به طور نمونه آیا خودرویی که در کنار خیابان پارک است و در اثر عیب تولید دچار آتش سوزی و موجب تلف یا جراحت شخص عابری که نزدیکی آن می­گذشته است، می­گردد را بر چه مبنایی از مسئولیت مدنی بایست بپنداریم آیا این امر مبتنی بر نظریه تقصیراست یا خطر و یا عامل زیا را بایست درجه نخست صاحب خودرو و یا تولیدکننده دانست؟

پاسخ همه این پرسش ها در گرو ‌پاسخ‌گویی‌ به مسئله فبلی است بدین ترتیب که آیا بایست خودرو را در زمره کالاهای خطرناک قرار داد؟

برخی معتقدند:«کالایی معیوب و خطرناک است که عیب و خطر آن،فوق انتظار مصرف کننده متعارف باشد و وی نتواند آن مقدار نقص و خطر را پیش‌بینی کند یا نحوه استعمال آن دقیق و مشکل و خطرناک باشد و هشدار و راهنمایی کافی به همراه نداشته باشد و یا به تعبیری دیگر در وضعیتی باشد که تولیدکننده یا فروشنده متعارف از فروش یا عرصه آن به بازار امتناع ورزد.»^[۷۶]

اما این تعبیر نیز نمی تواند شاخص دقیقی جهت ارزیابی کالای خطرناک ارائه کند،چرا که اساسا عامل انسانی^[۷۷] همواره عاملی ناشناخته و غیرقابل پیش‌بینی در سوانح و رخدادها می‌باشد و همواره نمی توان مرز دقیقی میان خطای انسانی و خطای فنی اتومبیل ترسیم کرد.لذا به نظر می‌رسد که بایست به دنبال معیاری دیگر جهت تمیز کالای خطرناک از کالای معیوبی باشیمکه خطرآفرین است.

«تولید کالای خطرناک را نباید با تولید کالای معیبی که خطر آفرین شده است اشتباه کرد.هرچند هر دو تولید از جهت خطرسازی به یکدیگر شبیه اند و کالای معیب نیز در اثر عیب در طرح یا تولید یا نقص اطلاعات،به صورت کالایی خطرناک در می‌آید،تفاوت های آشکار این دو مفهوم را نیز نباید از نظر دور داشت.خطر ناشی از کالای خطرناک ذاتی است و به بی مبالاتی و تقصیر در جریان تولید ارتباط ندارد،در حالی که خطر کالای معیب عَرضَی و ناشی از بی مبالاتی در پرهیز از خطرهای احتمالی و کوشش در راه تامین ایمنی مصرف کنندگان است.»^[۷۸]

‌بنابرین‏ بایست میان کالای خطرناک که خطرات بالقوه و ذاتی دارد با کالایی معیوب که ممکن است در اثر کوتاه و قصور عامل انسانی و یا عوامل محیطی به صورت کالایی خطرناک در آید تفکیک قائل شویم. به طور مثال دخانیات،سیگار و یا سم سیانور کالاهایی خطرناک هستند که ذاتا خطر همراه آنان است اما در مقایسه با سم سیانور که کشنده است و مصارف انسانی ندارد داروهایی دیگری یافت می شود که مصارف بشری دارند و فواید بیشتری نسبت به مضرات آن دارند اما چنانچه تاریخ مصرف آن منقضی شود ممکن است که دارویی خطرناک و یا کشنده تبدیل شوند و یا برخی داروها که در حالت عادی تجویز می‌شوند اما چنانچه بیماران خاص آن را استعمال کنند دچار عارضه های بعضا جبران ناپذیری می‌گردند.مثل داروی پنی سیلین که نیازمند تست قبل از تزریق می‌باشد.

با عنایت به مطالب مطروحه نمی توان خودرو را در زمره کالاهای خطرناک به شمار آورد.ضمن آنکه همان گونه که در گزارش مرکز پژوهش های مجلس نیز آمده دو عامل نیروی انسانی و جاده در تلفات و سوانح رانندگی نقش مهمی دارند و لذا نمی توان خودرو را به تنهایی کالایی خطرناک تلقی کرد.

در مجموع می توان بیان داشت که چنانچه مسئولیت مدنی خودروسازان در قبال ثالث مبتنی بر مسئولیت محض و یا نظریه خطر باشد موجب تحمیل زیان های سنگین و زیادی بر شرکت های خودروساز گردد که در نهایت به ورشکستگی آنان منجر خواهد شد.لذا به نظر می‌رسد که مسئولیت مدنی خودروسازان ناشی از عیب تولید را باید در دایره مسئولیت مبتنی بر تقصیر دنبال کرد.این امر علاوه بر آنکه با تفسیر فرق از کالای خطرناک نزدیک تر است موجب می‌گردد رقابتی بودن بازار بیشتر تضمین می‌گردد و عادلانه بودن آن تحقق می‌گردد.

۳-۱-۳- مسئولیت مدنی ناشی از عدم آموزش کافی به مصرف­ کنندگان

آموزش مصرف­ کنندگان منجر به استفاده بهینه از خودرو و کاهش میزان خرابی آن می­گردد. چک­های دوره­ای خودرو،تعویض به موقع روغن، لاستیک و سایر آموزش­های مرتبط با ایمنی همچون سرعت مطمئنه، رانندگی در برف و باران، قابلیت ترمزها، میزان خطا و بسیاری آموزش­های دیگر از مواردی هستند که عرضه­کننده بایستی از طرق گوناگون آن ها را به مصرف ­کننده آموزش دهد.

