بخش اصلی این پروژه کاربردی، ارائه یک سیستم خبره و هوشمند به جهت تسریع فرایند انتخاب مناسبترین نسخه رنگرزی با توجه به شرایط و اهمیت رنگزاهای طبیعی می باشد. در بخش رنگرزی نیز با توجه به زیبایی و ثبات رنگ های طبیعی در فرش دستباف ایران در گذشته و عدم به کارگیری این‌گونه رنگ ها در فرش های صارداتی امروزی، تا حدودی شاهد رکود صادرات قالی ایران هستیم. بنابراین احیاء دوباره رنگرزی طبیعی، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. سیستم خبره و هوشمند پیش از این، تجربه ارائه خدمات در شاخه رنگرزی در نساجی را داشته، که البته اغلب در مورد رنگزاهای مصنوعی بوده است. در سال ۱۹۹۸ میلادی، سیستم خبره BATEM توسط کانورت و همکارانش به منظور تعیین نسخه رنگرزی ساخته شده است(Convert,et al 2000: 146) و یا نرم افزاری که برای مجموعه ای به نام کالرایندکس که توسط دو موسسه SDC و AATCC جمع آوری شده، طراحی شده است. در طراحی سیستم خبره برای رنگرزی طبیعی فرش دستباف سعی بر آن می‌تواند باشد، که مطابق با نحوه استدلال یک فرد خبره در رنگرزی و دانش روز این حرفه باشد. به این ترتیب که کاربر نوع کالا، رنگزاهای طبیعی و همچنین فام رنگی، مولفه رنگی و ثبات مورد نیاز خود را به سیستم گزارش دهد و سیستم هم با در نظرگرفتن این معیارها، نسخه های رنگرزی مناسب را به کاربر ارائه دهد. که کاربر بین نسخه های پیشنهادشده مناسب ترین نسخه را انتخاب می کند. انتخاب نسخه رنگرزی طبیعی مناسب اصولاً بر مبنای تجربه انجام می گیرد. اطلاعات و دانش جهت انتخاب نسخه رنگرزی مناسب در اختیار افراد با تجربه و خبره می باشد. با توجه به مناطق مختلف قالی بافی و اطلاعات پراکنده؛ محدودیت های دریافت اطلاعات از خبرگان فرش به طورکلی شامل عدم دسترسی به این افراد به دلیل محدودیت زمانی و موقعیت مکانی، انتقال دشوار دانش و مستند‌سازی در این زمینه، کارایی و تکرار پذیری اطلاعات مربوط به دوره زمانی، غیر قابل جایگزین بودن خبرگان (به دلیل بازنشستگی و مرگ و میر) و در نهایت هزینه بالا آن می باشد. ارائه سیستمی خبره و هوشمند جهت راهنمایی در انتخاب نسخه رنگرزی مناسب برای صنعت فرش دستباف، سیستمی که می تواند در قیاس با محدودیت های دریافت اطلاعات از خبرگان این فن، دارای نکات مثبتی از جمله، دسترسی همیشگی از نظر زمان و مکان، انتقال دانش به طور آسان و صریح، کارایی و تکرارپذیری ثابت و یا معمولاً سریع تر، قابل جایگزینی، و به طور اجمالی مقرون به صرفه از لحاظ نحوه ارائه اطلاعات، دسترسی و زمان میباشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۱-۱-۲- هدف از اجرا
اهداف تحقیق شامل موارد ذیل می باشد :
ارائه سیستمی خبره و هوشمند جهت راهنمایی در انتخاب نسخه رنگرزی مناسب برای کاربران صنعت فرش دستباف؛
دسترسی همیشگی کاربر از نظر زمان و مکان به سیستم خبره؛
فراهم نمودن شرایطی برای فراخوانی اطلاعات فرد خبره؛
عدم محدودیت دریافت اطلاعات از خبرگان فرش؛
ایجاد کارایی و تکرارپذیری ثابت؛
کمک به افراد کم تجربه و تازه وارد در این صنعت؛
کمک کردن به فرد خبره در انجام کارهای تکراری برای بهبود راندمان؛
کمک کردن به فرد خبره در انجام کارهای دشوار برای مدیریت موثر ریزه کاری ها؛
تسریع در عملیات انتخاب نسخه رنگرزی از روی انتخاب فام مورد نظر؛
احیاء رنگ های طبیعی پرکاربرد و اشاعه دانش و تکنولوژی که در آینده ممکن است منجر به افزایش تولید فرش اصیل ایرانی با رنگ های طبیعی و بهبود جایگاه فرش ایرانی شود.
