایجاد اعمال وسواسی
اضطراب یا استرس زمانی پدید می آید که تغییرمهمّی در زندگی انسان رخ دهد، زیرا در این وضعیّت لازم است که فرد از نظر جسمانی، روانی، و هیجانی با تغییرات، سازگاری پیدا کند.^[۲۲۲] تجربیات استرس آور مثل مشکلات مربوط به روابط زناشویی یا مشکلات بی خوابی، شرم و خجالت و تغییراتی مثل تغییر محل زندگی یا از دست دادن فرد مورد علاقه یا داغدیدگی مثال های مناسبی برای پدید آمدن اضطراب به شمار می آیند. استرس به میزان کم بسیار مفید وچه بسا لازم وضروری است؛ چون نه تنها سبب به وجود آمدن علاقه و انگیزه در زندگی می شود، بلکه باعث ایجاد اعتماد به نفس نیز می گردد. طولانی بودن مدت استرس وارده و ناتوانی در سازگاری مناسب با آن، منجر به خستگی بدنی شده و امکان ابتلا به برخی از بیماری ها را افزایش می دهد. ^[۲۲۳]
حفظ سلامتی جسمی و روانی انسان در گرو حفظ تعادل و توازن جسمانی و هیجانی اوست؛ هنگامی که احساس شادی و نشاط و راحتی وجود دارد این توازن برقرار است، اما زمانی که تغییرات ناخوشایندی در زندگی پیش می آید، این توازن به خطر می افتد. تمام عکس العمل های جسمانی و روانی فرد افزایش می یابد تا فرد بتواند با عوامل استرس زا سازگار شود، اما قدرت تحمّل و مقاومت حد معینّی دارد وپس از آن شخص دچار فرسودگی می شود. اگر مدت زمان مقاومت فرد در برابر عوامل استرس زا به درازا بکشد، توان فرد تحلیل می رود و دچار بیماری های جسمی و روحی می گردد.
روان شناسان معتقدند که استرس ناشی از شرایط نامناسب و نامتعادلی است که فرد با آن مواجه می شود. اما این تنها عامل نیست، بلکه تا حدود زیادی زاییده ی نگرش خاص هر فرد و باورهای شناختی او در برخورد با آن موقعیت می باشد.
نداشتن یک خانواده سالم ، امکان بروز مشکلات روحی و روانی واحساس عدم امنیت را در افراد افزایش می دهد. بزرگترین مسائلی که فکر کودکان را ناراحت می کند، بیمار شدن، دعوا و اختلافات خانوادگی و طلاق والدین است. برخی از روان شناسان اختلال وسواس فکری وعملی را ناشی از احساس بی کفایتی می دانند. آن ها معتقدند والدینی که بیش از اندازه بر فرزندان خود سلطه دارند یا به طور افراطی از آنان حمایت می کنند، احساس عزت نفس، کرامت داشتن و با کفایت بودن را از آن ها می گیرند. کمبود این احساس، عقده ای به نام عقده ی حقارت یا عقده ی خودکم بینی را در کودک ایجاد می کند. این احساس باعث می شود که کودک به تدریج به آداب وتشریفات وسواسی^[۲۲۴] روی آورد تا بتواند کفایت و توانایی اش را به خود و دیگران ثابت کند.
احساس تهدید وعدم امنیّت، عامل مهم دیگری برای ایجاد وسواس محسوب می شود. به نظر می رسد که شخص وسواسی محیط واطراف خویش را بسیار خطرناک احساس می کند ومی کوشد تا از طریق ایجاد یک نظم افراطی واطمینان بخش خطرات وتهدید های محیط را کنترل کند.به همین دلیل وقتی که یک قسمت جزیی از عملی، از نظم خارج می شود تمام ساختمان دفاعی شخص وسواسی، آسیب دیده و احساس تهدید وتشویش می نماید.
