۲-۱۷- رابطه مفاهیم مالیاتی با مفاهیم حسابداری و گزارشگری

– اختلاف بین سود حسابداری و سود مشمول مالیات از دیدگاه تئوری:

گنتر و همکاران(۱۹۷۷) عنوان کردند که درآمد مشمول مالیات هنوز هم تحت تاثیر روش­های حسابداری است. به سبب اختلاف بین قوانین و مقررات مالیاتی و اصول و موازین پذیرفته شده حسابداری ممکن است که آن چه برای مقاصد حسابداری درآمد و هزینه محسوب می شود، الزاماًً از دیدگاه قوانین مالیاتی درآمد و هزینه محسوب نگردد. به عبارت دیگر باید اشاره نمود که هدف از تعیین سود در تهیه صورت های مالی از دیدگاه انجمن­های حرفه ای حسابداری، با هدف تعیین درآمد مشمول مالیات در قوانین مالیاتی متفاوت است. همچنین برخی از اقلام درآمد و هزینه که از دیدگاه مقاصد حسابداری در یک دوره مالی شناسایی می‌شوند، ممکن است از لحاظ مقاصد قوانین و مقررات مالیاتی در دوره های مالی دیگر شناسایی شوند و یا اینکه اساساً مبانی ارزش یابی برخی از اقلام بر طبق قوانین و مقررات مالیاتی متفاوت از مبانی تشخیص بر طبق اصول و موازین پذیرفته شده حسابداری باشد که هر کدام از موارد فوق موجب بروز اختلاف بین سود حسابداری و درآمد مشمول مالیات می‌گردد.

– اختلافات اساسی بین سود مشمول مالیات و سود حسابداری را می توان تحت دو سرفصل اصلی زیر بیان نمود:

۱- اختلاف دائمی: این اختلافات از قوانین خاص یا محدودیت­های ایجاد شده و یا بنا به دلایل اقتصادی، سیاسی یا اداری غیر مرتبط با محاسبه سود خالص حسابداری ناشی می­شوند. از قبیل هزینه­ های غیر قابل قبول از نظر محاسبه سود مشمول مالیات توسط سازمان مالیاتی و تخفیفات مالیاتی خاص(۱۳۸۶ مجله حسابرس).

۲- اختلافات موقتی: علت دیگر تفاوت درآمد مشمول مالیات و سود حسابداری، وجود پاره­ای از اقلام است که با وجود منظور شدن در تعیین هر دو مبلغ، در محاسبات دوره ­های متفاوت منظور
می­شوند. اختلافات موقتی موجب انتقال درآمد مشمول مالیات از دوره­ای به دوره­ دیگر می­شوند. اما جمع مالیات بر درآمد پرداختی طی دوره مالی تفاوتی نخواهد داشت.(۱۳۸۵ مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی).

– اختلاف درآمد مشمول مالیات ابرازی و قطعی:

با جدا شدن مالکیت از مدیریت، مدیران به ‌عنوان نماینده سهام‌داران، شرکت را اداره می‌کنند(فاماو جنسن۲۰۰۲).

با شکل گیری رابطه نمایندگی، تضاد منافع بین مدیران با سهام‌داران و سایر ذینفعان ایجاد می­گردد و به طور بالقوه این امکان به وجود می ­آید که مدیران اقداماتی انجام دهند که در جهت منافع خودشان بوده و ضرورتاً در جهت منافع سهام‌داران و سایر ذینفعان نباشد(ویلسون ۲۰۰۹).

در این راستا، دولت به عنوان یکی از ذینفعان شرکت­ها برای تشخیص مالیات به اظهار نامه­ های مالیاتی که توسط مودیان مالیاتی تنظیم و تسلیم می‌گردد تکیه می‌کنند. از طرفی شرکت ها باید سود مشمول مالیات خود را طبق قوانین و مقررات مالیاتی محاسبه و در اظهارنامه مالیاتی ابراز و تحویل سازمان امور مالیاتی کشور نمایند. مأموران مالیاتی نیز باید اظهارنامه تسلیمی مودیان را طبق قوانین و مقررات مالیاتی رسیدگی کرده و سود مشمول مالیات را تعیین و در برگ تشخیص مالیاتی به مودی ابلاغ نمایند. در صورت درخواست مودی طبق مفاد ماده ۲۳۷ قانون مالیات­های مستقیم مبانی و مستندات قانونی محاسبه درآمد مشمول مالیات تشخیصی را به مودی اعلام نمایند. انتظار معقول این است که سود مشمول مالیات ابرازی که طبق قوانین و مقررات مالیاتی ابراز می­ شود با سود مشمول مالیات تشخیصی و قطعی توسط مأموران مالیاتی که آن هم طبق قوانین و مقررات مالیاتی تعیین
می­ شود، تا حدود زیادی منطبق باشد اما عوامل متعددی باعث مغایرت بین سود مشمول مالیات ابرازی و قطعی می­گردند که به ترتیب اهمیت در ایجاد اختلاف یاد شده به شرح زیر می‌باشند(۱۳۸۸ پورزمانی و شمسی):

