فعالیت­هایی در سطح محلی که ظرفیت تولید زمین را در مناطقی که تحت تأثیر یا مستعد به تخریب هستند نگهداری و یا افزایش می­دهد (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۰- تخریب زمین^[۲۵]
زمین تخریب شده زمینی است که به دلیل فرآیندهای طبیعی یا انسانی، دیگر قادر به نگهداشتن وضعیت اقتصادی و یا عملکرد واقعی اکولوژیکی خود نیست. چندین مورد در ارتباط با تخریب زمین وجود دارد که تمامی آن­ها می­توانند در کاهش محصولات کشاورزی و دیگر خدمات اکوسیستم تأثیرگذار باشند که مهمترین آن­ها عبارتند از: (لینیگر، ۲۰۰۸).
الف- تخریب خاک:^[۲۶] کاهش در ظرفیت تولید خاک به طوری که ناشی از فرسایش خاک و تغییر در عملکرد فیزیکی، شیمیایی، آب­شناسی، و بیولوژیکی خاک می­باشد.
ب- تخریب پوشش گیاهی:^[۲۷] کاهش کمی و کیفی (نوع و ترکیب گونه­ ها و …) ذی­توده طبیعی و کاهش پوشش گیاهی زمین، کاهش گونه­ های خوشخوراک بومی و سازگار، تکثیر گونه­ های خارجی یا مهاجم.
ج- تخریب آب:^[۲۸] زوال کمی و کیفی در منابع آب سطحی و زیرزمینی (به عنوان مثال مشکلات ناشی از خشکی و رطوبت خاک).
د- تخریب اقلیم:^[۲۹] تغییرات کوچک و بزرگ مقیاس در وضعیت اقلیمی، که باعث افزایش احتمال ضرر و زیان در محصول می­ شود.
ه- تلفات در اراضی زراعی در نتیجه­ توسعه شهری و صنعتی:^[۳۰] کاهش در زمین­های مورد استفاده یا زمین­هایی که پتانسیل تولید محصولات کشاورزی دارند که ناشی از تغییر کاربری زمین­های کشاورزی به شهری، صنعتی و استفاده­های ساختمانی است. لازم است که تأکید شود اثرات متقابل و تنگاتنگی بین این موارد وجود دارد و بر تخریب اراضی تأثیر می­ گذارد.
۱-۲-۱۱- تخریب فیزیکی^[۳۱]
مربوط به تخریب ساختمانی خاک توسط فرسایش پاشمان و در اثر از بین رفتن پوشش سطحی خاک و باران­های شدید می­باشد (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۲- مرحله­ پیشگیری^[۳۲]
مربوط به اقدامات مدیریتی در حفاظت آب و خاک است. علائمی از تخریب اولیه در منابع طبیعی مشاهده می­گردد؛ ولی هنوز تخریب شروع نگردیده است. لذا در این مرحله با اقدامات مدیریتی منابع سعی می­گردد تا علائم تخریب از بین روند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۳- مرحله­ کاهش^[۳۳]
عمل مداخله در کاهش تخریبی که در حال پیشرفت است. این عمل در مرحله­ ای انجام می­گیرد که تخریب در حال شروع شدن است. هدف اصلی جلوگیری از تخریب بیشتر و شروع به اصلاح منابع و عملکرد آن‌هاست (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۴- مرحله­ احیاء^[۳۴]
مرحله­ احیاء زمانی است که زمین کاملاً تخریب شده، به­ طوری ­که امکان استفاده از آن دیگر میسر نمی ­باشد و زمین عملاً غیر قابل بهره ­برداری شده و برای بازگرداندن آن نیاز به اقدامات سنگین سازه­ای، گیاهی، و مدیریتی بوده و به مدت زمان و هزینه­ بیشتری برای مقابله نیاز است (لینیگر، ۲۰۰۸).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۲-۱۵- کاربری اراضی^[۳۵]
به فعالیت­های انسانی که مستقیماٌ مربوط به زمین یا به کار بردن ترکیبی از منابع آن و یا اثرگذاری بر روی آن هستند گفته می­ شود. به اصطلاح به مجموعه ­ای از فعالیت­ها در هر نقطه از دنیا که با هدف سود و تولید بیشتر انجام می­گیرد گفته می­ شود. یک کاربری اراضی معین و مشخص، ممکن است برای یک مکان خاص، و یا چندین مکان تعیین شود. کاربری اراضی یک پارامتر مهم، مربوط به تخریب خاک، و حفاظت آب و خاک است (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۶- کاربران اراضی^[۳۶]
اشخاص یا نهاده­هایی که تکمیل کننده یا نگهدارنده­ی حفاظت زمین هستند شامل اشخاص، کشاورزان در مقیاس کوچک یا بزرگ، گروه­ ها (جنس، سن، وضعیت، ذی­نفع)، شرکت­های تعاونی، کارخانه­های صنعتی، مؤسسات دولتی و… هستند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۱۲-۱۷- طول دوره­ رشد (LGP)^[37]