اضطراب علاوه بر آثار و آسیب های روحی و روانی ، موجب بروز عوارض و آسیب های جسمانی متعدّدی می شود که برخی از آن ها عبارتند از: افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، سردردهای مربوط به تنش عضله ای، میگرن، زخم های معده، آسم، بی قراری، تحریک پذیری و انفعال، تهوّع، اسهال، ضعف حافظه و فراموشی، بد خوابی، کاهش قدرت تمرکز فکر، تکرر ادرار و احساس دفع، تنفس نامنظم و سریع، ترس و نگرانی، تعریق، بیماری های قلبی، زخم های گوارشی، احساس فرسودگی و خستگی مداوم، گرفتگی عضلات گردن، افسردگی، تعدادی از نشانه های عمومی استرس می باشند. حتی بیماری های خطرناکی مانند سرطان ها با استرس در ارتباط هستند. ^[۲۲۵]
۲-۱-۳- ۲-۲– ترس
متخصصان بهداشت روان متفق القولند که «ترس» و « نگرانی» در واقع با وسواس فکری هم معنا هستند.^[۲۲۶] آنان معتقدند که گاهی اوقات وسواس از یک «ترس معنادار» شروع مى‌شود؛ یعنی ترسی که در اصل عامل «آشکارساز» وسواس محسوب می شود. وقتى که فرد با یک ترس ناگهانی وبزرگ مواجه می شود، تمام سیستم عصبى و دفاعی بدنش تحت تأثیر قرار می گیرد. حال اگر زمینه وسواس در فرد وجود داشته باشد، رفتارهای وسواسی کم کم خود را نشان می دهند و در غیر این صورت به شکل مشکلات جسمى، درد و ناراحتى در یکى از اعضاى بدن بروز می کند. یعنى پاسخ به ترس بسته به زمینه‌اى که هر فرد دارد، ممکن است جسمى یا روانى باشد.
هر نوع ترسی که بتواند افکار مزاحمِ تکرارشونده به وجود آورد، در شکل دادن رفتار و اعمال وسواسی نیز می تواند منشاء اثر باشد؛ مثل ترس از وقوع یک حادثه ناخوشایند، یا امری که احتمال وقوعش فرد را دچار استرس وسرآسیمگی می کند؛ مثلاً ترس از نجس شدن، یا احساس ترس از تنبیه شدن که به دنبال اعمال احتمالاً نادرست فرد، بر وجود او مستولی می گردد، میزان اضطراب واسترس را به طور قابل ملاحظه ای افزایش می دهد وزمینه ی بسیار مناسبی را برای شروع رفتارهای وسواس گونه پدید می آورد .
درجاتی از احساس ترس، مخصوصاً ترس از ناشناخته ها یا ترس از آینده ای که قطعاً می آید و انسان هیچ تسلّطی بر آن ندارد، در نزد تمامی انسان ها طبیعی و اجتناب ناپذیر است؛ اما ترس از آینده ی اعمال و کردار به لحاظ اعتقادات مذهبی، ترسی است که فقط در نزد دین داران معنا و مفهوم پیدا می کند؛ مخصوصاً در موقعیتی که فرد اعمال و تکالیف خود را با شک و تردید ی وهم آلود نسبت به نتیجه ی آن چه که انجام داده است، به جا می آورد وهیچ اطمینانی ندارد که اعمالش مقبول پیشگاه حق تعالی قرار می گیرد یا خیر.
فردی که به وسواس مبتلا شده است همواره نوعی ترس عمیق وریشه دار را دردرون خود یدک می کشد ودائماً اضطرابی مستأصل کننده او را به چالش می کشدکه مبادا عملی را نادرست انجام دهد یا تکلیفی از اوفوت گردد، جائی رانجس کند یا اینکه جائی نجس شود واو مجبور به تطهیرآنجا شود. همچنین اومی ترسد ونگران است که شاید نتواند عبادات خود را به طور کامل وباکیفیت عالی به جای آورد یا ا حکام متعلَّقٌ به را به نحواحسن اجراکند وبه علّت این قصور وکوتاهی، مورد قهر وغضب الهی قرار گرفته و مجازات گردد.
دغدغه داشتن همیشگی درمورد احتمال وقوع حادثه ای ناگوار درنزد فردی که افکارش مشوّش وبی ثبات، وفکر واراده اش ضعیف است، دلیل بسیار مناسبی است برای ترسیدن وهراسیدن. این ترس بیمارگونه اغلب به صورت یک عمل «شرطی سازی شده» به هنگام انجام اعمال عبادی وعمل به احکام طهارت ونجاست، وضوءگرفتن، غسل کردن، نمازخواندن وغیره به سراغ شخص می آید واورا مضطرب و بی قرار می سازد وپس از انجام عمل نیز همین حس به گونه ای دیگر اورا می آزارد. احساس گناه، عذاب وجدان ، دلشوره و تشویش خاطر، آثاری هستند که بعد از انجام دادن یک عمل وسواسی، دامن فرد وسواسی را می گیرند واورا نسبت به صحت آنچه انجام داده است، مرّد ومشکوک می سازند. اینجاست که فرد وسواسی تلاش می کند با تکرار دوباره وسه باره ویابیشتر آن عمل به تردید خود پایان دهد و به آرامش برسد واز این ترس ونگرانی نجات یابد امّا غافل است که این ترس اورا به درون یک گرداب، یک تسلسل ودور باطل هدایت می کند.
