۶-۴-۱-۲ رویکردهای مداخله در مشکلات هیجانی از طریق آموزش نظم جویی هیجان

در بسیاری از موارد، روان درمانگران با مراجعینی ‌سر و کار دارند که دچار انواع مشکلات هیجانی و خلقی هستند، ‌بنابرین‏ به طور مستقیم به مداخله در این مشکلات می پردازند و یا به طور غیرمستقیم برای تسهیل امر درمان، مجبور به کار روی این مشکلات و برطرف ساختن آن هستند. بدین منظور روش ها و مداخله هایی را به کار می‌برند تا بیشترین نتیجه را دریافت کنند. از جمله این شیوه های درمانی می توان به درمان متمرکز بر هیجان، دلبستگی درمانی، درمان بینش مدار، رفتار درمانی دیالکتیک، درمان شناختی – رفتاری، تکنیک های آموزش مدیریت خشم اشاره کرد( آیوت، ۲۰۰۵). اما واقعیت این است که هسته مرکزی این رویکردهای درمانی همان مهارت های تحمل ناراحتی و راهبردهای نظم جویی هیجان است( بیوریگارد، لاوسکیو و یورگوین، ۲۰۰۱).

در دهه های اخیر، پیشرفت های قابل ملاحظه ای در درمان اختلالات هیجانی و خلقی به دست آمده است. بسیاری از این پیشرفت ها در زمینه نظریه شناختی و رفتاری حاصل شده است. در نتیجه این پیشرفت ها، الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار. به عنوان ویژگی های اصلی اختلالات هیجانی و یکی از اهداف مهم درمانی شناخته شده اند( کمپیل، سیلس و بارلو، ۲۰۰۷). مشاهدات تجربی مربوط به درمان رفتاری و شناختی از این عقیده حمایت کرده‌اند که تغییر دادن عقاید منفی و رفتار حاصل از آن منجر به تغییر اختلالت خلقی شده است( چامبلس و همکاران، ۱۹۹۸؛ به نقل از صالحی، ۱۳۹۰).

۷-۴-۱-۲ رابطه نظم جویی هیجان و آسیب روانی

نظریه های کارکردی معاصر بر نقش مهمی که هیجان ها در پاسخدهی رفتاری، تصمیم گیری ارتقاء حافظه برای رویدادهای مهم و تسهیل معاملات بین فردی دارند، تأکید می‌کنند. از سوی دیگر تجارب هیجانی ممکن است اسیب زا نیز باشند. پاسخ های هیجانی نامناسب می‌تواند باعث پدیداری اشکال مختلف آسیب روانی( کمپل، سیلس و بارلو، ۲۰۰۷) مشکلات اجتماعی( رانیک، بارت، ۲۰۰۷) و حتی بیماری های جسمانی( ساپلوسکی، ۲۰۰۷) شوند. ‌بنابرین‏ مسائل مهمی تحت تأثیرتوانایی نظم جویی موفق هیجان ها هستند. همچنین مطالعات مختلف نشان داده‌اند که نظم جویی هیجان بر نحوه تجربه و تجلی هیجان تأثیر می‌گذارد( گروس، ۲۰۰۷). نظم جویی هیجان به گونه ای فزاینده در مدل های آسیب روانی وارد شده است( برنیام، راگاوان، لی، ورنون و گومز، ۲۰۰۳). پژوهش های مختلف نشان داده‌اند شخصی که قادر به مدیریت پاسخ های هیجانی اش به حوادث روزمره نباشد، دوره های طولانی و سختی از اختلال هایی همچون افسردگی و اضطراب را تجربه می‌کند( منین، هالووی، فرسکو و مور، ۲۰۰۷؛ به نقل از آلداو و همکاران، ۲۰۱۰).

تایر و لین( ۲۰۰۰)، مطرح کردند که تعریف اضطراب دلالت مستقیم بر نقش هیجان در بروز آن دارد. آن ها اظهار داشتند که اختلالات اضطرابی به شکست در انتخاب یک پاسخ سازگارانه و یا مهار یک پاسخ ناسازگارانه با توجه به وضعیت و شرایط آن مربوط می‌شوند. اختلالات اضطرابی مجموعه ای از اختلالات را شامل می شود که به طور یکسان در همه آن ها عاطفه منفی بیش از حد مشترک است( دیویدسون، ۱۹۹۸؛ به نقل از آمستر، ۲۰۰۸). دیویدسون در این باره گاه شمار عاطفی را مطرح کرد که در آن این نظر مطرح شد که هیجانات در اختلالات اضطرابی ناسازگارانه نیست. بلکه این زمان و شدت هیجانات منفی که از کارکردهای تنظیم هیجان است) در این اختلالات است که به نظر می‌رسد مشکل ساز باشد( کرینگ و ورنر، ۲۰۰۴؛ به نقل از آمستر، ۲۰۰۸). پیشینه پژوهشی مربوط به ارتباط تنظیم هیجان و اضطراب اجتماعی نشان می‌دهد که راهبردهای تنظیم هیجان با پریشانی روانشناختی مرتبط است و سازگاری بعدی فرد را پیش‌بینی می‌کند و تمرکز بر مهارت های تنظیم هیجان می‌تواند در پیش‌بینی و درمان مشکلات روانی مؤثر باشد. پژوهش های دیگر نشان داده‌اند که تنظیم هیجان، سازگاری مثبت را پیش‌بینی می‌کند. تنظیم هیجان سازگارانه با عزت نفس و تعاملات اجتماعی مثبت مرتبط است و افزایش تجربه های هیجانی مثبت باعث مواجهه مؤثر با موقعیت های استرس زا می شود( گراس، ۲۰۰۲).