دوره­هایی که بارش بیشتر از ۵/۰ برابر تبخیر و تعرق پتانسیل، و دمای بیشتر از ۵/۶ درجه­ سانتی ­گراد باشد، را طول دوره­ رشد می­نامند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸- گروه ­های فن­آوری حفاظت آب وخاک
۱-۲-۱۸-۱- کشاورزی حفاظتی
(اصولاً اقدامات زراعی) این گروه توسط سیستم­هایی مشخص می­ شود که سه اصل اساسی را رعایت می­ کند. حداقل به هم زدگی خاک، درجه­ پوشش خاک دائمی و تناوب زراعی را شامل می­ شود (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۲- کود/ کمپوست (اصولاً اقدامات زراعی)
به کاربردن کودهای آلی و کمپوست­ها به منظور بهبود حاصلخیزی خاک، و به طور همزمان افزایش بهبود ساختمان خاک (مقابله با فشردگی خاک، وسله بستن خاک) و بهبود نفوذپذیری سطحی و عمقی را شامل می­ شود (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۳- نوارها/ پوشش گیاهی (اصولا اقدامات گیاهی)
در این گروه، گراس­ها یا درختان به روش­های گوناگون به کار برده می­ شود. در مورد نوارهای گیاهی اغلب منجر به ایجاد پشته­ها، تراس­ها به دلیل فرسایش ناشی از شخم (جابه جایی خاک به سمت پایین شیب) در خلال کشت می­شوند. در موارد دیگر، اثرات پوشش گیاهی چند منظوره شامل افزایش پوشش زمین، بهبود ساختمان خاک، نفوذپذیری، و به همان اندازه کاهش فرسایش توسط آب و باد می­باشد (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۴- تلفیق جنگل با زراعت
به سیستم کاربری اراضی گفته می­ شود که درختان در حال رشد در ترکیب با محصولات زراعی، چراهگاه، یا مراتع و معمولاً در کنش متقابل اکولوژیکی و اقتصادی بین ترکیب سیستم­ها وجود دارند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۵- جمع­آوری آب (سازه با گیاهی)
جمع­آوری آب و متمرکز کردن رواناب حاصل از باران برای تولید محصول، یا برای بهبود کارایی گراس­ها و درختان در مناطق خشک، کمبود رطوبت فاکتور محدودکننده­ی اول است، را جمع­آوری آب گویند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۶- کنترل خندق (ترکیبات سازه­ای با گیاهی)
کنترل خندق در بر گیرنده­ی مجموعه ­ای از اقدامات که نشان­ دهنده این مشخصه و نوع شدید فرسایش، زمانی است که زمین نیاز به احیا دارد. در این گروه، یک محدوده­ سراسری از اقدامات مختلف و ترکیبی وجود دارد. البته بندهای سازه­ای در منطقه غالب می­باشد که اغلب با گیاهان دائمی تثبیت می­ شود. به طور معمول، فن­آوری­ها در سرتاسر حوزه­ آبخیز به کار برده می­شوند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۷- تراس/سکوها (سازه­ای، اما اغلب ترکیب شده با گیاهی و یا زراعی)
سکوها انواع مختلفی دارند از سکوهای شیب­دار به سمت شیب گرفته تا سکوهای تخت، یا بدون سیستم زهکشی (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۸- مدیریت مراتع (اقدامات مدیریتی با ترکیب اقدامات گیاهی و زراعی)
بهبود مدیریت مراتع مربوط به کنترل تغییرات و تنظیم فشار چرا با احداث حصار آغاز، و سپس با به کاربردن چرای تناوبی یا قطع و حمل علوفه­ها و اصلاح پوشش گیاهی و تغییر مدیریت ادامه پیدا می­ کند (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۲-۱۸-۹- دیگر فن­آوری­ها
این گروه شامل ترکیبی از فن­آوری­های مورد مطالعه است. برای مثال به کار بردن آبیاری قطره­ای تا افزایش راندمان آبیاری، تثبیت تپه­های ماسه­ای، تیمار جنگل، و احیای اراضی معدن­کاوی می­باشد (لینیگر، ۲۰۰۸).
۱-۳- ضرورت انجام تحقیق
مطابق با نقشه­ی جهانی تخریب خاک توسط GLASOD، تخریب خاک توسط انسان در جهان باعث ۶/۵۵ درصد فرسایش آبی، ۹/۲۷ درصد فرسایش بادی، ۲/۱۲ درصد تخریب شیمیایی، و ۲/۴ درصد تخریب فیزیکی شده است (اولدمن^[۳۸] و همکاران، ۱۹۹۱).