گاهی اوقات این ترس، ترس از موجودات نامرئی وذره بینی یعنی میکروب ها وعوامل بیماری زاست وگاهی ترس از ذرّات بسیار ریز ترشح شده از نجاسات می باشد که احیاناً واحتمالاً اطراف را آلوده کرده اند و ممکن است خبث و پلیدی آنها به اشخاص نیز منتقل گردد. این نوع ترس که مثل بیماری خوره وجود فرد را از درون سست و متزلزل می گرداند وپایه های جسم وروحش را فرومی ریزد، یا زائیده ی تعلیم وتربیتی است که اکتساب نموده یعنی با دیدن رفتارهای وسواس گونه ی اطرافیانش آن را آموخته است ویا با تجسّس ها وچون وچراهای ریز وبی حد وحصر در احکام دینی، خود را گرفتار آن ساخته است.چنین شخصی فراموش کرده است که عبادات برای تقرّب به خداوند وآرامش یاقتن در جوار رحمت دوست انجام می شوند ونه برای آن هستند که وی بازیچه وملعبه ی دست شیطان گردد. شیطان در اینجا فقط یک معیار امتحان است، که تبعیّت از وساوس او نشانه ضعف نفس واراده ی انسان و سرپیچی کردن از فرمان خداوند است.
۲-۱-۳- ۲-۳ – تضادهای روحی یا تعارضات درونی
وجود تضادهای عمیق روحی که با نشانه هائی مثل حالات شک وتردید، بی تصمیمی، تنبلی ، اضطراب ،افسردگی ، یأس وناامیدی ،کناره گیری وامثال آن همراه هستند، به زعم دانشمندان روان شناس، تعادل روحی- روانی فرد مستعدّی راکه توان فکری ضعیفی دارد و فاقد قدرت مقابله ومقاومت دربرابر امواج خروشان ومتلاطم این تضادهای سهمگین است، درهم می شکنند و او را پیوسته رنجورتر ومعذّب تر ساخته وبه شکنجه ومشقَات روحی – روانی دچار می کنند. درپی این ضعف وسستی وسواس به سراغ فرد می آید وحتّی گاهی این ناراحتی ها منجر به بیماری های جسمی مثل سوء هاضمه های مزمن وسردردهای شدید می گردد. درمقایسه با چنین فردی، شخصی که روان سالم وتوان فکری کافی دارد به راحتی می تواند دربرابر هجوم این تضادها مقاومت کرده ومتزلزل نگردد و بهترین راه را برگزیند ومقتدر وثابت قدم درادامه ی مسیرزندگی گام بردارد.
به طور کلی وجود تضاد و تعارض در وجود انسان یک امر طبیعی است و کمتر کسی را می توان یافت که دچار هیچ گونه تضاد روحی نباشد، ولی نکته اساسی در این است که افراد سالم به کمک قدرت روحی، این تضادها را تا حدود زیادی حل می کنند و حال آن که در افراد ناتوان، این تضادها همانند امواج سهمگین و خروشان آن چنان در تلاطم است که بیمار بیچاره نمی تواند در برابر آن مقاومت کند و این ضعف و ناتوانی، به توسعه و گسترش تضادها کمک می کند، اکنون این موضوع پیش می آید که اصولاً منشأ وجودی این تضادها از کجا و از چه زمانی است؟
در گذشته برخی از روانشناسان معتقد بودند که تضادهای درونی افراد در اثر برخورد تمایلات غریزی انسان با محدودیت ها و منهیات محیط، خانواده و جامعه به وجود می آیند. اما گروهی نیز منشأ اساسی تضادها را درمحیط ناجور و ناهنجار هنگام کودکی جستجو می کردند.