۱-۱-۳-کاربرد نتایج تحقیق
نتایج این تحقیق که خود می تواند به گونه ای نمایاننده اهداف اصلی و فرعی این پژوهش باشد، شامل موارد ذیل است:
کلیه دست اندرکاران فرش، به خصوص افراد تازه وارد و کم تجربه می توانند از کاربران این سیستم خبره باشند؛
تولیدکنندگان فرش در مناطق مختلف فرشبافی ایران؛
بخش های آموزشی(یکی از مشکلات در زمینه دانش رنگرزی طبیعی در فرش دستباف نبود اطلاعاتی روشمند، طبقه بندی شده، علمی و به روز است. که منابع علمی دانشگاه و موسسات آموزشی از بخش هایی می توانند باشند که از نتایج این تحقیق بهره برند و همچنین پایه و مبنایی می باشد برای تحقیقات دیگر در این زمینه )؛
خدمات (یکی از بستر های مهم جهت استفاده از یافته های تحقیقات در بخش تولید فرش می باشد. که این خدمات باعث احیاء و رونق تولید فرش دستباف و حتی گرایش جوانان و فارغ التحصیلان این رشته به این صنعت شود. همچنین امروزه استفاده از رنگ های شیمیایی و مصنوعی جایگزین رنگ های طبیعی شده است، مطمئناً بررسی علمی رنگرزی طبیعی، می‌تواند در اختیار تولیدکنندگان و رنگرزان فرش و حتی دست اندرکاران هنر، صنعت نساجی و فرش قرار گیرد)؛
مدیریت حرفه ای (وجود اطلاعات علمی،روشمند و به روز در بحث رنگرزی طبیعی می تواند خط مشی مدیریت این صنعت را با توجه به مدیریت و دانش روز تعیین کند و راه گشای بن بست های مدیریتی این صنعت باشد. همچنین ارائه نرم افزار جامع که اطلاعات در زمینه نوع رنگزا مورد استفاده در فرش دستباف ایران و همچنین نسخه و گراف رنگرزی طبیعی الیاف پشم و ابریشم می تواند به مدیریت این حرفه از نظر کیفیت، بهینه سازی و جز اینها کمک بسیار شایانی داشته باشد).
توسعه و احیای زمین های بایر و کشت گیاهانی که مصارف صنعتی دارند: مطمئناً استفاده از نتایج تحقیق که احیا مجدد گیاهان رنگزا را در پی دارد. می تواند کشت این گیاهان جهت مصارف صنعتی را شاهد باشیم.
۱-۲- مزایای تحقیق
مهم ترین مزایای استفاده از سیستم خبره و هوشمند در صنعت فرش دستباف شامل موارد ذیل می باشد:
تسریع فرایند انتخاب نسخه رنگرزی مناسب برای فرش دستباف؛
دسترسی همیشگی کاربر از نظر زمان و مکان به سیستم خبره؛
عدم محدودیت دریافت اطلاعات از خبرگان فرش؛
ایجاد کارایی و تکرارپذیری ثابت؛
کمک به افراد کم تجربه و تازه وارد در این صنعت؛
تسریع در عملیات انتخاب نسخه رنگرزی؛
کاهش هزینه ها (کاهش هزینه رنگرزی، زمان و مکان و جز اینها)؛
احیاء رنگ های طبیعی و اشاعه دانش و تکنولوژی که در آینده ممکن است منجر به افزایش تولید فرش اصیل ایرانی با رنگ های طبیعی و بهبود جایگاه فرش ایرانی شود؛
وجود علاقه مندان زیاد در بازارهای جهانی فرش دستباف که جهت خرید فرش هایی که با رنگزاهای طبیعی رنگرزی وجود دارند؛
مزیت های بیشمار رنگزاهای طبیعی که شامل: تنوع رنگی؛ عدم امکان تقلید و کپی‌برداری؛ ثبات در حد ضرورت و شفافیت دراز مدت؛ روش آسان رنگرزی خامه ی قالی؛ صرفه ی اقتصادی(صرفه جویی ارز و ارزش صنعتی)؛ افزایش ارزش افزوده؛ عدم تاثیرات سو بر محیط زیست(جلوگیری از آلودگی های ناشی از کاربرد مواد شیمیایی)؛ توسعه و احیای زمین های بایر(کشت گیاهانی که مصرف صنعتی دارند)؛ ایجاد اشتغال؛ می باشد.