در این راستا ماده ۲۴آیین نامه اجرایی قانون حمایت از مصرف کنندگان خودرواذعان ­می­دارد: «عرضه کننده خودرو باید ضمن آموزش کارکنان خدمات پس از فروش و تعمیرگاه‌ها؛ مستنداتاجرایی لازم برای ارائه خدمات به هر محصول و همه دستور العمل های فنی راهنمایتعمیراتی بخش‌های مختلف خودرو؛ آموزش استفاده از ‌تجهیزات تخصصی را فراهم و از طریقواسطه خدمات پس از فروش به همه نمایندگی­های مجاز ارائه کند.»

عدم رعایت موارد فوق موجب ضمان عرضه­کننده خودرو می­گردد و تحقق مسئولیت مدنی وی می­ شود که از طریق هیئت حل اختلاف موضوع تبصره(۲) ماده(۳) قانونحمایت از حقوق مصرف‌کنندگان خودرو قابل شکایت و پیگیری ‌می‌باشد.

۳-۱-۴- قاعده تحذیر

قاعده ی تحذیر منسوب به حکم حضرت علی(ع)‌در مورد دو کودک که در بازی مصدوم شده بودند است.در این فصل مرافعه که کودکی با گردو به چشم کودک دیگری آسیب زده بود،حضرت با این استدلال که وی قبل از پرتاب گردو هشدار داده است کودک ضارب را از قصاص معذور داشت و فرمود«قد اعذر من حذَر»،هرکس هشدار می‌دهد معذور است.

این موضوع در فقه امامیه نیز با روش قیاس بسط پیدا ‌کرده‌است و ‌در مورد تیراندازی در میدان تیر نیز توسط فقها مطرح شده است.اما محدوده قاعده تحذیر ‌در مورد خودرو و تولیدکنندگان آن تا کجاست،آیا هشدار به تنهایی می‌تواند رافع مسئولیت خودروساز ناشی از عیب تولید باشد؟

با توجه به گسترش علم و تکنولوژی دیگر نمی توان به صرف اعلام هشدار و خطر تولیدکننده را از مسئولیت معاف دانست بلکه بایستی وی ثابت نماید که حداکثر توان خویش را در بهره بری از علم و تکنولوژی به کار برده است و به طور طبیعی کارکرد خودرو بدین صورت است که بایست احتیاط هایی صورت گیرد تا عیب و نقص پدیدار نشود.‌بنابرین‏ هشدار(حذار) ناظر بر مواظبت و استعمال از خودرو است نه کیفیت تولید.بدین گونه که سازنده خودرو اخطار می‌دهد که در هوای صفر درجه و پایین تر بایست از ضدیخ استفاده شود و یا کیلومتر خاصی را جهت تعویض روغن اعلام می‌کند و… لذا قاعده تحذیر در این موارد صادق است و چنانچه دارنده خودرو چنین هشدارهایی را جدی نگیرد و در نتیجه خودرو معیوب شود،خودروساز به استناد قاعده تحذیر و اینکه هشدارها را اعلام نموده می‌تواند معاف از جبران خسارت گردد.

خودروسازان هشدارها را معمولا در قالب توصیه های فنی در دفترچه راهنما ذکر می‌کنند و مواردی نیز را به عنوان شرایط ابطال گارانتی و موارد خارج از پوشش گارانتی که معمولا شامل خسارات ناشی از عدم انجام تعمیرات مناسب و یا چک هایی دوره ای توسط نمایندگی های مجاز و همچنین استفاده از سوخت و روغن نامناسب نیز می‌گردد،را در دفترچه راهنما یا خدمات گارانتی ذکر می‌کنند،که به مثابه همان«قد اعذر من حذَر»است.

۳-۲- مسئولیت مدنی ناشی از عدم رعایت حقوق مصرف کننده و قیمت تعیین شده خودرو

بر این اساس از دیدگاه بسیاری از مربیان و فلاسفه، پرورش تفکر انتقادی نه تنها هدف عمده نظام تعلیم وتربیت هر جامعه ای محسوب می شود بلکه به عنوان شرط اولیه و یکی از رسالتهای اصلی تربیت دانشگاهی نیز قلمداد می‌گردد(سزر^[۶۱]،۲۰۰۸،ص۱۶).

اما در سال‌های اخیر متخصصان علوم تربیتی ‌در مورد نارسایی توانایی شاگردان در امر تفکر انتقادی ابراز نگرانی کرده‌اند، زیرا رشد و پرورش مهارت های فکری شاگردان همیشه مسأله پیچیده در آموزش بوده، ولی امروزه حالت بحرانی به خود گرفته است چون برونداد اطلاعاتی فرهنگ ما از قدرت تفکر انتقادی ما درباره آن اطلاعات فراتر رفته است(ابیلی،۱۳۸۶،ص۵۷).

از دیگر موارد تفکر انتقادی می توان ‌به این موارد اشاره نمود:

۱)تفکر انتقادی یک مهارت تفکر عمومی است، توانایی تفکر به شیوه ای روشن ومنطقی برای هر گونه انتخابی که پیش رو دارید ضروری وحائز اهمیت است، اگر شما در یکی از حوزه های آموزشی پژوهشی،مالی، مدیریت و یا قانون مشغول به کار هستید، می دانید که داشتن تفکر انتقادی لازمه موفقیت شما در کارتان است، اما این نوع تفکر صرفا، به حوزه کاری خاص محدود نمی شود وتوانایی خوب فکر کردن و حل مشکلات، مهارتی است که برای همه افراد با هر گونه خط مشی یا حرفه ای که داشته باشند، مفید ولازم می‌باشد.