ازدیگر ویژگی های مهمّ روان شناسانه ی وسواس این است که فرد وسواسی در مقابل توهّم یا تجسّم تحمیلی ای که فکر و ذهنش را اشغال می کند، اراده و مقاومت ضعیفی از خود نشان می دهد. اساساً پس از ورود این تجسّم تحمیلی، نوعی پریشان احوالی، آشفتگی ومبارزه ی پنهان و دائمی در درون فرد آغاز می شود. این مبارزه در اصل به دلیل وجود تعارض بین اراده ی شخص ونیروی مزاحم درونی شکل می گیرد. فرد وسواسی می داند توهّم یا تجسّمی که به عنوان نیروی مزاحم به ذهن او راه یافته است، در حقیقت امری غیر واقع، غیر منطقی، غیر قابل قبول و غیر قابل اغماض است. از طرف دیگر در عین حال که شخص نمی تواند وجود این افکار را با عقل و منطق خود تطابق دهد، چاره ای از گردن نهادن به آن ها نیز ندارد، و در حقیقت از آنچه انجام می دهد در رنج وعذاب است و با دیده ی تنفّر وانزجار به آن می نگرد. در هر صورت این توهّم تحمیلی، به علت ضعف اراده ومقاومت فکری اندک شخص وسواسی، وجودش را در بر می گیرد وبربخشی از «خود واقعی اش» استیلا یافته، آن را احاطه می کند.
بدین ترتیب اعمال وسواسی به مرور دشوارتر ودشوارتر می شوند تا این که کار وزندگی شخصی واجتماعی فرد را دچار اختلال وآشفتگی می کنند.^[۲۲۷] در این مرحله است که تضاد وتعارض درونی ایجادشده، در هیأت یک اضطراب شدید نفس گیر بروز پیدا می کند^[۲۲۸] وبه دنبال آن، رفتارهای وسواسی یا اعمال شعائر گونه ای که همواره از سرگرفته می شوند، در دل فرد استقرار می یابند تا به عنوان یک تاکتیک کاهنده، آشفتگی حادث شده را به سوی تعادل اولیّه هدایت کنند.^[۲۲۹] از آنجا که قدرت فکری واراده ی محکمی برای سرکوبی این تجسم تحمیلی در وجود شخص یافت نمی شود، حضور یک نیروی تقویت کننده که اراده ی او را تقویت کرده و قوت ببخشد، لازم وضروری می نماید.
با اندک تأمّل وتعمّق در نشانه ها و خصوصیاتِ رفتاری بروزیافته در افراد وسواسی، این چنین به نظر می رسدکه گاه افراد مستعدّ ابتلاء به وسواس، در درستی وصحت افکار وتصاویر ذهنی خود دچار تعارض ودوگانگی، بی ثباتی وتزلزل هستند؛ یعنی در عین حال که تحت تأثیر وفشار تفکّر عاطفی خود قرار دارند وکنترل افکار خود را به دست احساساتی چون ترس، اضطراب، گناه یا اندوه می سپارند، دارای جنبه هایی از تفکّر منطقی هم می باشند ومی دانند که ترس هایشان – چه آن هایی که ریشه مذهبی دارند وچه آن هایی که ریشه غیرمذهبی دارند- اساس و پایه حقیقی ومنطقی ندارند. درمورد این دسته از افراد باید گفت که اعمال ورفتاری که از آنان سرمی زند، بیشتر ازآن که تحت کنترل وفرمان «ذهن خردمند»^[۲۳۰]شان باشند، تحت نظارت و فرماندهی تفکّرات عاطفی آن ها واقع می شوند.
ورود افکار مبتنی بر ترس واضطراب به مخیّله فردی که دغدغه های مذهبی دارد و به طور مداوم مابین دو مقوله پاداش و جزاء ومقبولیّت وعدم مقبولیّت اعمال در نوسان و تغییر است، فرصتی برای مهار افکار منفی وغلبه افکار مثبت ومنطقی باقی نمی گذارد. بدین لحاظ است که فرد وسواسی قادر نیست بین اوهام و خیالات، تصورات وافکار خود با واقعیّات و حقایق متعادل، تفاوت وتمایزی قایل شود. هرچه این افکار فرصت بیشتری برای رشدو نمو پیدا می کنند، ریشه دار تر وغیر قابل کنترل تر شده وبال وپر بیشتری باز می کنند، تاجائی که فرد مبتلا، افکار خود را به عنوان واقعیات عینی موجود و قریب الوقوع، تصور می کند ودائماً نگران رخ دادن آن هاست.