۱-۳- سابقه تحقیق
با توجه به موضوع تحقیق در بررسی پیشینه تحقیق ابتدا به جایگاه سیستم های خبره و هوشمند و نقش آنها در تصمیم گیری و مشاوره به کاربران پرداخته می شود و سپس به مطالعه بر روی تحقیقات و تالیفاتی که پیش از این در زمینه رنگرزی طبیعی صورت گرفته است. آنچه که این پژوهش را از سایر تحقیقات مشابه مجزا می کند، پرداختن به این موضوع تحقیق از دریچه کاملاً علمی و دانش و فن آوری روز بوده، که مطمئناً از تحقیقات انجام گرفته، به عنوان سابقه تحقیق بهره برده می شود.
۱-۳-۱- تحقیقات داخلی
از تحقیق ها و پژوهش های داخلی که در زمینه سیستم های خبره با موضوع این پروژه نزدیکی دارد، تحقیق گودرز، مصطفی و همکاران(۱۳۸۹) می باشد و دلیلی توجیهی و مستند بر اهداف و ضرورت این پروژه است. گودرز و همکاران در تحقیقی به مروری بر سیستم های خبره در صنعت رنگرزی و نساجی پرداخته و در تحقیقی دیگر گودرز، مصطفی و همکاران(۱۳۹۱) به روش های ساخت سامانه های هوشمند برای حل مشکلات رنگرزی منسوجات پرداخته اند، که نقطه عطف در این پژوهش ها اشاره به کمک گرفتن از سیستم خبره در انتخاب نسخه رنگرزی است. که البته در این دو پژوهش نسخه های مربوط به رنگ های مصنوعی و صنعت رنگرزی شیمیایی در نساجی مطرح می باشد.
گودرز، مصطفی و همکاران (۱۳۸۸)، در مقاله ای با عنوان تهیه سیستم خبره تشخیص عیب برای فرایند رنگرزی پنبه، به شرح سیستم خبره DDES پرداختند. محمد رضا عبدلی و همکاران نیز در تحقیقی با عنوان سیستمهای خبره یا هوشمند ( Expert system ) و نقش آنها در بهبود تصمیم گیری به مهمترین شاخص این سیستم ها که کمک و تسریع و در نهایت بهبود فرایند تصمیم گیری است اشاره داشته اند. در زمینه فرش ماشینی نیز نوشین و همکاران (۱۳۸۸)، در پژوهش سامانه خبره برای درجه بندی فرش ماشینی به روند شکل گیری این سامانه خبره اشاره داشته است.