ادبیات پژوهشی گویای این است که شکست در توانایی برای تنظیم هیجانات به خصوص هیجانات منفی عامل اصلی اختلالات اضطرابی است( رودیوف و هیمبرگ، ۲۰۰۸؛ به نقل از بندر، ۲۰۱۲). مفهوم قابل توجه از یافته های موجود این است که اضطراب بیشتر، به احتمال زیاد مانع استفاده از راهبردهای مؤثر تنظیم هیجان می شود( زیمرمن و جرمن و بیچارا، ۲۰۰۵؛ به نقل از بندر، ۲۰۱۲). از سوی دیگر نتایج نشان می‌دهد که تفاوت های جنسیتی در این باره وجود دارد. دختران که بیشتر از پسران مشکلات اضطرابی دارند، در تنظیم هیجانات خود مشکلات بیشتری را تجربه می‌کنند که وجود انواع مشکلات در تنظیم هیجان مؤثر و مناسب و همچنین عدم وضوح هیجانی از جمله مشکلات آن هاست. اضطراب در پسران با عدم پذیرش پاسخ های هیجانی منفی مرتبط است. این یافته ها ثابت می‌کند که نظم بخشی هیجانی نقش کلیدی در اضطراب کودکان و نوجوانان ایفا می‌کند. در پژوهش های صورت گرفته درمان های مبتنی بر افزایش درک و تنظیم هیجانات منفی نشان داده که پس از درمان، در اکثر کودکان و نوجوانان علائم اضطراب کاهش یافته است و بهبود در تنظیم هیجانات بالابردن درک فرد از هیجاناتش باعث بهبود کلی عملکرد فرد می شود( سادوک، کندال، کومر و رابین، ۲۰۰۶؛ به نقل از بندر، ۲۰۱۲).

رابطه نظم جویی هیجان و استرس و اضطراب

هیجان نقش مهمی در جنبه‌های مختلف زندگی نظیر سازگاری با تغییرات زندگی و رویدادهای تنیدگی زا ایفا می‌کند. اصولاً، هیجان را می توان واکنش های زیست شناختی به موقعیت هایی دانست که آن را یک فرصت مهم یا چالش برانگیز ارزیابی می‌کنیم و این واکنش های زیستی با پاسخی که به آن رویدادهای محیطی می‌دهیم، همراه می‌شوند ( گارنفسکی، ۲۰۰۳). هر چند هیجان ها مبنای زیستی دارند، اما افراد قادرند بر شیوه هایی که این هیجان ها را ابراز می‌کنند، اثر بگذارند. این توانایی که نظم جویی هیجان ١ نامیده می شود، فرایندهای درونی و برونی است که مسئولیت کنترل، ارزیابی و تغییر واکنش های عاطفی فرد را در مسیر تحقق یافتن اهداف بر عهده دارد( تامپسون، ۱۹۹۴)، ‌بنابرین‏ نظم جویی هیجان، یک اصل اساسی در شروع، ارزیابی و سازماندهی رفتار سازگارانه و همچنین جلوگیری از هیجان های منفی و رفتارهای ناسازگارانه محسوب می شود( گارنفسکی، ۲۰۰۳). این سازه یک مفهوم پیچیده است که طیف گسترده ای از فرایندهای زیستی، اجتماعی، رفتاری و همچنین فرایندهای شناختی هشیار و ناهشیار را در بر می‌گیرد(گارنفسکی، ۲۰۰۳)، به عبارت دیگر، واژه نظم جویی هیجان مشتمل بر راهبردهایی است که باعث کاهش، حفظ و یا افزایش یک هیجان می‌شوند( جرمن، ۲۰۰۶) و به فرایندهایی اشاره دارد که بر هیجان های کنون ی فرد و چگونگی تجربه و ابراز آن ها اثر می‌گذارد( گارنفسکی، ۲۰۰۳)، از آنجایی که نظم جویی هیجان نقشی محوری در تحول بهنجار داشته و ضعف در آن، عاملی مهم در ایجاد اختلال های روانی به شمار می رود( منین، ۲۰۰۷).

از اینکه ایقاع از منابع ایجاد تعهد باشد، قانون مدنی آن را در زمره منابع تعهد نیاورده است.^[۳۵] بر خلاف آنچه که پاره­ای از نویسندگان ادعا کرده ­اند^[۳۶] و از احکام ابراء و یا سایر مواد قانون مدنی چنین بر نمی­آید که ایقاع به عنوان منبع تعهد باشد و اراده مدیون، بدون نیاز به تراضی با طلبکار، بتواند برای او ایجاد تعهد کند.

ممکن است گفته شود که، قانون منبع منحصر حقوق نیست و اگر قاعده­ای در قوانین نیامده باشد، عرف و رویه قضایی و اندیشه­ های قضایی می ­تواند این نقص را جبران کند.

در پاسخ ‌می‌توان گفت که رویه قضایی نیز در این باره موضع مشخصی ندارد و عرف هم برای چنین داوریهای علمی ناتوان است و اصل آزادی ایقاع، در زمنیه منابع ایجاد تعهد، نظم و روابط اجتماعی را نیز بر هم می­زند و اجرای مفاد آن با قرار داد برخورد پیدا می­ کند و از این جهت نباید مورد حمایت قرار گیرد و باید از افراط بیهوده و نهادن آن به عنوان منبعی عام در کنار عقود و حتی برتر از آن پرهیز کرد. جالب است که در نظامهای آلمان، فرانسه ، مصر و سویس که ایقاع را در زمره منابع تعهد آورده­اند، نفوذ آن را محدود ساخته­اند.^[۳۷] منتها، قلمرو ایقاع در حقوق مدنی در همه زمینه­ ها یکسان نیست:

۱٫ کسب حق عینی در اثر ایقاع، مانند اخذ به شفعه، نمونه مسلم تملک به ایقاع است که ممکن است آن را از منابع ایجاد حق دانست. اما در حق دینی از آنجا که ارتباط مستقیم با حقوق دیگران پیدا می­ کند نه تنها ایجاد طلب به اراده شخص
نامعهود و استثنائی است، مصداقهای ایجاد دین مورد تردید و در هاله­ای از ابهام است و چهره استثنائی و محدود دارد.