۲-۱-۳-۳- رویکرد شناختی رفتاری نسبت به ریشه های وسواس
به طور کلی، نظریه های شناختی بر شیوه شناخت افراد از محیط و از خودشان تأکید دارند؛ این که آنان چگونه پدیده ها را درک و ارزشیابی می کنند، چگونه یاد می گیرند و چگونه می اندیشند. اختلال وسواس فکری عملی نیز از دیدگاه شناختی اختلالی است که ریشه در نوع و چگونگی پردازش های شناختی دارد و فرد افکار، عقاید، و تصورات و تکانه های ناخواسته ی مزاحمی را تجربه می کند که در او ایجاد تشویش می کنند و حذف آن ها برایش مشکل است. براساس دیدگاه شناختی، فرق افراد عادی با افراد وسواسی دراین است که افراد عادی با نادیده گرفتن یا کنارگذاشتن افکار منفی و مزاحم خود، این افکار را خاموش می کنند، اما افراد وسواسی این افکار را جدّی گرفته وبرای رهایی از آزار و اذیّت آن ها، به انجام اعمال و رفتارهای تکراری و اجباری روی می آورند و بدین ترتیب اضطراب و گرفتاری بیشتری را برای خود ایجاد می کنند.^[۲۳۱]
لازم به ذکر است که افکار مزاحم، تصاویر و تکانه های ناخواسته زمانی تبدیل به رفتارهای وسواسی می شوند ودر فرد ایجاد آشفتگی و پریشانی می کنند که برای او مهم باشند و با افکار، اندیشه ها، باورها و گرایشات اعتقادی و دینی فرد مرتبط گردند. بنابراین، صِرف وجودِ افکار مزاحم، موجب پیدایش وسواس نمی شود، بلکه پروسه و فرآیندی که درضمن آن، این افکار و تکانه های مزاحم و ناخواسته در بستر نظام باورها و اعتقادات فرد، نهادینه می شوند، تدریجاً موجب زایش و رشد اعمال و آیین واره های وسواسی می شود. به عبارت دیگر رویکردهای شناختی رفتاری در ارتباط با سبب شناسی وسواس، بر چگونگی ادراک و ارزیابی فرد از پدیده ها تأکید می کنند و این اختلال را ناشی از پردازش شناختی نادرست و غیر منطقی افراد مبتلا می دانند. افراد مبتلا به وسواس نه تنها دارای احساس مسؤولیت و احساس گناه افراطی و شدید برای رخ دادن حوادث و وقایع می باشند، بلکه باورهای نادرستی در مورد شایستگی ها و لیاقت های خود دارند که ریشه در کمال گراییِ افراطی یا اخلاق گرایی متعالی آن ها دارد. این افراد به افکار مزاحم و ناخواسته ای که تجربه می کنند اهمیت بسیاری می دهند و تعبیر و تفسیرهای فاجعه آمیزی از این افکار دارند.
انسان ها به هنگام رویارویی با موقعیت ها و وقایع یکسان، واکنش های هیجانی و رفتاری متفاوتی از خود نشان می دهند. آن چه که نحوه ی پاسخ گویی به حوادث یکسان را در نزد افراد مختلف، متفاوت می سازد در واقع نوع نگرش، تفکّر و برداشت آن ها از آن موضوع می باشد. افراد مختلف بر اساس معیارها و ملاک های فردی منحصر به فردی که در خودآگاه خود دارند شیوه ی خاصی را در برخورد با مسائل گوناگون برمی گزینند و تصمیم ویژه ای را اتّخاذ می کنند. مثلاً فردی که معتقد است اصل، طهارت همه چیز است مگر آن که خلاف آن ثابت شود یا اینکه باور دارد طبق اصل عملی استصحاب شک لاحق یقین سابق را زایل نمی کند، در برخورد با موضوعی مثل طهارت و نجاست، یا تشکیک و تردیدها در این ارتباط، دچار وهم و خیال و دودلی نمی گردد و به راحتی بر طبق اصول و معیارهای خود تصمیم گیری قطعی و درستی انجام می دهد. اما فردی که فاقد این معیارهاست، یا این اصول را می داند ولی آن ها را باور ندارد، ترجیح می دهد که به احتیاط عمل کند و زمینه ی ابتلا به وسواس را برای خود فراهم سازد.