۲)تفکر انتقادی مهارت های زبانی وارائه را افزایش می‌دهد .تفکر روشن ‌و سیستماتیک می‌تواند نحوه ابراز عقاید را در ما بهبود ببخشد، تفکر انتقادی همچنین با یادگیری چگونگی تحلیل ساختار منطقی موضوعات، توانایی فهم وقوه ادراک را در افراد افزایش می‌دهد.

۳) تفکر انتقادی، خلاقیت را ارتقاء می بخشد.خلاقیت صرفا موضوعی نیست که با ایجاد ایده های نو ظهور یابد، یعنی تنها تولید راه حل های تازه شرط کافی برای خلاقیت نیست، بلکه فرد خلاق کسی است که بتواند کسی است که بتواند ایده های جدیدی خلق کند که مفید بوده و متناسب با تکلیف حاضر باشند.تفکر انتقادی نقشی بسیار مهم در ارزیابی مفید بودن و میزان متناسب ایده های جدید، انتخاب بهترین آن ها واصلاح آن ها در صورت لزوم بازی می‌کند.

۴)تفکر انتقادی برای تأمل وخود اندیشی ضروری است.به منظور داشتن معنا در زندگی وسازماندهی زندگیمان بر طبق آن، ما نیازمند توجیه و تأمل ارزش ها، باورها وتصمیم هایمان هستیم، که تفکر انتقادی ابزار فرایند خودسنجی را برای ما فراهم می‌سازد(جزایری و رحیمی،۱۳۸۷،ص۳۷). چرا که فهم تفکر انتقادی کارایی دانشجویان ودانش آموزان را در مهارت حل مسأله و مشکل گشایی افزایش می‌دهد وشایستگی لازم برای بهتر زیستن، درک بهتر را در اختیار آن ها قرار می‌دهد(قاسمی،۱۳۸۴،ص۵).

۲-۲۰تفکر انتقادی و تعلیم وتربیت

دنیای معاصر به معلمان و مربیان جدید نیاز دارد، معلمانی که نه تنها به لحاظ تکنیک های آموزشی قوی باشند بلکه ذهن باز و انتقادی نیز داشته باشند، آن ها باید بتوانند خود را با تغییرات و درخواست مداوم محیط پیرامون خود تطبیق دهند و جریان رو به رشد اطلاعات را درونی کنند در حالی که هم در سطح شخصی و هم در سطح حرفه ای روی آن ها تأمل می‌کنند(بید و همکاران^[۶۲]،۲۰۰۵،ص۱۲)

پرورش تفکر انتقادی و تدریس تأملی یا بازاندیشی، دو هدف عمده در تربیت معلمان است، اما این دو هدف تنها زمانی دست یافتنی است که معلمانی که در حال آموزش و تربیت هستند، فرصت هایی برای کسب دانش، معلومات حرفه ای و نشان دادن اعمال تدریس اندیشمندانه را داشته باشد(یه^[۶۳]،۲۰۰۴،ص۲۳).

برخی از محققان معتقدند که برای رشد و تربیت فراگیران در عصر کنونی به معلمان ماهر،یعنی معلمانی که از دانش و معلومات حرفه ای مانند موضوعات علمی، راهبردهای تدریس و آگاهی از شرایط فرهنگی و اجتماعی فراگیران برخوردارند، نیاز است.در مقابل ما، بسیاری دیگر نیز معتقدند که مهارت علمی به معنای توانایی به کار بردن راهبردهای تدریس نیست، بلکه متفکر و تأملی بودن است، مربیانی که چنین دیدگاهی را می‌پذیرند تمایل دارند درباره اینکه معلمان چگونه طرح ریزی کرده و مسأله حل می‌کنند، یا چگونه تصمیم گیری می‌کنند.

دیویی،تأمل یا بازاندیشی را ملاحظه دقیق، فعال و مداوم هر عقیده یا شکل مفروض دانش می‌داند و این امر معلمان را قادر می‌سازد تا به یک شیوه هدفمند و آگاهانه عمل کنند.توصیه وی این که معلمان باید تشویق شوند تا متفکر شوند و به رشد خودشان از طریق تأمل ادامه دهند.تغییر معلم و رشد او مستلزم آگاهی او ضرورت و نیاز به تغییر است، این آگاهی برای تغییر از طریق تأمل و بازاندیشی ایجاد می شود.خودکاوی و خرد جستجوگری به معلمان کمک می‌کند که از سطح کنونی عمل که به صورت عادتی تکانشی و مشهودی انجام می‌گیرد به سطحی از تأمل عمل حرکت کند که به وسیله تفکر انتقادی جهت داده می شود.(گرگوری ودیگران،۱۳۸۹، ص۷)

در یک نظرسنجی در این باره که چه انتظاراتی از فعالیت های تربیتی دارند؟

۸۲ درصد از اعضای انجمن نظارت و بررسی درسی(ASCD^[64]) که عامل تحول نظامهای آموزشی دنیا هستند.آموزش تفکر را از انتظارات مهم تربیتی ذکر کردند.