پدیده­ فرسایش در حال حاضر به یکی از مشکل­سازترین و در عین حال حساس­ترین معضل بشر تبدیل گردیده است؛ به طوری که از ۵۰۰ میلیون هکتار زمین زراعی موجود جهان، مقدار ۴۳۰ میلیون هکتار از این اراضی در فاصله­ی سال­های ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۰ میلادی، به دلیل فرسایش از دست رفته است (صوفی، ۱۳۸۳).
مطالعات انجام شده توسط پی منتل^[۳۹] و همکاران (۱۹۹۲)، نشانگر این است که حدود ۳۵ درصد از سطح خشکی­های کره­ی زمین به نوعی تحت تأثیر عملکرد فرسایش خاک می­باشند. اما در بین انواع فرسایش، فرسایش آبی یکی از اشکال مهم تخریب اراضی و محیط زیست است؛ به نحوی که با تخریب فیزیکی خاک و از دسترس خارج نمودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان، پس رفت کمی و کیفی خاک حاصل می­ شود. در حدود ۱۲۵ میلیون هکتار از اراضی ایران دارای فرسایش خاک خارج از حد طبیعی است (دهقان، ۱۳۶۳).
طبق برآورد سازمان خواربار و کشاورزی جهانی در سال ۱۹۸۰ میلادی، بیش از ۵۶ میلیون هکتار از اراضی ایران در معرض خسارات ناشی از فرسایش آبی بالاتر از ۱۰ تن در هکتار در سال بوده است. حوزه ­های آبخیز سدهای کشور دارای ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال رسوب­دهی می­باشند و بیش از ۵۰۰ میلیون متر مکعب رسوب نیز به شبکه ­های آبیاری و زهکشی وارد می­ شود. ۹۱ میلیون هکتار از عرصه ­های آبخیز مولد هرز آب است و در سال معادل ۹۷/۶۱ میلیارد متر مکعب جریان سطحی مازاد شکل می­یابد. بیش از ۲۵۵ شهر و آبادی­های فراوان و قنات­ها و اراضی زراعی و بخش­های قابل توجهی از جاده­ها و راه­های ارتباطی در مناطق سیل­گیر واقع شده ­اند. در بخش کشاورزی هر سال بیش از ۲ میلیارد متر مکعب خاک حاصلخیز در اثر فرسایش خاک از اراضی شسته شده و باعث از بین رفته هزاران هکتار زمین و کاهش تولید محصول می­گردد (مدیریت طرح جامع منابع طبیعی و آبخیزداری در فارس الگویی برای کشور، ۱۳۸۵).
با وجود اقدامات فراوان آبخیزداری و تأثیر مهم این اقدام­های در حفاظت آب و خاک، جلوگیری از سیل، کاهش فرسایش و افزایش درآمد بهره­برداران، به دلیل عدم وجود روش کار واحد و استاندار، متخصصان آبخیزداری قادر نیستند به معرفی اقدامات مناسب و نتایج کار خود در اقلیم­های مختلف پرداخته و مسئولین، تصمیم­سازان و تصمیم­ گیران کشور را در اختصاص بودجه­ های کافی برای جرای عملیات در سطح وسیع و مدت زمان کم توجیه سازند. به نظر می­رسد اگر بتوان از یک روش استاندارد که در سایر کشورهای دنیا به کار رفته و نقاط ضعف و قوت آن مشخص شده استفاده نمود، قادر خواهیم بود هم مسئولین را با نتایج اقدامات انجام شده آشنا و آنان را در تأثیر بودجه­ های لازم و به موقع قانع کرد و هم به بهره­برداران و کارشناسان سایر مناطق اطلاع رسانی نمود تا از فن­آوری­های موفق و مفید برای شرایط مشابه استفاده نمایند.
با وجود اختصاص بودجه­ های در حد توان (۲۰ میلیارد تومان بودجه­ی مختص استان فارس در سال ۱۳۸۸) و صرف انرژی بسیار فراوان توسط کارشناسان این رشته در ایران متأسفانه عدم استفاده از روش استاندارد جهانی WOCAT، سبب گردیده تا در نقشه­ی جهانی اقدامات حفاظت آب و خاک کشور ایران فاقد اطلاعات، معرفی شود. استفاده از این روش استاندارد جهانی، را قادر خواهد کرد تا به معرفی اقدام­های موفق خود در سطح بین ­المللی بپردازد، با بهره گرفتن از این برنامه می­توان اثرات اقدامات متنوع آبخیزداری را در شرایط مختلف اکولوژیکی به صورت واقعه و کیفی تعیین و ارائه نموده، که در کدام یک از چالش­های موجود در حوزه ­های آبخیزداری این اقدامات موثر بوده ­اند، همچنین می­توان هزینه­ های مصرفی را کاهش و به دیگر اقدامات در حوزه ها اختصاص داد. لذا کاربرد برنامه­ی WOCAT از چند بعد حائز اهمیت است.
۱-۴- اهداف تحقیق