در یک کلام باید گفت که اگر نظام باورهای انسان درست و منطقی باشد، او را از بسیاری از خطاهای شناختی برحذر می دارد، مانع از ایجاد تعارض های درونی و آشفتگی‌های بین‌فردی شده و زندگی سالم و پرباری را برای او تضمین می کند. ولی اگر این نظام باورها غیرمنطقی باشد با پیامدهای ناگواری ازقبیل سَرخوردگی، ناکامی، اضطراب، ترس، خشم، وسواس وغیره مواجه خواهد شد. از جمله باورهای غیرمنطقی ای که اساس تفکّرات یک انسان را، به ویژه در افراد وسواسی، تشکیل می دهد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف- ‌من باید خوب عمل‌کنم وبرای‌عملکردم تأیید ‌بگیرم. درغیراین صورت به عنوان فردی نالایق تلقی می‌شوم.
ب- دیگران باید با من با ملاحظه و مهربانی رفتار کنند. درست به همان صورتی که دلم می‌خواهد با من رفتار کنند و اگر این کار را نکنند، جامعه و دنیا باید آنها را به سختی به خاطر بی‌توجهی‌شان سرزنش، لعنت و تنبیه کند. اگر رفتارشان حقارت‌آمیز و نادرست باشد، انسان های احمقی به تمام معنا هستند که باید از خود شرمنده شوند.
ج- شرایطی را که در آن زندگی می‌کنم باید به گونه‌ای باشد که عملاً بتوانم هرآنچه را که می‌خواهم براحتی، بسرعت و به آسانی بدست بیاوریم و در واقع چیزی را که نمی‌خواهم برایم اتفاق نیفتد.
پژوهشگرانی که به طور گسترده درباره ی وسواس فکری- عملی مطالعه کرده اند، سه بخش اساسی را برای تفکّراتی که در رشد وتداوم این اختلال مهمّ و موثّر هستند مطرح کرده اند:
الف- مزاحمت های ذهنی ( افکار ، تکانه ها یا تصاویر ناخواسته)
ب- تعبیرها یا ارزیابی ها ( معنایی که به رویدادها و مزاحمت های ذهنی داده می شود)
ج- باورها ( فرضیات دیرپایی که در مقابل موقعیّت ها حفظ می شود)
این محقّقین بخش باورها را به شش نوع باور بنیادین تقسیم بندی می کنند که عبارتند از:
اهمیت فوق العاده افکار و تفسیر اطلاعات مبهم، کنترل افکار، توجه بسیار و برآورد بیش از حد خطر ناشی از وسواس، ناتوانی در تحمّل عدم قطعیّت و نیاز به اطمینان ، مسئولیّت پذیری، کمال گرایی.^[۲۳۲]
اهمیّت یافتنِ افکار بیشتر از واقعیّاتِ منطقی، موجب می شود که فرد وسواسی با وجود برخوردار بودن از یک تفکّر منطقی نسبی و واقف بودن براین حقیقت که ترس ها ونگرانی هایش غیرمنطقی وبی اساس هستند، تسلیم حالات ذهنی و رفتارهای نامطلوب ونامتعادل وسواس گونه ای شود که از سوی احساساتی مثل ترس از گناه کردن و مجازات شدن، به او دیکته می شوند. به عنوان مثال تصوّر کنید قرار است فردی ک مذهبی است و نسبت به طهارت ونجاست وسواس دارد، لباس آغشته به خونی را تطهیرکند.گرچه این شخص با احکام فقهی مربوط به این کار کاملاً آشناست، اما چون تفکّر عاطفی او بر تفکّر منطقی اش استیلا دارد، لذا تحت تأثیر احساس ترس قرار می گیرد وپیوسته نگران است که مبادا ذرّه ای از غُساله لباس، آلوده به خون باشد وبرروی سروصورت یا بدن ولباسش بریزد ولباسش یابدنش نجس شود. با وجود این که این فرد براساس تفکّر منطقی خود می داند احتمال آلوده بودن ذرّات غُساله به خون بسیار بسیار کم است واو به هیچ طریق متعارفی قادر به اثبات این موضوع نیست، ولی چون فکر نجس بودن ترشّحات غساله اهمیّت فوق العاده ای برایش دارد لذا نمی تواند منطقی فکر کند وتسلیم تفکّر عاطفی خود می شود وهر قسمت از لباس یا بدنش را که گمان می کند درمعرض ترشّح قرار گرفته است ، تطهیر می کند وآن قدر این عمل را تکرار می کند که دیگر درمانده شود وبالاخره تصمیم به تعویض لباس وشستشوی بدن می گیرد.^[۲۳۳] دقّت ونظم و نظافت، اموری هستند که عقلای جهان و هر انسانی، آن‏ها را ممدوح و ارزشمند می دانند، اما اگر توجّه و دقّت در انجام کارها و رعایت نظم و نظارت، بیش از حدّ لازم باشد و در انجام آن زیاده روی شود، این امور مقدّس، نامقدّس و ضد ارزش می شوند که نه دین آن را می پذیرد و نه عقل آن را قبول می کند.