در نظر سنجی دیگری(گالوپ^[۶۵]،۱۹۹۵)، معلمان از میان بیست و پنج هدف تربیتی،((پرورش تفکر)) را مهمترین هدف تعلیم وتربیت بیان نمودند.تاکنون کارگاه ها،‌کنفرانس‌ها ‌و سخنرانی های بسیاری در زمینه آموزش تفکر در کشورهایی که علاقه مند به تحقق چنین اهدافی بودند، برگذار شده است.هم اکنون روش های گوناگون تدریس تفکر به هزاران نفر از معلمان آموزش داده می شود و مدارس نیز بر اینگونه فعالیت‌ها نظارت دارند.

در طول دهه گذشته توجه به ((آموزش تفکر)) مهمترین موضوعی بوده است که در مدارس دنیا، بویژه در آمریکا، بسرعت رشد یافته است. عامل رشد چنین رویکردی این باور است که «تحول هر جامعه ای در دل تحول معرفت فرهنگی قرار دارد» (شعبانی،۱۳۸۶،ص۴۱).

در حال حاضر به نظر می‌رسد تمایل به آموزش تفکر در مدارس عمومیت بیشتری پیدا ‌کرده‌است. اگرچه یک تهدید جدی برای تعمیق و کار بیشتر باقی است و آن، فقدان روش های کافی برای پرورش معلمان مبتدی و در حین خدمت است که بتوانند سطوح عالی تفکر را کسب نمایند؛ زیرا شرط ضروری برای پرورش تفکر دانش آموزان دانش،آگاهی و مهارت معلمان در ارتباط با توانایی‌های شناختی سطح بالا است.مربی باید ویژگی های تفکر انتقادی مانند استقلال ذهنی،کنجکاوی ذهنی، تعهد به ارائه دلایل، فکر باز، ‌روشن‌فکری وجرأت مندی را داشته باشد، اگر معلمان چنین ویژگیهایی را داشته باشند دانش آموزان تفکر انتقادی را از خود نشان خواهد داد.تفکر انتقادی به عنوان یک خرده مقیاس ضرروی و حتمی ویژگی شخصیتی انسان های تربیت یافته تلقی می شود.

کشف قیمت: یکی عوامل مؤثر در دستیابی به کشف قیمت واقعی، لزوم شفافیت در اطلاعات ارائه شده است. هر‌چه اطلاعات افشاشده بیشتر و صحیحتر باشند، فرایند کشف قیمت آسانتر و دقیقتر خواهد بود.

تخصیص سرمایه: اصولاً سرمایه‌گذاران به دنبال مکانی برای سرمایه‌گذاری هستند که بیشترین بازدهی و کمترین ریسک را برای آن ها به همراه داشته باشد. از این‌رو شرکتهایی که در نشان دادن عملکرد خود شفاف عمل نمی‌کنند، ریسک سرمایه‌گذاری خود را بالا برده و جذابیت خود را از دید سرمایه‌گذاران از دست می‌دهند. این اقدام ممکن است با وجود ‌سود ده بودن شرکت، سرمایه را به سمت آن سوق نداده و باعث تخصیص نیافتن بهینه منابع گردد.

نامتقارن بودن اطلاعات: با حرکت از جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن، میزان نامتقارن بودن اطلاعات افزایش می‌یابد، چرا که با تقسیم کار بیشتر و تخصصی‌تر شدن کارها، هر فرد تنها در موارد معدودی از فعالیت‌ها اطلاع دارد. نامتقارن بودن اطلاعات دارای پیامدهای نامطلوب متفاوتی از قبیل افزایش هزینه های افراد و شرکت‌ها، ضعف عملکرد شرکت‌ها و بازارها، کاهش نقدشوندگی در بازارها و از دست رفتن کارایی بازارها خواهد شد. افزایش شفافیت باعث از بین رفتن نامتقارن بودن و در نهایت حذف رانت‌های اطلاعاتی می‌شود.

بازار مدیران حرفه‌ای: برای این که عزل و نصب مدیران در شرکت‌ها در جهت رفع منافع کلیه ذینفان و جامعه باشد، همچنین استقلال مدیریت حفظ شود، تضاد منافع بین کلیه ذینفعان و شرکت‌ها و جامعه مدیریت شود و شرکت‌ها پاسخگو، مسئولیت‌پذیر و شفاف باشند، لازم است که بازار مدیران حرفه‌ای وجود داشته باشد تا انتخاب مدیران از میان مدیران با پیشینه و عملکرد مشخص، انجام شود.

در بهبود عملکرد مدیریت، کانونها و سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) می‌توانند نقش اساسی به عهده داشته باشند.

همچنین بحث حفظ محیط‌زیست، رعایت اخلاق حرفه‌ای و ایفای مسئولیت‌های اجتماعی مدیران از جمله مواردی است که از طریق بازار مدیران حرفه‌ای و کانونهای پرسشگر، قابل پیگیری می‌باشند.

ارتباط تنگاتنگی بین مفاهیم راهبری شرکتی وجود دارد و هیئت‌مدیره در ایجاد سازمان‌های پاسخگو، مسئولیت‌پذیر و شفاف، نقش اساسی ایفا می‌کند.