در زمینه رنگرزی طبیعی و صنعت فرش دستباف نیز می توان به پژوهش های متعددی اشاره داشت. ژوله، تورج (۱۳۸۱)، در کتاب خود با عنوان پژوهشی در فرش ایران، در بررسی کلی دوره ای فرش ایران، علاوه بر پرداختن به صورت کلی به تاریخچه هنر- صنعت فرش بافی، در فصلی به صورت مقدماتی به رنگزاهای طبیعی و رنگرزی پرداخته است. ادواردز، سیسیل (۱۳۶۷)، در کتاب قالی ایران خود که با ترجمه مهین دخت صبا به چاپ رسیده، اشاراتی روایت گرایانه و عامیانه از هنر فرش بافی ایران در دوران های مختلف و بلاخص رنگرزی در مناطق مختلف دارد. نصیری، محمد جواد (۱۳۸۹)، نیز در کتاب فرش ایران، تاکیدات زیادی بر خصوصیات فرش ها و خصوصیات بارز رنگ آنها دارد. ورزی، منصور (۱۳۵۰)، در کتاب خود به هنر- صنعت قالی در ایران پرداخته است. تقوی، عابد (۱۳۸۸)، در پژوهشی به بازخوانی تحولات تجاری صنعت فرش در عصر صفوی پرداخته، که اشاره به جایگاه رنگ های طبیعی و تاثیر آن در تجارت فرش ایرانی پرداخته است. شمس ناتری، علی و همکاران (۱۳۸۶)، در پژوهشی در نگاهی به روند تحولات در کاربرد و خواص مواد رنگزای طبیعی ما را به داده هایی که در جستجوی آن هستیم نزدیک می کند. در میان پژوهش های مربوط به بخش رنگرزی؛ منتظر، مجید و همکاران (۱۳۸۰)، در کتاب طبیعت گرایی در رنگرزی الیاف پروتئینی به اهمیت رنگرزی طبیعی و روش ها و مدل های آزمایشگاهی برخی از رنگزا ها پرداخته اند، که از میان تالیفات اخیر که به چاپ رسیده می باشد که در مورد اکثر رنگزاها بحث شده است. که اطلاعات این کتاب کمک شایانی در این پروژه می تواند داشته باشد. حیاتی، مهدی (۱۳۸۴)، در تالیف خود به رنگرزی الیاف طبیعی و همچنین عوامل موثر بر رنگرزی داشته، که مطمئناً از منابع ارزشمند است. جهانشاهی افشار، ویکتوریا (۱۳۷۵)، در کتاب خود به فرایند و روش های رنگرزی الیاف با مواد طبیعی به طوری که انگار مصاحبه های خود از افراد خبره رادر این کتاب عینا با ویرایش آورده است. اوکتائی، ناصر (۱۳۶۳)، به هنر رنگرزی با گیاهان پرداخته است. منتظر، مجید (۱۳۷۹)، در پژوهشی به تحولات رنگرزی خامه قالی پرداخته که در جهت تنظیم مدل های آزمایش در این پروژه لازم و موثر به نظر می رسد. محمد علی مالک، رضا (۱۳۸۴)، در طرح تحقیقاتی خود برای مرکز ملی فرش ایران به بررسی چگونگی تاثیر مواد رنگزای طبیعی، تعاونی و شرایط رنگرزی بر خواص فیزیکی و مکانیکی خامه قالی پرداخته است. صوراسرافیل، شیرین (۱۳۷۶)، که یکی از صاحب نظران و خبرگان در زمینه فرش ایران می باشد در کتاب دیگر خود با عنوان فرش خوب، فرش بد، فرش استاندارد، به معیارهای فرش خوب و معایب یک فرش بد و همچنین استانداردهای لازم جهت رسیدن به یک فرش خوب اشاره دارد. در انتهای این کتاب نیز به روش های مختلف رسیدن به یک رنگرزی مطلوب اشاره دارد. جاوید تاش، ایرج با همکاری مشفق، علی اکبر (۱۳۷۴)، در کتاب خود که به طور ویژه به روش رنگرزی گیاهان و تعیین ثبات ۷۲۴ رنگ گیاهی اشاره کامل و دقیق دارد. البته جاوید تاش در یک طرح تحقیقاتی در مرکز ملی فرش ایران چند سال پس از ارائه این کتاب به ارائه مطالب جدید تر نیز اقدام نموده است. امیری، داود (۱۳۸۷)، در کتاب خود با عنوان رنگرزی طبیعی و استخراج رنگدانه از گیاه اسپرک به روش های رنگرزی الیاف طبیعی پرداخته است، که با وجود ترمکز مولف بر گیاه اسپرک مطمئناً از منابع مهم در این پروژه می باشد. محمدیان، علی و همکاران (۱۳۸۸)، در پژوهشی به شناسایی و معرفی گیاهان رنگده به منظور کاربرد در رنگرزی علمی بر روی الیاف پشم پرداختند، که این خود همچون تحقیق پیشین در ارائه داده ها در زمینه دانش روز رنگرزی یاری می دهد. رحمانی، علی اکبر و بارانی، حسین (۱۳۸۶)، در پژوهشی به بهینه سازی راندمان رنگرزی پشم با رنگزاهای طبیعی پرداختند، که می تواند نتایج این تحقیق را در طراحی آزمایش ها در نظر داشته باشیم. احمدی، زهرا (۱۳۸۸)، در تحقیقی به مقایسه ثبات نوری در رنگزاهای طبیعی مورد استفاده در فرش دستباف پرداخته است. مظفریان، ولی‌الله (۱۳۹۱)، در کتاب مرجع و ارزشمند خود به نام شناخت گیاهان دارویی و معطر ایران، دانش کامل و کافی رو در زمینه هر رنگزا دارد. دهقانی، مهرانگیز (۱۳۷۵)، نیز کتاب تعیین ثبات رنگ کالای نساجی را تالیف داشته اند. که این تالیف در استانداردسازی آزمایشات نقش به سزایی داشته است.