۲٫ اگر انتقال حق به تراضی واقع نشود، سبب تصرف در دارایی دیگران است و امکان آن نادر است و باید از سوی قانون‌گذار اجازه داده شود (مانند انتقال حق مالکیت در شفعه).

از این ها گذشته، آثار ایقاع را نباید به عنوان ایجاد دین دانست، زیرا ایقاع نیز به حقوق دیگران ارتباط پیدا می­ کند مانند اینکه حقی که به سود دیگری ایجاد می­ کند یا امتیازی را از او ‌می‌گیرد و یا رابطه­ای را بر هم می­زند.

اما در زمینه اسقاط حق، هر صاحب حق می ­تواند از آن بگذرد، مگر اینکه با مانع حقوقی خاص مانند: منع قانون یا برخورد با نظم عمومی، روبرو شود. ابراء وسیله اسقاط حق دینی و اعراض سبب زوال حق عینی است.

نظریه واقعه حقوقی که در خصوص ماهیت حقوقی وفای به عهد ، عنوان شد، به دلیل اجرای مفاد اختیاری تعهد و قصد انشا ثالث در پرداخت دین مدیون و از آنجایی که، ایفای تعهد در این فرض ، موجب تملیک یا انتقال حقی نمی ­باشد صرفاً یک عمل قضایی است که تحقق آن نیاز به اراده انشایی متعهد ندارند، مانند اینکه مورد تسلیم عین معین به متعهد له باشد. در این صورت ، با تسلیم مال مذبور به مالک آن، تعهد ساقط می­گردد، هر چند که متعهد اراده ایفای تعهد را نداشته باشد و نقش اراده در آن ناچیز است که با این کیفیت به دشواری ‌می‌توان از نقش اجرائی این رویداد فراتر رفت و آن را عمل حقوقی شمرد.^[۳۸] و آنچه که متعهد تسلیم آن را به عهده گرفته، موضوع مشخصی است که قابل انطباق با هیچ شیئی دیگر نیست و از قلمرو ماده ۲۶۷ ق.م خارج است . ‌بنابرین‏ در خصوص ایفای دین به وسیله ثالث ، قابل طرح نیست.

گفتار اول: ماهیت قرار دادی ایفای دین به وسیله ثالث مأذون

در خصوص ماهیت قرار دادی ایفای دین به وسیله ثالث نظرات مختلفی قابل طرح است که به طرح و بررسی آن ها می­پردازیم.

بند اول: تاثیر اذن مدیون در ماهیت ایفاء:

نظری وجوددارد که اذن مدیون به ثالث در پرداخت دین خودیک توافق است: زیرا وقتی که ثالث به اذن مدیون دین او را می ­پردازد، در این حالت وفای به عهد مستلزم توافق مدیون اصلی و ثالث است که به وسیله قرار داد محقق می­ شود و در زمره اعمال حقوقی است و وقوع تراضی میان ثالث پرداخت کننده و مدیون آشکارا دیده می­ شود. ^[۳۹]

در پاسخ باید گفت که اذن مدیون به ثالث در ایفای دین، بر اساس ماده ۲۶۷ ق.م فقط از جهت رجوع شخصی ثالث به دریافت آنچه که پرداخته است ، ‌می‌باشد و در ماهیت ایفای دین تاثیری ندارد.

زیرا طبق، قسمت اول ماده ۲۶۷ ق.م قانون‌گذار مقرر داشته: «ایفای دین از جانب غیر مدیون هم جایز است….» و این اذن عام قانون‌گذار مبین این امر است که ثالث بدون اجازه و قبول مدیون می ­تواند دین او را پرداخت نماید و ذیل ماده مذکور، مبین اذن اشخاص (مدیون) در جهت رجوع یا عدم رجوع ثالث به مدیون ‌می‌باشد. نه اینکه این اذن خاص اشخاص مبین ماهیت قرار دادی ایفای دین به وسیله ثالث باشد و از طرفی اذن چون قائم به قصد انشاء نیست لذا نه از ایقاعات است و نه از عقود.^[۴۰] معذالک یک عمل حقوقی ارادی مانند اقرار و شهادت است که منشاء آثار حقوقی ‌می‌باشد پس نباید اذن مدیون را نوعی تراضی با ثالث دانست و حتی اگر اذن را از ایقاعات بدانیم، باز هم نمی­ توان اذن مدیون را نوعی تراضی با ثالث دانست.

همچنین اگر پرداخت ثالث همراه با اذن مدیون را توافق بدانیم این توافق لازمه وفای به عهد و در شمار ارکان آن نیست، چونکه وفای به عهد دو رکن بیشتر ندارد:

۱٫ وجود تعهدی که باید اجرا شود . ۲٫ اجرای آن بر طبق مفاد قرار داد ، خواه به اراده مدیون یا ثالث، ولی از آنجایی که اجرای تعهد بستگی به مفاد و طبیعت آن دارد، گاه این اجراء مستلزم دادن اذن مدیون و انجام آن توسط ثالث ‌می‌باشد که از آن به توافق تعبیر می­ شود. در حالی که این توافق لازمه وفای به عهد و در شمار ارکان آن نبوده بلکه نوعی توافق مقدماتی درباره شیوه اجرای تعهد است نه توافقی که در ماهیت حقوقی ایفای دین به وسیله ثالث مؤثر باشد، تا آن را قرار داد دانست.