مردم درباره ی خود، دیگران و دنیای اطرافشان باورهایی دارند که این باورهای بنیادین و عمیق، تعیین کننده ی تعبیر و تفسیر آن ها از رویدادهای روزمرّه است، وبه همین ترتیب تعیین کننده ی خُلق و اعمال آن هاست. باورهای بنیادینِ ترس آور به تعبیر و تفسیرهایی درباره ی خطر، خُلق مضطرب و اعمال حفاظتی افراطی منجر می شود. افرادی که باورهای مثبت قوی درباره ی خود و دیگران دارند معمولاً به افکار مزاحمشان اهمیّت زیادی نمی دهند؛ حتی اگر در ابتدا ناراحت کننده باشند. امّا افراد دارای باورهای منفی در نادیده گرفتن افکار مزاحم ناخوشایند، مشکل بیشتری خواهند داشت.^[۲۳۴]
این باورها در فردی که برای مثال در یک خانواده ی سخت گیر و ایرادگیر بزرگ شده است و در برابر اشتباهاتش همواره مورد انتقاد شدید والدین قرار گرفته است، و هیچ گونه خطا و اشتباهی در برابر انتظارات بیش از حد آنان قابل قبول نبوده است، موجب می شود که این فرد در مقابل کارهای پرمسئولیّت، به دنبال رفتاری کمال جویانه باشد و در برابر کاستی های خود احساس گناه کرده و دچار شرم ساری گردد. هرگاه مسئولیّت سنگینی مثل ازدواج، بارداری وغیره برایش پیش آید، به دلیل احساس مسئولیّت افراطی اش، هر فکر مزاحمِ معمولی را با یک خطر بالقوّه همراه می بیند که او را مضطرب و نگران می سازد و به طرز مبالغه آمیزی خود را مسئول جلوگیری از بروز خطر می داند.
اگر فرد میزان تهدیدی راکه از طرف وسواس خود احساس می کند بیش از اندازه بزرگ جلوه دهد، توان وقدرت سازگاری خود را کمتر می بیند و به دنبال راه حل وکمک می گردد. بنابراین، اگر فرد نگران مبتلا شدن به بیماری ایدز (HIV) باشد، هر کجا لکّه قرمز رنگی را ببیند با تصور این که آن لکّه خون، آلوده بهHIV می باشد، دچار این اضطراب می گردد که او هیچ وقت قادر نیست در برابر این جریان از خود محافظت کند.^[۲۳۵]
همچنین افرادی که خطر احتمالی را بیش از آن مقداری که هست، برآورد می کنند، مخصوصاً در مواقعی که قادر نیستند ابهام یا یقین نداشتن درباره ی تهدید بالقوّه را تحمّل کنند، برای دفع خطر احتمالیِ شدید دچار رفتارهای وسواسی می شوند. ^[۲۳۶]چون وجود خطر احتمالی شدید و عدم قطعیّت نسبت به آن، موجب بروز نگرانی و استرس می شود. درخصوص اعمال دینی، شخصی که احساس مسئولیّت می کند و دوست دارد وظیفه اش را به بهترین وجه ممکن انجام دهد و حتی سرسوزنی تخطّی از وظیفه وتکلیف را برخود روا نمی دارد و معتقد است اگر ذرّه ای اشتباه یا کاستی در عملش باشد، آن عمل باطل است و خطر بسیار شدیدی به نام جهنّم را پیش روی خود خواهد داشت، در صورت وجود شرایط ضعف روحی و زمینه ی وراثتی وسواس، تحمّل این وضعیت برایش ناممکن و فوق طاقت خواهد بود، در نتیجه برای اجتناب از عذاب، در انجام وظیفه خود به شدت احساس مسئولیت افراطی و وسواس گونه ای روا می دارد و تمام تلاش خود را می کند که حتی سرسوزنی فروگذار نکند؛ در حالی که این وضعیت خطر بزرگ تری به نام وسواس و عواقب آن را موجب خواهد شد.
