مرور سرمایه اجتماعی به سرعت برای خواننده آشکار می‌کند که پژوهشگران مختلف در زمینه تعریف سرمایه اجتماعی اتفاق نظر ندارند. آنچه بر ابهامات فراوان پیرامون تئوری سرمایه اجتماعی می افزاید، تعاریف متعدد در حوزه های گوناگون توسط افراد مختلف است چنان که در بررسی ادبیات موضوع با انبوهی از تعاریف روبرو می‌شویم که در حوزه های متفاوتی ارائه شده اند. هر یک از این تعاریف به جنبه ای از سرمایه اجتماعی اشاره می‌کند .

جدول ۲-۱: تعاریف سرمایه اجتماعی ، اندیشمند مطرح کننده ، عناصر محوری هر تعریف

ارائه کننده تعریف

تعریف سرمایه اجتماعی

کارل مارکس^[۲۱] (karl Marx)سرمایه، جلد اول ۱۰۵:۱۹۸۶، چاپ نخست ۱۸۸۵

“ارزش کل تولید سالیانه کار ؛ به بیان دیگر عبارت است از ارزش تولید کل سرمایه اجتماعی”

“چنانچه سرمایه اجتماعی، انقلابی در ارزش را تجربه کند، محتمل است که سرمایه فردی سرمایه دارا در مقابل انقلاب یادشده سرفرود آورده، تسلیم آن شود و سقوط کند زیرا سرمایه پیش گفته قادر نیست خود را با شرایط چنان جنبش و تکانی منطبق سازد.”

جین جاکوب ^[۲۲](J-Jacobs)، ۱۹۶۱

شبکه های شهری، سرمایه اجتماعی بدون جایگزین شهر است. هرگاه سرمایه ای از کف برود حال به هر دلیلی، در آمد حاصل از وجود آن سرمایه نیز محو می‌گردد و هرگز بازگشتی ندارد مگر آن که سرمایه جدیدی به تانی و یا تصادفی دوباره انباشته شود.

هانرز (Hannerz^[23]) ، ۱۹۶۹

“سرمایه اجتماعی منابعی است که در لطف و محبت دوستان آشنایان به یکدیگر منعکس می شود. این لطف و محبت می‌تواند به شکل کمک و یاری برای فقر زدایی ارائه گردد”.

هانرز (Hannerz^[24]) ، ۱۹۶۹

“سرمایه اجتماعی منابعی است که در لطف و محبت دوستان آشنایان به یکدیگر منعکس می شود. این لطف و محبت می‌تواند به شکل کمک و یاری برای فقر زدایی ارائه گردد”.

لوری ^[۲۵](Loury)، ۱۹۷۷

لوری با اشاره به تضاد شایسته سالاری یا مشاهدات اش از جامعه سرمایه دار، نتیجه می‌گیرد که سرمایه اجتماعی کمک افراد به یکدیگر به شکل منابعی است که در اختیار یکدیگر قرار می‌دهند و لذا زمینه تبعیض نسبت به دیگران را فراهم می آورند. جمله معروف او چنین است که “در مسیر، ترقی هیچ کس به تنهایی سفر نمی کند”.

شیخت^[۲۶] (Schiht)، ۱۹۸۴

“بدیهی است که برای کار آیی هر نظام اقتصادی بسیار مهم است که افراد از قواعد و قوانین حتی آن قواعد و قوانینی که

چندان اجراء نمی شود نیز اطاعت کنند زیرا اطاعت مردم از قوانین هزینه ها را کنترل می‌کند و تمایل آنان ‌به این امر که حتی نزد خودشان شهروندانی قانون گرا به حساب آیند، را افزایش می‌دهد. چنین امری ثروت اقتصادی مهمی است که می‌تواند نوعی سرمایه اجتماعی به حساب آید. او با اشاره به نظرات ون وایز ساکر^[۲۷] (Van Weizsacker)از سرمایه سازمانی نیز یاد کرده، مفهوم سرمایه اخلاقی را نیز به کار برده است”.

“بدیهی است که برای کار آیی هر نظام اقتصادی بسیار مهم است که افراد از قواعد و قوانین حتی آن قواعد و قوانینی که

چندان اجراء نمی شود نیز اطاعت کنند زیرا اطاعت مردم از قوانین هزینه ها را کنترل می‌کند و تمایل آنان ‌به این امر که حتی نزد خودشان شهروندانی قانون گرا به حساب آیند، را افزایش می‌دهد. چنین امری ثروت اقتصادی مهمی است که می‌تواند نوعی سرمایه اجتماعی به حساب آید. او با اشاره به نظرات ون وایز ساکر^[۲۸] (Van Weizsacker)از سرمایه سازمانی نیز یاد کرده، مفهوم سرمایه اخلاقی را نیز به کار برده است”.