۱- فقدان مدارک و مستندات هزینه­ های ابرازی

۲- هدف درآمدی مالیات های درآمدی

۳- برداشت و تفسیر نادرست مودیان از معافیت­های مالیاتی مقرر در قوانین و مقررات

۴- مغایرت­های استانداردهای حسابداری با قوانین و مقررات مالیاتی

۵- عدم رعایت حد نصاب های تعیین شده از طرف سازمان امور مالیاتی کشور در شناسایی هزینه­ ها

صفری در مطالعه خود با عنوان “بررسی دلایل اختلاف بین سود ابرازی مودیان و سود تشخیصی توسط مأموران مالیاتی” به دنبال آن است تا نشان دهد دلیل اختلاف یاد شده مربوط به چه ردیفی از ماده ۱۴۸ ق.م.م می‌باشد و علت این اختلاف چیست؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که موارد متعددی از جمله امکان وجود ابهامات در مفاد قانون و دستورالعمل­های اجرایی و نحوه برخورد با آن ها، عدم آگاهی مودیان از مفاد قانون مالیات ها و بخش نامه­ های صادره توسط سازمان امور مالیاتی کشور، منجر به اختلاف یاد شده می‌گردد.

۲- ۱۸- رابطه اجتناب مالیاتی با شفافیت گزارشگری

شفافیت گزارشگری فعالیت­های اجتناب مالیاتی و انگیزه کسب منافع افراد درون سازمانی را روشن و آشکار می­سازد. مدیریت ممکن است جهت کاهش هزینه­ های ناشی از مالیات بر درآمد شرکت انواع گوناگونی از فعالیت­های اجتناب مالیاتی و پوشش مالیاتی را به کار گیرد، که آن فعالیت­ها و برنامه­ ها توام با ریسک و عدم قطعیت بالایی همراه ‌می‌باشد. در سایه برنامه ­های اجتناب مالیاتی نباید هیچ اهداف دیگری وجود داشته باشد. اما ماهیت مبهم و غیر شفاف فعالیت­های اجتناب مالیاتی می ­تواند فرصت­های مناسبی برای مدیریت فرصت طلبانه در جهت کسب منافع شخصی و سوء استفاده از منابع مالکان فراهم نماید. اما یک سیستم اقشای بهینه و کارآمد می ­تواند رفتار مدیریت واحد اقتصادی را به مالکان برون سازمانی انعکاس دهد تا مدیریت نتواند در سایه فعالیت­های اجتناب مالیاتی منافع شخصی خود را دنبال کند و جهت گیری آن فعالیت­ها در جهت افزایش ثروت سهام‌داران انجام گیرد. همچنین به علت اینکه برنامه ­های اجتناب مالیاتی پیچیده است، اگر رویدادها و مبادلات شرکت به صورت دقیق تر و به موقع به اطلاع سهام‌داران برسد، دغدغه­ های آن ها از هزینه­ های پنهان مرتبط با فعالیت­های اجتناب مالیاتی اعم از مستقیم و غیر­مستقیم کاهش می­یابد و استقبال آنان از این عملکرد با علم به اینکه فعالیت­های اجتناب مالیاتی، مدیریت انتقال منافع آنان به دسوی دولت را کاهش
می­دهد، باعث افزایش تقاضای سرمایه ­گذاری و در نتیجه افزایش قیمت سهام واحد اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.

۲-۱۹- گزارشگری مالی و گزارشگری مالیاتی

مقوله شفافیت گزارشگری مالی و اهمیتی که در سال­های اخیر نمود بیشتری پیدا ‌کرده‌است، به دنبال وقایع ناگوار و بحران­های به وجود آمده در بورس­های جهان، افشای ماجرای ورلد کام، انرون، زیراکس و سقوط شاخص­ های بورس تهران در سال ۱۳۸۳ باعث گردید موضوع صورت­های مالی به عنوان یک پدیده مورد لزوم و ضرورت بازار سهام اهمیت بیشتری را به خود اختصاص دهد.