سرمایه‌گذاری خارجی: دیدگاه‌ سرمایه‌گذاری خارجی بر این اساس است که منابع مازاد بتواند بسته به میزان رشد و توسعه‌یافتگی یا امکانات، به محیط‌های دیگری حرکت کند و در آن محیط اثربخشی داشته باشد. شفافیت در سیاست‌های اقتصادی برای سرمایه‌گذاران خارجی دارای اهمیت زیادی است. از جمله دلایل آن می‌توان به کاهش هزینه های اضافی از قبیل هزینه های اضافی مربوط به ارائه نکردن اطلاعات از سوی نهادهای دولتی و فساد مالی و رشوه‌خواری؛ تسهیل تصاحب و تملکهای شرکت‌های داخلی توسط نهادهای سرمایه‌گذاری خارجی؛ اطمینان از حفظ حقوق سرمایه‌گذاران خارجی و پایش وضعیت شفافیت سیاست‌های اقتصادی به وسیله نهادهای بین‌المللی و تاثیر آن بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران خارجی اشاره کرد.

علاوه بر موارد پیشگفته، افزایش شفافیت اطمینان می‌دهد که منافع حاصل از ایجاد ثروت در سطح کل بازار به صورت عادلانه‌ای توزیع می‌شود و تنها در اختیار عده اندکی از مشارکت‌کنندگان قرار نمی‌گیرد.

۲-۱۰-۸ ابعاد شفافیت در بازار سرمایه

بازار سرمایه یکی از رکن‌های بازار مالی است و نقش به‌سزایی در بسیج امکانات مالی و سرمایه‌ای به منظور رشد و توسعه اقتصادی کشورها داشته و در بسیاری از کشورهای جهان نقش تامین مالی اعتبارات مورد نیاز بنگاه‏های اقتصادی را برعهده دارند (اکبری و جلیلیان، ۱۳۸۹).

بازار سرمایه که همان بازار عرضه و تقاضای منابع مالی است، زمانی می‌تواند نقش حیاتی خود را به‌خوبی ایفا کند که فرایند عرضه و تقاضای منابع مالی از تخصیص بهینه برخوردار باشد.

پیش‌شرط اصلی تخصیص بهینه منابع در بازار سرمایه، وجود کارایی در عملکرد آن است. تفاوت بازارهای مؤثر و کارامد سرمایه با بازارهای ناکارامد، در وجود اطلاعات و میزان دسترسی به آن است. هر چه اطلاعات‌ مرتبط با بازار سرمایه به صورت جامع، منسجم و تاثیرگذار بر فعالیت بازار، بیشتر باشد؛ تاثیرگذاری بازار سرمایه بر رشد و توسعه اقتصادی نیز بیشتر خواهد شد.

شفافیت در بازار سرمایه به معنای شفاف بودن اطلاعات ‌در مورد شرکت‌هایی است که سهام آن ها مورد معامله قرار می‌گیرد. اطلاعات جزء جدایی‌ناپذیر فرایند تصمیم‌گیری است و هر چه شفافتر و دسترس‌پذیر‌تر باشد، می‌تواند به گرفتن تصمیم‌های صحیحتری در زمینه تخصیص بهینه منابع منجر شود. این امر در نهایت، دستیابی به کارایی تخصیصی (که هدف نهایی بازار سرمایه است) را به دنبال دارد.از این‌رو، وجود اطلاعات شفاف در بازار سرمایه نقشی مؤثر در کاهش هزینه اطلاعات و مبادلات و بهبود فرایند تصمیم‌گیری دارد (تجویدی،۱۳۸۷). در صورت شفافیت بازار، هیچ فردی نباید بتواند به علت دسترسی به اطلاعاتی خاص، معامله‌ای انجام دهد که دیگران به‌دلیل نداشتن آن اطلاعات قادر به انجام آن نیستند. هر چه اطلاعات شفافتر باشد، امکان رقابت سالم و مساوی برای کسب بیشترین سود نیز برای همه بیشتر فراهم می‌‌شود. کمبود اطلاعات باعث افزایش هزینه مبادلات و ناتوانی بازار در تخصیص بهینه منابع و بروز بحران‌ها و نوسانهای شدید در بازار سهام می‌شود.

در اینجا لازم به یادآوری است که بازارها ظروف مرتبط هستند و شفافیت در بخش واقعی اقتصاد، بازار پول، بازار ارز و بازار کالا می‌تواند منجر به کارایی در بازار سرمایه شود.

مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۸ توسط کیم و پارک (کیم و همکاران, ۲۰۰۸) روی بازار سرمایه ۴۳ کشور انجام شد، نشان داد که بین دستکاری قیمت در بازارهای سرمایه، دامنه نوسان و شفافیت اقتصادی ارتباط وجود دارد. ‌بر اساس مطالعه انجام‌شده برای اندازه‌گیری شفافیت، از سه متغیر فساد اقتصادی، قوانین و مقررات مناسب، ضمانت اجرا و نبود تقارن اطلاعاتی در سطح جامعه استفاده شد.مطالعه نشان داد کشورها با سطح بالای فساد و کیفیت نامناسب قوانین، دارای دامنه قیمت محدودتری می‌باشند. به‌عبارت دیگر، ناظران بازار از دامنه قیمت برای کنترل بازار و جلوگیری از دستکاری قیمت استفاده می‌کنند.

۲-۱۰-۹ ماهیت شفافیت گزارشگری در متون مالی

در نگاهی کلی، شفافیت یعنی دست‌یابی گسترده به اطلاعات مربوط و اتکاپذیر در خصوص عملکرد دوره‌ای، موقعیت مالی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری،‌ راهبری شرکتی،و ریسک شرکت‌های تابعه^[۱۹] (اسمیت و همکاران، ۲۰۰۳).