وانگهی درست است که وفای به عهد مستلزم دادن اذن مدیون است ، ولی از این امر نباید نتیجه گرفت که وفای به عهد به تراضی انجام می­پذیرد و ماهیت قرار دادی دارد. وصف اصلی قرار داد، آزادی در انتخاب و تراضی و نفوذ انشاء است . چونکه در وفای به عهد مدیون از پیش ملتزم شده که مالی را به دیگری واگذار کند نه در انتخاب گیرنده آزادی دارد و نه در گزینش میزان و اوصاف مال، به حکم قانون باید به دین التزام، عمل کند و گرنه به زور مجبور به انجام تعهد می­ شود. پس چگونه ‌می‌توان ادعا کرد که با ایفای دین به وسیله ثالث ، تراضی بین مدیون و ثالث وجود دارد مدیونی که اراده او هیچ نقشی در سقوط تعهد به وسیله ثالث ندارد. و سقوط تعهد نیز نتیجه مادی اجرای تعهد است و به قصد انشاء ثالث ارتباط دارد نه مدیون.

بند دوم: تاثیر قصد تبرع ثالث در ماهیت ایفاء:

1. 1. تدوین استراتژیهایی که با نقاط قوت و ضعف و نیز فرصت‌ها وتهدید‌های محیطی منطبق باشد

   

1. 1. اجرای استرتژی‌ها

1. ارزیابی و کنترل استراتژیک به منظور اطمینان از کسب اهداف سازمان

بدین ترتیب مدیران استراتژیک نقاط قوت و ضعف شرکت را از لحاظ امکان بهره برداری از فرصت‌ها و یا مقابله با تهدید‌های خارجی مورد ارزیابی قرار می‌دهند. حفظ تناسب بین کسب و کار و محیط برای بقا در رقابت لازم است. از آنجا که محیط و سازمان با گذشت زمان تغییر می‌کند، این فرایند دغدغه مداوم مدیریت است.

البته بین استراتژیست بودن و اعمال مدیریت استراتژیک تفاوت وجود دارد. مدیریت استراتژیک توجه اساسی به محیط و دگرگونی محیط دارد تا در آن تصمیم مناسب گرفته شود. در حالی که یک استراتژیست با وجود داشتن استراتژی ممکن است به تحول و تنوع محیط‌های مختلف توجه نکند.به عنوان مثال ناپلئون بناپارت فرانسوی یک استراتژی موفقیت آمیز برای فتح اروپا ایجاد نمود. او از ارتش وسیع و غیر حرفه ای خود برای غلبه بر ارتش تربیت یافته و کم تجربه دشمن استفاده کرد. روش او در محیط اروپا موفقیت آمیز بود ، اما در روسیه و اسپانیا وضعیت متفاوتی وجود داشت. ناپلئون در این دو مبارزه قادر به تصمیم‌گیری سریع و قطعی نبود و مبارزه طولانی او منجر به شکست نهایی شد. ناپلئون یک استراتژیست بزرگ بود ولی از مدیریت استراتژیک برخوردار نبود. او در ارزیابی و انطباق بین استراتژی و محیط متغیر ناتوان بود. تفاوت بین داشتن استراتژی و اعمال مدیریت استراتژیک را می توان تفاوت بین شکست و موفقیت دانست (ابراهیمی ، ۱۳۷۹،۱۰-۹).

از طرف دیگر بین مدیریت استراتژیک و برنامه استراتژیک نیز باید تفاوت قایل بود. مدیریت استراتژیک مفهومی وسیعتر از برنامه استراتژیک دارد. از یک دیدگاه، برنامه‌ریزی استراتژیک و هدف گذاری تنها بخشی از مدل اهداف عقلایی است که آن نیز خود یکی از چهار مدل چهارچوب ارزش‌های رقابتی مدیریت استراتژیک در ردیف مدل‌های روابط انسانی، سیستم‌های باز، فرایند داخلی محسوب می‌شود.

۲-۲-۴- ۱ ) بررسی محیطی و تجزیه و تحلیل صنعت

قبل از اینکه یک سازمان بتواند مرحله تدوین استراتژی را آغاز کند ، باید محیط بیرونی خود را بررسی و پویش کند تا بتواند فرصت‌ها و تهدید‌های بالقوه را کشف کند ، هم چنین باید محیط داخلی را نیز کاوش کند تا بتواند به نقاط قوت و ضعف خود پی ببرد. بررسی محیطی عبارت است از نظارت ، ارزیابی و نشر اطلاعات به دست آمده مربوط به محیط های داخلی و خارجی سازمان میان افراد کلیدی و مؤثر آن سازمان. بررسی محیطی هم چنین ابزاری است که از آن برای جلوگیری از شوک ها استراتژیک و تضمین سلامتی بلند مدت آن بهره می‌برد. تحقیقات نشان داده است که بین بررسی محیطی و سود رابطه مستقیمی وجود دارد. (هانگر، ۱۳۸۱ )

۲-۲-۴- ۲ )متغیرهای قابل بررسی در محیط خارجی

هنگام اجرای بررسی محیطی ، مدیران استراتژیک در ابتدا باید از بسیاری از متغیرهای موجود در محیط های کاری و اجتماعی صنعت آگاه و مطلع بشوند. محیط اجتماعی شامل نیروهای کلانی است که مستقیما بر فعالیت‌های کوتاه مدت سازمان تاثیر نمی گذارد بلکه اغلب بر تصمیم های بلند مدت آن تاثیر می‌گذارد. این عوامل عبارتند از :

• • عوامل یا نیروهای اقتصادی که مبادله مواد ، پول ، انرژی و اطلاعات را ممکن می‌سازند.

• • عوامل یا نیروهای تکنولوژیک که راه حل های مشکلات را ارائه می‌کنند.

• عوامل یا نیروهای اجتماعی فرهنگی که ارزش ها ، آداب و رسوم جامعه را تنظیم و مرتب می‌کنند.