۱-۳-۲-تحقیقات خارجی
از تحقیقات خارجی نزدیک با موضوع تحقیق می توان به موضوعی با عنوان سیستم خبره برای تعیین دستور العمل های رنگرزی اشاره داشت، که توسط (Convert, R. et al,2000) صورت گرفته است. از دیگر تحقیقات خارجی در زمینه سیستم های خبره می توان به کتاب(Waterman, D.A.1986) که در زمینه راهنمایی سیستم های خبره است. همچنین (Buchanan, B. G. & Smith, R. G.1988) به اصول سیتم های خبره پرداخته است. کتاب مرجع (J. Durkin,1994) با عنوان سیستم های خبره و طراحی و توسعه است، که بهره گیری از مطالب این کتاب مرجع در این پروژه بسیار ارزشمند است. در زمینه پایگاه داده و هوش مصنوعی، (Cawsey, A.1994) تحقیق ارزشمندی را ارائه داند. در تحقیق (Edmunds, R. A. 1988)در زمینه راهنمایی سیستم خبره توضیحاتی داده شده است. در تحقیقی دیگر به مقدمه ای بر مهندسی دانش پرداخته شده است که توسط (Smith, P. 1996) صورت گرفته است. مطالعه بر روی فرش ایرانی(Persian Rug or Carpet) در منابع خارجی به صورت پراکنده موجود می باشد. همچنین در زمینه رنگرزی طبیعی تالیفات جامع و تحقیقات ارزشمندی انجام شده که به علت اینکه رنگرزی طبیعی یاد شده در این تحقیقات بر اساس منابع و پوشش گیاهی خارج ایران می باشد، لذا فقط می توان تا اندازه ای از روش و شیوه رنگی و اطلاعات داده شده در این پژوهش ها بهره برد. که اغلب مقاله های دانشمندان هندی بسیار قابل تامل می باشد. در میان کتب مربوط به فرش ایران که در آنها به رنگ فرش های ایرانی و جذابیت و خصوصیات این رنگ ها در مناطق مختلف فرش بافی پرداخته اند می توانیم به این تالیفات اشاره داشته باشیم. توماس فامهام و دنیل شافر در(Shaffer, D. Farnham, T. 2011) در سال ۲۰۱۱ در کتابOriental Carpet &Textile Studies VII به فرش های ایرانی بر اساس طبقه بندی های دوره ای و ارزش زیبایی شناسی رنگ آنها پرداخته است. میدلتون، اندریو (Middleton, A.1996) به سال ۱۹۹۶ در تالیفی به نام Rugs&Carpets به هنر فرش پرداخته است که شامل کلیه مناطق فرش بافی از جمله ایران می باشد. سخایی، اسی (Sakhai,E. 1991) در سال ۱۹۹۱ در کتابی بسیار ارزشمند The Story of Carpets به داستان فرش ورنگ آن در مناطق مختلف در جهان و بالاخص ایران پرداخته است.