اما از دیدی دقیقتر، شفافیت عموماً به سه دسته تقسیم می‌شود؛‌

۱) تعریفهای مبتنی بر ذینفعان اطلاعات،

۲) تعریفهای مبتنی بر مسئولیت ‌پاسخ‌گویی‌،

۳) شفافیت از ابعاد قانون. (طاهری، ۱۳۸۹)

۲-۶-۱ تاریخچه دلفی

واژه دلفی بـه معبـدی بـه نـام دلفـی (Delphi Oracle) در یونان باستان باز می‌گردد که در آنجا از فرد برگزیده ای که دارای ویژگی معصومیت و لغزش ناپذیری بود و از آینـده خبر می‌داد و مردم یونان و سـایر نقـاط دنیـا درآن زمـان برای کسب اطلاعـات و آگـاهی از آینـده شـان بـه آنجـا مراجعـه می کردنـد و از وی راهنمـایی و مـشورت می گرفتند نگه داری می‌کردند [۲۷] . کـاپلان بـه اصـلی از اصول معبد با عـنوان “پیـشگویی غـیرقابل تحریف” (non-falsifyable prediction) اشـاره مـی کنـد کـه فاقـد ویژگی راست و دروغ است.

۲-۶-۲ تعریف دلفی

دلفی فنی است که برای ایجاد یک فرایند ارتباطی ساختارمند که جهت حل یک مـشکل پیچیـده بـه کـار بـرده می شود. دالکی، هلمر و گوردون معتقدند که این فـن بـر پایه روش پرسش جدلی و دیـالکتیکی(Dialectical Inquiry) استوار است؛ یعنی تـز (مطـرح کـردن یـک ایـده و نظـر(، آنتی تز(برخورد ایده ها و نظرات) و سرانجام سـنتز(توافـق اجماع جدید). سپس خود سنتز تبدیل به تز جدید شـده، برای رسیدن به اجمـاع دربـاره یـک موضـوع پیچیـده و خاص کمک می‌کند. در این روش، بدون اینکه به حضور فیزیکی و ملاقات شرکت کننـدگان بـا یکـدیگر نیـازی باشـد، یـک گـروه متخصـصان^[۱۱] مجموعه ای از فرضیه‌ها را درباره وضــعیت آتــی و آینــده موضــوع تحــت بررســی، فرمـول بنـدی مـی کننـد. مجموعـه فرضـیه هـا بـین شرکت کنندگان توزیع می شود و ناشناس بودن آنـان برای سایر شرکت کنندگان باعث می شود تا آنان به جرح و تعدیل مجموعه فرضیه های طرح شـده بپردازنـد و ایـن فرایند تکراری تا رسیدن به اجماع درباره فرضیه هـا ادامـه می‌یابد. روش دلفی، برپایه بررسی ها و مطالعات ساختاری استوار بوده، در آن به اطلاعات شهودی دسترس پذیر کیفی و کمی دست یافته، عناصر اکتشافی، پیشگویی و حتـی دسـتوری را درخـود داراسـت. مشخصاً نمی توان گفـت کـه تنهـا یـک روش دلفـی وجود دارد، بلکه گونه های مختلفـی بـا کاربردهـای متنوع از این روش ارائه شده است. با وجود این، در این باره که در روش دلفی بررسی نظر متخصصان در دو یا چند دور انجام می شود، کـه هـر دور، در آخـر مورد بررسی قرار گرفته، نتایج آن به عنوان بازخورد، به اعضای شرکت کننـده در تحقیـق ارائه مـی شـود اتفاق نظر وجود دارد. بدین ترتیب، پاسخ متخصصان و دیدگاه های آنان از دور دوم، تحـت تـأثیر نظـرات همکـاران شـرکت کننـده در تحقیـق کـه از دور اول گردآوری شده قرار می گیـرد. بنـابراین، روش دلفـی یک فرایند ارتباط گروهی با ساختاری نـسبتاً محکـم و قضاوت متخصصان درباره موضـوعاتی اسـت کـه به طور طبیعی، دانش کافی در آن باره وجود نـدارد و یا جو نایقینی بر آن حاکم است. کولس به نقل از وچسلر، یک روش دلفی استاندارد را اینگونـه تعریـف می‌کند: «مطالعـه و بررسی که به وسیله یک گروه نظارت کننده، رهبری وهدایت می شود و شامل چندین دور است. با بهره گرفتن از یک گروه، متخـصص انجـام می شود کـه بـرای همدیگر ناشناس هستند و هدف ایـن روش رسـیدن به یک اجمـاع نظـر در بـین گروهـی از متخصـصان، ‌بر اساس شناخت شهودی و ذهنی آنان است، که پس از هر دور یک بازخورد استاندارد آمـاری از میانـه های قضاوت گروه به اعضا ارائه می شود».