یکی دیگر از عوامل مهم روانی که درایجاد وتقویت وسواس نقش بسزایی دارد « توجه بیش از حد» نشان دادن به چیزهایی است که به طور طبیعی اتّفاق می افتند. هنگامی که یک امر نگران کننده عادی ومعمولی برای انسان به وجود می آید اگر نسبت به آن واکنش طبیعی و به اندازه داشته باشد یا اصلاً توجهی به آن نکند وبی تفاوت ازکنار آن عبورکند به مرور زمان آن نگرانی کم رنگ وکم رنگ تر شده تا این که بالاخره محو و ناپدید می گردد. اما به محض این که بر روی نگرانی مورد نظر تمرکز شود، به تدریج شروع به رشد ونمو، جوانه زدن وسپس پروبال گسترانیدن، می کند تا آنجاکه تمام فکر وذهن شخص را درگیرنموده، باعث انگیزش عصبی او می شود اضطراب واسترس افزون تری را ایجاد می کند. آنچه که در پی این اضطراب فزاینده رخ می دهد، روی آوردن به اقدام یا عملی است که مقدار این استرس را کاهش می دهد. در ابتداء با اعمال تکراریِ وسواسی این مقصود حاصل می شود اما پس از مدتی و با اندک توجه وتلنگری دوباره این چرخه تکرار می شود ودرپایان به نگرانی های تجدیدشونده ی بیشتر منتهی می گردد؛ به گونه ای که دیگر کنترل آن با رفتارها واعمال تکراری امکان پذیر نیست وفقط به یک سیستم دفاعی بی اثر ولی با هدف خنثی کنندگی دربرابر اضطراب، تبدیل می گردد.^[۲۳۷]
همان گونه که برخی از روان شناسان اشاره کرده اند، این اضطراب ونگرانی روبه افزایش «حلقه معیوبِ»^[۲۳۸] چرخه ای است که دوران مداوم وتقویت شونده آن بین دو قطب «اضطراب» و «وسواس» صورت می پذیرد. برای مثال اگر یک نگرانی ساده مانند ترس از آلوده شدن به نجاست وبیماری را در این چرخه قراردهیم، این نگرانی ساه با دوران کردن دراین چرخ معیوب، رشدونمو کرده وتبدیل به یک اضطراب فزاینده و سرسام آور می گردد. دراین مثال اگر فرد واکنش دهنده دارای «استرس عقده ای»^[۲۳۹] نیز باشد وضع به مراتب وخیم تر از آنچه که تصوّرمی شود، پیش خواهدرفت.
۲-۲-۳-۴ – عوامل هیجانی یا خُلقی موثر در بروز وسواس
فشار روانی و تغییرات مهم زندگی که قبلاً نیز بدان ها اشاره شد وهیجان های جنسی مهار شده یا تکانه های جنسی ، خشم های فروخورده شده و همچنین تغییر خُلق های ناشی از تغییرات هورمونی (زمان قاعدگی) معمولاً شیوه ی احساسات و هیجانات ما را تغییر می دهند. این مسائل می توانند تأثیربسیار عمیقی بر هیجانات ما بگذارند واگر بی تاثیر باشند،عجیب و غیرعادی است. ناگفته پیداست که مرگ یک دوست یامرگ یکی ازبستگان نزدیک تاثیرات منفی شگرفی بر احساسات ما می گذارد. دراثر این نوع تاثیرات، ممکن است مضطرب یا افسرده شویم یا به طرز عجیبی بی قرارشویم وخلق و خو واحساس بدی نسبت به خودمان ودیگران یا نسبت به هردو، پیداکنیم. از آن جایی که شیوه ی احساس ما دقیقاً روی شیوه ی تفکّرمان تاثیر می گذارد، هیجانات، نقش عمده ای در پدید آمدن و رشد وگسترش افکار بدبینانه وسوءظن بازی می کنند شیوه ی نگرش ما نسبت به خودمان ودیگران می تواند تحت تاثیر هیجانات ما قرار بگیرد.