۲-۲-۵) تصمیم‌گیری استراتژیک

تصمیم‌گیری یکی از مهم ترین و اساسی ترین وظایف مدیریت است و تحقق اهداف سازمانی به کیفیت آن بستگی دارد. به طوری که از نگاه یکی از صاحب‌نظران حوزه تصمیم‌گیری هربرت سایمون، تصمیم‌گیری جوهر اصلی مدیریت است. فرایند تصمیم‌گیری را می توان به صورت شکل ۲-۱ داد:

:

شکل ۲-۱

مشخصه و ویژگی بارز مدیریت استراتژیک، تأکید آن بر اتخاذ تصمیم ها استراتژیک است. هر چه که سازمان بزرگ تر و پیچیده تر می‌شود و هر قدر که محیط نا مطمئن تر می‌گردد تصمیم‌گیری دشوارتر و پیچیده‌تر می‌شود.

۲-۲-۶)دامهای برنامه‌ریزی استراتژیک

موانع متعددی در مسیر برنامه‌ریزی راهبردی وجود دارد که می توان آن ها را در قالب دو دسته عمده طبقه بندی کرد : ۱) نارساییهای جوهری^[۳] ۲ ) نارسایی‌های فراگردی

نارساییهای جوهری در نتیجه فقدان توجه کافی به عوامل عمده برنامه‌ریزی راهبردی ، نظیر تحلیل ” رسالت و مقصد سازمان” ، ارزش‌های محوری^[۴] و فرهنگ سازمانی ” ، ” قوتها و ضعف های سازمانی” و ” فرصت‌ها و تهدید‌های محیطی” به وجود می‌آیند. در حالی که نارساییهای فراگردی بر مدیریت ضعیف مراحل گوناگون برنامه‌ریزی راهبردی دلالت دارند. برای مثال مشارکت ناکافی نیروهای اصلی در برنامه‌ریزی راهبردی یک نارسایی فراگردی به شمار می‌آید؛ عدم تعهد افراد مهم و متنفذ به اجرای اقدامات برنامه‌ریزی شده نیز ممکن است به اجرای راهبرد ضربه بزند. یک نارسایی فراگردی دیگر ، تمرکز بیش از حد برنامه‌ریزی به نیروهای ستادی و واحدهای تخصصی برنامه‌ریزی ممکن است مسئله ساز گردد. گاهی اوقات نیز ” فراگرد برنامه‌ریزی” به جای آنکه وسیله‌ای برای دستیابی به اهداف شود، به دلیل تأکید بیش از حد آن بر جزییات تفصیلی برنامه ها ، چیزی شبیه اهداف تلقی می‌شوند. ‌به این حالت گاهی ” جابه جایی وسیله با هدف”^[۵] گفته می‌شود.

مدیران برای کاهش مخاطره‌های ناشی از نارساییهای مذکور باید تلاش کنند که کار را با یک ” راهبرد خوب” شروع کنند. در شکل ۲-۲ با ارائه فهرستی مشتمل بر چند سوال ، رهنمودهای مفیدی برای کنترل و ارزیابی یک راهبرد ارائه شده است( رضاییان ، ۱۳۹۰ ، ۲۶۵)

۲-۲-۷)رهبری استراتژیک

یکی از نقش های کلیدی مدیریت در هر سطحی، رهبری است. رهبری استراتژیک^[۶] عبارت است از توانایی

ایجاد چشم انداز استراتژیک ^[۷] برای سازمان و ایجاد انگیزه در دیگران برای پذیریش آن چشم انداز.

ردیف

شرح موارد کنترل

۱

آیا راهبرد با رسالت و مقصد سازمان سازگاری دارد ؟

۲

آیا با در نظر گرفتن قوتها و ضعف های سازمان ، این راهبرد عملی است ؟

۳

آیا این راهبرد با توجه به فرصت‌ها و تهدید‌ها تدوین شده است ؟

۴

آیا راهبرد انتخابی ، یک مزیت رقابتی پایدار برای سازمان ایجاد می‌کند ؟

۵

آیا میزان مخاطره ناشی از اجرای راهبرد مورد نظر معقول است ؟

۶

آیا در تدوین این راهبرد ، افق زمانی مناسبی در نظر گرفته شده است ؟

۷

آیا این راهبرد از انعطاف کافی برخوردار است ؟

شکل ۲-۲ فهرستی از سؤال‌‌های قابل استفاده برای کنترل یک راهبرد

رهبری استراتژیک مشخصاتی دارد که مهم‏ترین آن ها عبارتند از: ۱- دوراندیشی، بلاغت و ثبات، ۲- تعهد، ۳- توانایی دریافت اطلاعات، ۴- تمایل به تفویض اختیار و قدرت، و ۵- زیرکی سیاسی.

۲-۲-۷-۱) دوراندیشی، بلاغت وثبات: رهبر باید دوراندیش باشد یعنی قادر به ایجاد چشم‏انداز برای سازمان بوده و همچنین از قدرت لازم برای جلب موافقت افراد برای آن چشم انداز برخوردار باشد و با تلاش مداوم آن چشم انداز را در فرهنگ سازمان نهادینه سازد.

پالایش

نظریه پردازان انگیزشی ، پالایش یا تخلیه هیجانی را به عنوان وسیله ای برای کنترل رفتار پرخاشگرانه پیشنهاد کرده‌اند . این اصطلاح که در اصل به وسیله فروید عرضه شده است به آزاد کردن انرژی پرخاشگرانه از طریق ابراز هیجانهای پرخاشگرانه یا از طریق شقوق دیگر رفتار اطلاق می شود . نقش پالایش در کاهش دادن رفتار پرخاشگرانه به روشنی به وسیله دولارد و همکارانش بیان شده است : ابراز هر عمل پرخاشگرانه پالایشی است که انجام اعمال پرخاشگرانه بعدی را کاهش می‌دهد . به عبارتی مفهوم پالایش چنین می رساند که اگر شما بتوانید با انجام یک عمل پرخاشگرانه خشم خود را از سینه بیرون بریزید ، احتمالاً در موارد بعدی پرخاشگرانه عمل کنید کاهش می‌یابد .