روش دلفی یک فرایند پیش‌بینی است. به علت اهمیت آن، در سایر حوزه ها نیز استفاده های زیادی از آن به عمـل می‌آید. به نظـر لینـستون تـوراف [۲۶] موارد استفاده از این روش عبارتند از:

۲-۶-۳ موارد استفاده دلفی

• جمع‌ آوری اطلاعـات جـاری و تـاریخی ناشـناخته ‌و غیرقابل دسترس؛

• بررسی وآزمون اهمیت حوادث تاریخی؛

• ارزیابی بودجـه احتمـالی اختـصاص یافتـه؛ انتخـاب برنامه ریزی محلی و منطقه ای؛

• برنامــه ریــزی مجتمــع هــای دانــشگاهی و گــسترش برنامه ها؛

• ترکیب ساختار یک مدل؛

• ارائه دلایل موافق و مخالف برای یک انتخاب بالقوه؛

• شـرح و بـسط روابـط در پدیـده هـای پیچیـده اقتصادی و اجتماعی؛

• تعیین و روشن کردن محرک های عینی و ادراک شـده انسانی؛

• تعیین اولویت های اهداف اجتماعی و ارزش هـای فردی؛

۲-۶-۴ ویژگی‌های عمده روش دلفی

این روش با این هدف ابداع شده است که حداکثر استفاده از نظرات گروهی به عمـل آورده، مخالفت و ناسازگاری را به حداقـل برسـاند. لو^[۱۲] [۲۸] برای این روش پنج ویژگی عمده برمی شمارد:

۱٫ نمونه، شامل گروهی است که با دقت زیاد از میان متخصصان انتخاب شده، طیف وسیعی از نظرات را درباره موضوع یا مشکل مورد بررسی ارائه می‌دهد.

۲٫ شرکت کنندگان معمولاً ناشناس هستند؛

۳٫ میانجی(برای مثال، پژوهشگر) پرسشنامه های دارای ساختار را تدوین کرده، گزارش های بازخورد را در طول پژوهش به اعضای گروه عرضه می‌کند.

۴٫ در مطالعه یک فرایند تکراری وجـود دارد کـه اغلـب شامل سه یا چهار بار تکـرار یـا چهـار دور پرسـشنامه و گزارش های بازخورد است؛

۵٫ مطالعه دارای یک نتیجه نهایی است و نوعاً بـه شـکل

یک گزارش تحقیق که شامل نتایج دلفی، پیش بینـی هـا، انتخاب برنامه های خـط مـشی بـه همـراه نقـاط قـوت و ضعف، توصیه هایی به مدیران بالا و احتمـال طـرح هـای عملی برای تکامل و اجرای برنامه ها و خط مشی هاست. لانگ^[۱۳] [۲۴] تنها چهار ویژگی عمده برای آن ذکر ‌کرده‌است که عبارتند از:

۱٫ پرسشنامه ساختارمند؛

۲٫ تکرار؛

۳٫ بازخورد کنترل شده؛

۴٫ ناشناس و گمنام بودن پاسخ دهندگان؛

در مطالعه دلفی نیز مانند سـایر پژوهش هـای عـملی، باید به برنامه ریزی جزئی و نیز اجرای مؤثر مطالعـه،توجه ویژه ای بشود. چهـار فعالیـت کلیـدی در ایـن روش عبارتند از:

۱٫ تعیین مسئله؛

۲٫ انتخاب گروه؛

۳٫ تعیین اندازه گروه؛

۴٫ اجرای دورهای دلفی.

۲-۶-۵ انواع دلفی

به طور کلی هدف از توصیه در دین رساندن انسان به یک رشد معنوی است و رشد و تعالی نیز در گرو ایمان به خدا،ایمان به رسول اکرم(ص) ایمان به قرآن و دستورات و توصیه های دین است.

بخشی از علل بزهکاری مربوط به عوامل بیرونی می‌باشد. تحریک،خود یکی از عوامل مؤثر در وقوع بزهکاری است.زدن حرف نامربوط توسط دیگری،توهین،یا عملی که باعث تحرک قوه خشم و انتقام شود،همه را می توان با صبر و گذشت از دیگران به راحتی نادیده گرفت.در علم جرمشناسی رفتار یا گفتار تحریک آمیز خود بزه دیده می‌تواند یکی از عوامل تشکیل دهنده جرم باشد که با یک صبر و با یک گذشت کوچک می‌توانست به وجود نیاید.^[۲۰۴] باید روح تربیت شود،عادت کند به امور مثبت،و این جز با تمرین و توصیه و پر رنگ تر کردن امور معنوی با روح انسان عجین نخواهد شد.

در دوران گذشته همان‌ طور که می‌دانیم انتقام به شدت در میان مردم رواج داشت و کسی که عمل خلافی را انجام می‌داد نه تنها خود او بلکه خانواده و یا حتی جامعه محلی او نیز تاوان این عمل را می‌دادند.در بررسی تحولات دوران های مختلف حقوق جزا نیز ما به دوره هایی مانند انتقام خصوصی تا تعدیل نسبی و در نهایت تعدیل کلی آن بر می خوریم.اما امروزه همه می دانند که اگر کسی عمل مجرمانه ای در مقام تضییع حق فردی انجام دهد بر مبنای اصل شخص بودن مجازات ها تنها خود او پاسخگو است و خانواده و اطرافیان او نقشی ندارند.حتی امروزه با دستاوردهای علم جرم شناسی ما دیگر حتی خود مجرم را در بسیاری از موارد یک مقصّر صرف و کسی که عامدانه هنجارها و قوانین را زیر پا گذاشته و یک شری که باید از جامعه دفع شود نمی دانیم.در خیلی از این موارد مجرم محصول شرایطی است که خود همان جامعه یا حتی خود شخص بزه دیده برای او رقم زده است.شرایطی از قبیل فقر،سرخوردگی های اجتماعی،توهین،تحقیر،عدم بروز شخصیت فردی،وراثت،محیط آلوده فرهنگی،تحریکات شخص بزه دیده،انگیزه های شرافتمندانه،عدم آگاهی و آموزش و…هزاران مسئله در به وجود آمدن شخصی به نام مجرم دخالت دارد.حال آیا ما در برخورد با این فرد این مسائل را در نظر می گیریم؟آیا وقتی ما با چنین شخصی مواجه می‌شویم که حقی از ما ضایع ‌کرده‌است نمی خواهیم که به اشّد مجازات برسد؟آیا خود ما در آن لحظه محصولی از خشم و نفرت و کینه خود نیستیم؟در دین اسلام مکرر به گذشت و بردباری سفارش شده است.یکی از اصلی ترین شاخصه های پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه طاهرین(ع) همین بردباری و گذشت از دیگران است.گذشت از دیگران نقش پیشگیری مؤثری نیز از ارتکاب جرائم آینده دارد و در تربیت فردی و اجتماعی افراد نیز مؤثر خواهد بود. به علاوه اینکه ترویج روح گذشت در جامعه باعث می شود روان اجتماع آرامش یابد و مردم دائم به دنبال انتقام و گرفتن حق از یکدیگر و تنبیه و تنبه دیگران نباشند.چه اینکه همگان می‌گویند فلانی که از ما نگذشت چرا ما از او بگذریم؟!