در زمینه رنگرزی طبیعی همانطور که پیش از این نیز گفته شد می توان فقط تعدادی از منابع خارجی که داده های آنها در پیشبرد علمی این پروژه از جمله ساختار مولکولی رنگزا ها و تغییر در این ساختارها برای رسیدن به فام و ثبات مورد نظر، موثر می باشند، یاد کرد. آدرسکو ریتا. ج (Adrosko,R,J.1994)به سال ۱۹۹۴ در کتاب خود با عنوان Natural dyes And Home Dyeing به راهنمایی عملی با بیش از ۱۵۰ دستور العمل رنگرزی و تاریخچه رنگ پرداخته است. کرن لی کسمن (Casselman,K,L,1993 ) به سال ۱۹۹۳ در تالیف خود به نام Craft of the Dyer: Colour from Plants and Lichens راهنمای کامل برای ساخت رنگ هایی از طیف گسترده ای از گیاهان است، روش رنگرزی، دندانه ها و نحوه آماده سازی الیاف را توضیح می دهد. سواکه (sewecow, U. 1995) به سال ۱۹۹۵ در پژوهشی با عنوان ’peresent day significance of natural dyestuffs in textile dyeing به اهمیت رنگرزی طبیعی در نساجی پرداخته است. هولم (I, holme.1988) در پژوهش Unrevealing nature’s mysteries در بخشی از آن در صفحات ۸-۲۵ به اسرار رنگ در طبیعت پرداخته است. برد (Bird, C. L. 1972) در سال ۱۹۷۲ در کتابی از دانشگاه لیدز با عنوان “The Theory and practice of Wool dyeing “، به تئوری و عمل رنگرزی پشم پرداخته است. هانکوک (M.Hancoock,1997)به سال ۱۹۹۷ با عنوان “potential for colorants from plant sources in England & wales” پژوهشی به چاپ رساندند که به ارزش بالقوه رنگزاهای طبیعی پرداخته است. یانگ هی (Young-Hee, L.2007) به سال ۲۰۰۷ در پژوهشی با عنوان Dyeing, Fastness, and Deodorizing Properties of cotton, Silk, and Wool Fabrics Dyed with Coffee Sludge (Coffea arabica L.) به رنگرزی و ثبات رنگی در زمینه رنگزای خاص پرداخته است. سیوا.ر (Siva. R.2007) به سال ۲۰۰۷ در پژوهشی بسیار مفید و کاربردی از کشور هند با عنوان Status of natural dyes and dye-yielding plants in India به وضعیت رنگ های طبیعی و بازده رنگی گیاهان پرداخته است. همچنین (Mitra,A. & Mondal,A. 2011) در National Workshop and Seminar On Vegetable dye and its application on textiles به رنگ های گیاهی پرداخته است. در فضای مجازی (اینترنت) نیز سایت http://www.aurorasilk.com/info why natural dyes.html. دارای اطلاعات جامع در زمینه رنگزاهای طبیعی، رنگرزی طبیعی و شرایط بهینه سازی آن است. در بخش فیزیک رنگ و چگونگی مدیریت رنگ ها در منسوجات جان شین (Xin,J,2006) به سال ۲۰۰۶ کتابی با عنوان Total colour management in textiles دارد. که می تواند اطلاعات پایه و اختصاصی مفیدی در زمینه رنگ و نحوه محاسبه آن در صنعت نساجی داشته باشد.
۱-۴- فرضیات پژوهشی
ارائه سیستم خبره و هوشمند جهت انتخاب نسخه های رنگرزی در صنعت فرش دستباف باعث تسریع فرایند انتخاب نسخه رنگرزی می شود.
ارائه سیستم خبره و هوشمند جهت تسریع فرایند انتخاب نسخه های رنگرزی در صنعت فرش دستباف باعث نگرش دوباره و نگاه جدید به رنگزاهای طبیعی می شود.
ارائه سیستم خبره جهت تسریع فرایند انتخاب نسخه های رنگرزی در صنعت فرش دستباف باعث بهبود کیفیت تولید و استانداردسازی در صنعت فرش دستباف می شود.
۱-۵- روش تحقیق
این پروژه از لحاظ جهت گیری های پژوهش از نوع کاربردی و جهت استراتژی های پژوهش از نوع مطالعه موردی برروی رنگرزی طبیعی و سیستم های خبره و هوشمند است.
مراحل روش تحقیق در این پروژه به ترتیب ذیل می باشد:
باتوجه به هدف اصلی این پروژه، ارائه سیستم خبره یا هوشمند به شکل یک نرم افزار بوده، که فرایند انتخاب نسخه و گراف رنگرزی را با داشتن نمونه رنگی مورد استفاده در صنعت فرش دستباف تسریع می بخشد.