خیال پردازی

طرفداران دیدگاه انگیزشی معتقد اند که خیال پردازی راه دیگر برای کاهش دادن پرخاشگری است . اگرچه معلوم شده است که رفتار پرخاشگرانه منجر به کاهش تخیلات پرخاشگرانه می شود ، اما شکل مطلوب تر آن ، بعضی ، کاهش رفتار پرخاشگرانه بر اثر تخیلات پرخاشگرانه ، پشتوانه تحقیقی چندانی ندارد ( همان منبع ، ۱۳۸۰ : ۲۱۸ ) .

۷-۲-۷-۲- تئوری ناهماهنگی شناختی لئون فیتگر و پیتر بلاو

از این دیدگاه ناهماهنگی شناختی اساساً حالتی از تنش است که از داشتن و شناخت همزمان پنداره ها ، نگرش ها ، باورها و عقاید فرد که از نظر روانشناختی نامتجانس هستند ، حاصل می شود . لذا در این موقعیت فردی که دچار این ناموزونی می شود در جهت ارضای نیازهای خود درصدد بر می‌آید تا با بالا بردن ارزش بدیلی که برگزیده است ارزش مابقی را کاهش دهد و از عدم توازن آن بکاهد که در نهایت انتقام جویی ، خشونت ، میل به تجاوز و به طور کلی ‌کج‌رفتاری اجتماعی پاسخ اولیه اینگونه رفتار خواهد بود ( صدفی ، ۱۳۷۲ : ۵۶ ) .

چارچوب نظری تحقیق

۳-۷-۲- نظریه های جامعه شناختی

جامعه شناسان در نظریه های خود ریشه بسیاری از کژرفتاریها را در محیط و شرایط اجتماعی جستجو می‌کنند ، و علل زیر ساز بسیاری از آن ها را خود جامعه می دانند . آن ها برخلاف نظریه های زیستی و روانشناختی در تبیین خشونت که بیشتر بر عوامل محیطی و اجتماعی تأکید دارند معتقدند که جرم و خشونت بیشتر تحت تأثیر عوامل اجتماعی است تا زیستی و روانی . جامعه شناسان بدون اینکه تأثیر عوامل زیستی و روانی را در بروز رفتارهای نابهنجار انکار کنند معتقدند که رفتارهای نابهنجار او تحت تأثیر شرایط اقتصادی – اجتماعی خاصی است که خارج از فرد است . وقتی خواسته های فرد با انتظارات جامعه هماهنگ و همنوا نباشد . نابهنجاری فرد آغاز می شود و در صورت تداوم ، زمینه‌های کژرفتاریها را پدید می آورد . در زیر به چند مورد از نظریه های جامعه شناختی کجروی که هر کدام از آن ها خشونت را از بعد یا ابعادی تبیین کرده‌اند اشاره می‌گردد .

۱-۳-۷-۲- نظریه یادگیری اجتماعی

نظریات یادگیری اجتماعی ، کجروی را پدیده ای می دانند که اشخاص آن را در خلال شیوه های متفاوت یادگیری فرا می گیرند . یادگیری عبارت است از اخذ ‌بازتاب‌ها‌ ، عادات ، طرز رفتار و … از دیگران که به کمک چهار نحوه عمل « تکرار » ، « تقلید » ، « تشویق و تنبیه » و « آزمایش و خطا » در ارگانیسم روانی شخص جا می‌گیرد و به رفتارها شکل می‌دهند . آن ها معتقدند که جرم همانند دیگر رفتارها در اثر یادگیری هنجارها ، ارزش‌ها و رفتارهای مرتبط با فعالیت مجرمانه آموخته می شود . این افراد بر تأثیر متقابل بین رفتار و محیط تأکید دارند و بر الگوهایی از رفتار متمرکز می‌شوند که فرد آن ها را برای کنار آمدن با محیط در خود پرورش می‌دهند . الگوهایی که از طریق تجربه مستقیم پاسخهای محیط با فرد با مشاهده پاسخهای دیگران کسب می شود . ( پوت واین ، سامونز ، ۱۳۸۶ : ۷۰ ) .

در این دیدگاه فرض بر این است که بچه ها رفتارهای مختلف را از طریق مشاهده مستقیم و تقلید رفتارهایی که مشاهده کرده یا دیده اند یاد می گیرند . بچه هایی که بد رفتاری را تجربه کرده یا تماشاگر خشونت بوده اند ، آمادگی بیشتری برای تقلید این رفتارها دارند . بچه هایی که در خانواده های عاری از خشونت و بد رفتاری بزرگ شده اند ؛ احتمال کمتری دارد که در دوره نوجوانی و بزرگ سالی به خشونت روی آورند . بر عکس بچه هایی که تحت زورگویانه والدین بوده اند یا در خانواده هایی بزرگ شده اند که در آن خشونت زیاد بوده احتمال بیشتری دارد که رفتار پرخاشگرانه و خشونت آمیز از خود نشان دهند .

آلبرت باندورا

‌واضح‌ترین روشی که به وسیله آن نظریه یادگیری اجتماعی سعی نموده رفتارهای بزهکارانه را مورد ارزیابی و بحث قرار دهد به کارگیری آن در اکتساب پاسخهای پرخاشگرانه است . دیدگاهی که در دهه ۱۹۹۰ در خصوص خشونت انسانی ابداع گردید که به دیدگاه یادگیری اجتماعی معروف شد .