“در مطالعه ما سرمایه اجتماعی مقوله ای است که در طبقات بالا شکل می‌گیرد و بر زندگی شغلی مدیران شرکت های سهامی به هنگامی که ویژگی های تحصیلی و شایستگی های یکسانی دارند، اثری مثبت می‌گذارد”.

“مجموع منابع بالفعل و بالقوه که به داشتن شبکه پایداری از روابط متقابل کم وبیش نهادینه شده ناشی از آشنایی، مورد پذیرش قرار گرفتن وشناخته شده بودن،متصل مربوط است”.

“سرمایه اجتماعی از تعهدات و وظایف و مسئولیت های اجتماعی ( پیوندها و روابط اجتماعی ) تشکیل می شود که تحت شرایطی خاص قابل تبدیل شدن به سرمایه اقتصادی می‌باشد و در قالب عنوان، منزلت، نسب و حسب اجتماعی

( مانند نجیب زاده بودن و اشراف بودن ) نهادینه گردد”.

بیکر ( Baker)، ۱۹۹۰: ۶۱۹

“سرمایه اجتماعی منبعی است که کنش گر از ساختارهای اجتماعی خاص، آن را به کف می آورد و پس از به کف آوردن آن را برای رسیدن به علایق و منافع خود به کار می‌برد. این منبع از طریق دگرگونی در روابط متقابل کنش گران به دست می‌آید”.

کلمن ( ( Coleman ، ۱۹۹۰: ۳۰۲

“سرمایه اجتماعی از طریق کارکردش تعریف می شود و مقوله ای واحد نیست، بلکه متشکل از مقوله های متعددی است که دو ویژگی مشترک دارند : تمامی شان از جنبه ای از ساختار اجتماعی تشکیل شده اند و همچنین تمامی آن ها برخی از کنش های افراد درون ساختار اجتماعی را تسهیل می نمایند”.

باکس من، دگرایی و فلپ ،^[۲۹] (Boxman: De Graai &Flap)59:1991

“سرمایه اجتماعی بر تعداد افرادی اشاره دارد که از آنان انتظار حمایت کردن وجود دارد و همچنین در برگیرنده منابعی است که آن افراد در اختیار دارند”.

بوردیو و واکوانت،^[۳۰] (Bourdieu& Wacquant)، ۱۹۹۲: ۱۹

“مجموع منابع بالفعل و بالقوه ای که نصیب فرد یا گروه آن هم به علت داشتن شبکه ای پایدار از روابط اجتماعی کم و پیش نهادینه شده می‌گردد و نشأت گرفته از آشنایی دو سویه، معروف بودن و پذیرفته شدن است”.

بوردیو و واکوانت،^[۳۱] (Bourdieu& Wacquant)، ۱۹۹۲: ۱۹

“مجموع منابع بالفعل و بالقوه ای که نصیب فرد یا گروه آن هم به علت داشتن شبکه ای پایدار از روابط اجتماعی کم و پیش نهادینه شده می‌گردد و نشأت گرفته از آشنایی دو سویه، معروف بودن و پذیرفته شدن است”.

بورت^[۳۲]، (Burt)،۱:۱۹۹۲

“سرمایه اجتماعی متشکل از دوستان، همکاران و تماس ها و ارتباطات عمومی تری است که از طریق آنان هر فرد فرصت هایی برای استفاده از سرمایه مالی و انسانی خود را به کف می آورد”.

لوری، (Loury) ، ۱۹۹۲: ۱۰۰

“سرمایه اجتماعی گویای روابط اجتماعی متقابلی است که به طور طبیعی بین افراد شکل می‌گیرد و به کف آوردن

مهارت ها و ویژگی هایی که در بازارگاه صاحب ارزش اند را ترویج و یا یاری می رساند. لذاسرمایه اجتماعی دارایی است که گاه چون میراث مالی برای حفظ نابرابری در جامعه واجد اهمیت محسوب می‌شوند”.

شیخت،(Schiht)، ۱۶۰:۱۹۹۲

“سرمایه اجتماعی مجموعه عناصری از ساختار اجتماعی است که بر روابط بین مردم اثر می‌گذارند و داده ها و مدارک مرتبط با تولید و یا کارکردی منفعت بنیادند”.