این دیدگاه عمدتاًً مربوط به کارهای آلبرت باندورا می‌باشد ، که اعتقاد دارد هر نوع رفتاری به وسیله مشاهده رفتار دیگران آموخته می شود . آن دسته از افرادی که مورد مشاهده قرار می گیرند مدل یا الگو نامیده می‌شوند . آیا اینکه فردی به ‌عنوان الگو انتخاب می شود یا خیر ، بستگی به عوامل مختلفی از جمله موقعیت او دارد . و اینکه آیا رفتار یک فرد مدل یا الگو تقلید می شود یا خیر بستگی به عواقب آن عمل خواهد داشت . و به عبارتی دیگر اگر فرد الگو برای آنچه که انجام می‌دهد تقویت گردد ، به احتمال زیاد مشاهده کننده رفتار او را تقلید خواهد نمود . اگر الگوی مورد مشاهده به خاطر آنچه که انجام داده تنبیه گردد به احتمال زیاد رفتار او تقلید نخواهد شد . ( همان منبع ، ۱۳۸۶ : ۷۰ و ۷۱ ) .

برجسته ترین تلاشی که در جهت به کار گرفتن نظریه یادگیری اجتماعی در زمینه تبیین کجروی انجام گرفته است ، کتابی است که باندورا آن را با عنوان « پرخاشگری » تحلیلی مبتنی بر نظریه یادگیری اجتماعی به رشته تحلیل درآورده است و بر وقوع فرایند الگو سازی پرخاشگری در سه موقعیت اجتماعی تأکید دارد:

الف ) آثار محیط خانواده

به نظر باندورا خشونت و پرخاشگری در درون خانواده طیفی متشکل از گونه های رفتاری مختلف به خود می پذیرد ؛ طیفی که بد رفتاری با کودکان در یک سر آن قرار دارد و نگرش‌ها و گفتارهای پرخاشگرانه والدین در سوی دیگر . در عین حال به نظر او در همین عرصه تربیتی است که کودکان با شدت تمام در معرض نمونه های روشن و زنده از قهر و پرخاشگرانه قرار می گیرند . تماشاگر خشونت بودن یا مورد خشونت واقع شدن در هنگام کودکی فرد را در معرض خشونت های بعدی قرار می‌دهد و خشونت را به عنوان وسیله ای برای ابراز خود ، حل مشکلات و کنترل و تسلط بر دیگران به کار می‌برد . گرفتن پاداش های مستقیم برای به کار گیری خشونت در روابط روزمره فرد ممکن است تنفر مرتبط با خشونت را کاهش دهد .

ب ) الگوهای نمادین

یرفی(۱۳۸۲)در پژوهش خود ‌به این نتیجه رسید ه؛بین اعتقادات مذهبی وتنش در آزمودنی های زن و مرد شاغل در دبیرستان های تهران رابطه معکوس و معناداری وجود دارد.‌بنابرین‏ هرچه نمره اعتقادات مذهبی افراد بالاتر باشد میزان تنش آن ها پایین تر است.

نجاراصل(۱۳۸۴)در پژوهش خود به بررسی نگرش مذهبی با مفهوم از خویشتن و سلامت عمومی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان پرداخت.او ‌به این نتیجه رسید که دانشجویانی که نگرش مذهبی بهتری دارند ،سلامت عمومی بالاتری دارند.‌به این معنا که نگرش مذهبی با اختلال در سلامت عمومی رابطه منفی دارد.همچنین در مفهوم از خویشتن ،نگرش مثبت تری به خود و توانایی خود دارند.

نصری(۱۳۸۱) نیز در تحقیقی با عنوان بررسی رابطه چندگانه فشارزاهای دانشجویی ،نگرش مذهبی و سلامت روان دانشجویان مراکز تربیت معلم تهران ‌به این نتیجه رسید که بین نگرش مذهبی و سلامت روان رابطه معنادار وجود دارد.نمره بالاتر در نگرش مذهبی موجب افزایش سلامت روان گردیده است.

عاصمی(۱۳۸۵)تاثیر مذهب بر سلامت و بهداشت روان را بررسی کرد .نتایج تحقیق او نشان داد بین التزام عملی به اعتقادات مذهبی و بهداشت روانی افراد در هر دو جنس رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

ایمان مذهبی در انسان نیروی مقاومت می آفریند،و تلخی ها را به شیرینی مبدل می‌سازد.انسان با ایمان می‌داند هرچیزی در جهان هستی حساب معینی دارد و اگر عکس العمل او در برابر تلخی ها به نحو مطلوب باشد،خداوند نیز جبران خواهد کرد(طهماسبی پور و کمانگیری ،۱۳۷۵)

تفکر دینداری تفکری است که مبتنی بر یک مذهب باشد.فرد مذهبی مطابق دستورات پیامبران و شرایع مذهبی به واجبات دینی عمل نموده و از محرمات آن پرهیز می کند.دربعد تعاملی ،فرد مذهبی خدا را پناه خود می‌داند و با او انس می‌گیرد،شادی هایش را موهبت او می‌داند و در مشکلات و سختی ها از او مدد می جوید و همچنین او را محرم اسرار دانسته و در خلوت با او هم سخن می شود(آرین و همکاران،۱۳۸۷).

بازگیر(۱۳۸۲)درپژوهش خود با عنوان رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان با طول مدت بهبود بیماران بستری شده در بیمارستان سوانح سوختگی آیت اله طالقانی اهواز آورده است ،مذهب به افراد توان مقابله با درد و کنترل آن و مقابله با مشکلات جسمی و روحی را می‌دهد و هرچه جهت گیری مذهبی افزایش یابد،مدت بهبود کاهش می‌یابد.

نتایج تحقیقات بیانی و همکاران(۱۳۸۷)بیانگر این بود که بین جهت گیری مذهبی دانشجویان با اضطراب و افسردگی رابطه معکوسی هست.آزموده و همکاران (۱۳۸۶)نیز عنوان کردند که بین جهت گیری مذهبی و متغیرهای شادکامی و سرسختی روانشناختی رابطه معنادار وجود دارد و افراد با جهت گیری درونی نسبت به افراد با جهت گیری بیرونی از تعهد ،مهار و مبارزه جویی بیشتری برخوردارند.دیگر نتایج آن ها دلالت می کرد که بین زنان و مردان از نظر سرسختی روانشناختی تفاوت معنی داری هست و دختران از سطح سرسختی روانشناختی قوی تری برخوردارند.

رضاپورمیرصالح و همکاران (۱۳۸۹) نیز در پژوهشی با عنوان «رابطه گرایش های مذهبی و ابعاد شخصیت با رضایت دانشجویان کارورز توانبخشی از تجارب بالینی»نشان دادند که بین رضایت از تجارب بالینی با مذهب گرایی، ارزنده سازی مذهبی و سه بعد شخصیت برون گرایی، توافق و وجدانی بودن همبستگی مثبت معنادار و با سازمان نایافتگی مذهبی و روان رنجور خویی همبستگی منفی معنادار دارد و گرایش های مذهبی و ابعاد شخصیت قادر به پیش‌بینی رضایت از تجربیات بالینی در دانشجویان فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی هستند.

نصیرزاده (۱۳۸۸) در پژوهشی تحت عنوان « بررسی رابطه باورهای مذهبی با راهبردهای مقابله با تنیدگی در دانشجویان» نشان داد که بین سبک مقابله مسأله مدار با ادراک مفهومنیک خواهی خداوند، لایتناهی بودن او و نیز ادراک ارزشمند بودن خداوند رابطه مثبت و با تصورخداوندی نامربوط، تنبیه گر و دور و غیرقابل دسترس رابطه منفی وجود دارد. ادراک خداوند به عنواننیک خواه به تنهایی توانایی۱۲ درصد پیش‌بینی راهبردهای مقابله مسألهمدار را دارد. همچنین وی چنین نتیجه گرفت که با توجه به نقش قابل توجه دین در سلامت، اهمیت دادن به آن در حیطه های آموزش ودرمان می‌تواند کمک کند.

مظفری (۱۳۸۷) در پژوهشی با عنوان «رابطه ویژگیهایشخصیتی و تفکر انتقادی با باور دینی در دانشجویان» نشان داد که،۱) هم متغیر ویژگی های شخصیتی و هم تفکر انتقادی قادر به پیش‌بینی وتبیین واریانس متغیر باورهای دینی هستند، ۲) بر اساس یافته ها، دو جنس در ویژگی هایشخصیتی (برونگرایی، همسازی و مسئولیت پذیری) و باور های دینی (رایج نگری و انتقادظاهری) تفاوت معنادار نشان دادند ولی در تفکر انتقادی تفاوت معناداری مشاهده نشد، ۳) ویژگی های شخصیتی قادر به پیش‌بینی و تبیین واریانس متغیر تمایلات تفکر انتقادیهستند.

محمدی و مهرابی زاده (۱۳۸۵) ارتباط بین نگرش مذهبی با مکان کنترل بررسی شده است. مکان کنترل، بیانگر آن است که فرد حوادث زندگی خود را به تا چه حد به عوامل بیرونی(مانند، شانس، تصادف افراد دیگر، سرنوشت، قضا و قدر و دیگر نیروهای بیرونی) یا عوامل درونی (مانند گرایش‌های شخصی، توانمندی یا کوشش درونی) نسبت می‌دهد. در حالت اول به مکان کنترل بیرونی و ‌در مورد دوم درونی اطلاق می شود(محمدی، مهرابی زاده،۱۳۸۵). شاکر و همکاران (۱۳۸۵) در پژوهشی با عنوان «ویژگی های شخصیتی، استرس، شیوه های مقابله و نگرش هایمذهبی در افراد اقدام کننده به خودکشی» نشـان دادند که افراد اقدام کننده به خودکشی بیش از افراد گروه گواه دارای ویژگی های شخصیتی درون گرایی، روان رنجوری و روان پریشی بودند و پیش از اقدام به خودکشی رویدادهای فشارزای بیشتری را تجربه کرده بودند، از نظر شناختی ارزیابی بالاتری از میزان فشار روانی ناشی از استرس های زندگی داشتند، کمتر شیوه مقابله متمرکز بـر حل مسأله را به کار برده اند و دارای نگرشهای مذهبی ضعیف تری بوده اند. و خودکشی در اثر تعامل برخی عوامل زمینه ساز و آشکارساز روی می‌دهد.

کریم الهی و آقامحمدی (۱۳۸۳) در پژوهشی تحت عنوان «بررسی ارتباط بین اعتقادات مذهبی و افسردگی در دانشجویان پرستاری دانشگاه علومپزشکی اردبیل» ‌به این نتیجه رسیدند که۴۲/۷۳درصد واحدهای مورد پژوهش از سطح اعتقادی بالا برخوردار بوده و اکثریت با ۳۱/۴۴ درصد دارای روحیه طبیعی بودند. ارتباط بین اعتقادات مذهبی و افسردگی با بهره گرفتن از آزمون آماری کافی دو و با ضریب اطمینان ۹۵ درصد معنی دار مشاهده شد. از بین مشخصات جمعیت شناختی، فقط بین جنس و اعتقادات مذهبی و سن و دوره تحصیلی با افسردگی ارتباط معنی دار وجود داشت.

عظیمی و دولتی و ضرغامی (۱۳۸۰) رابطه بین مقابله دینی و اضطراب را بررسی کردند. نمونه های پژوهش شامل ۳۱۶ دانشجو بودند که به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند.ابزار پژوهش شامل پرسشنامه اضطراب حالت- صفت اشپیل برگر و پرسشنامه مقابله ی دینی بود. نتایج نشان داد که بین اضطراب حالت- صفت در افرادی که مقابله ی دینی ضعیف داشتند، بالا تر بود (دادفر، ۱۳۸۶).