یکی از توصیه های دینی صبر،صبر بر معصیت است که اثرات فردی و اجتماعی را به همراه خود دارد.کسی که بر معاصی یا گرفتار شدن در عمل خلافی صبر پیشه می‌کند هر چند که سخت اما در بلند مدت هم باعث شکوفایی استعدادها و توانایی‌های خود و هم باعث اثرات مثبت بر اجتماع می‌گردد.صبر بر معاصی و گناه دیگران یکی از عوامل مؤثر در پیشگیری از جرم است که می توان آن را در زیرمجموعه پیشگیری اجتماعی قرار داد.صبر از بسیاری کینه ها و عقده ها و تجسس های بی ثمر،انتقام و بسیاری از عوامل زمینه ساز جرم جلوگیری کرده و جامعه ای سالم و با نشاط همراه با محیطی سالم را منجر می شود.^[۲۰۵]

گفتار دوم: توصیه به عفت

عفت به معنای برتافتن،نهفتگی و پاکدامنی،پرهیزکاری و پارسایی و احتراز از محرمات خصوصاً از شهوات حرام است.^[۲۰۶] یکی از موکدترین تاکیداتی که در دین مبین اسلام بدان سفارش شده است عفت پیشه کردن و پرداختن به تزکیه و تهذیب نفس است.در احادیث و روایات تأکید زیادی بر نگهداری چشم و گوش و زبان و دیگر اعضاء و جوارح از پرداختن به باطل و نگهداری آن ها از در معرض خطر قرار گرفتن فعل حرام مورد توجه و توصیه بوده است. تمامی اعضاء بدن نیز به همین نسبت در مقابل اعمال خود مسئولند.«إنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُُوادِ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسئولا: گوش و چشم و دل همه مسئولند.»^[۲۰۷] امام (ره) ‌در مورد تزکیه می فرمایند:«تزکیه قبل از تعلیم ‌و تعلم است.یزکیهم.پیغمبر آمده است این ها را تزکیه بکند،نفوس را پرورش بدهد،نفوس را مهیا کند و بعد یُعَلِّمُه الکِتابِ وَالحِکمَه بعد تعلیم کتاب و حکمت بکند.»^[۲۰۸]

از تزکیه به عنوان پالایش درون از شوائب و در نهایت رسیدن به رشد و تعالی انسانی یاد می شود.تزکیه به عنوان بخش اصلی مقصد انبیا الهی و به عبارت دیگر مقصود اساسی تعلیم و تربیت به حساب می‌آید.تهذیب و عفت پیشگی و تقوا مفاهیمی است که در جای جای تعالیم اسلامی به آن ها بر می خوریم. حضرت امام (ره) می فرمایند:«انگیزه بعثت این است که ما را از این طغیان ها نجات دهد و ما تزکیه کنیم خودمان را، نفوس خودمان را مصفا کنیم و نفوس را از این ظلمات نجات دهیم.اگر این توفیق برای همگان حاصل شود،دنیا یک نوری می شود نظیر نور قرآن و جلوه حق.» ^[۲۰۹]

این که به انسان سفارش می شود که از هوای نفس پیروی نکنید و به دنبال گام های شیطان نباشید و اینکه گرامی ترین شما نزد پروردگارتان باتقواترین شما است همه و همه نشان از اهمیت خودسازی و اجتناب از پیروی هوی و هوس دارد.دلیل آن هم این است که هواپرستی ابزار شناخت را از کار می اندارد.نه چشم حقیقت را می بیند و نه گوش حق را می شنود و نه دل درک صحیح دارد.دلیل هواپرستی گرایش به مادیات است و راه رهایی از بند مادیات عفت پیشگی و تقوای الهی است.^[۲۱۰]

امام (ره) انسان را دارای دو نشئه و ساحت می دانند که انسان می‌تواند بنابر اراده و تربیت و تزکیه نفس در هر یک از این ساحت ها قرار بگیرد.ساحت اول نشئه ظاهریه ملکیه دنیویه که بدن و جسم و هر چه که مربوط به عالم مادی و ماده است را شامل می شود و نشئه باطنیه غیبیه ملکوتیه که از عالم دیگر است و نفس او هم مربوط به عالم غیب و ملکوت و دارای درجاتی است به قول مثنوی شریف:

نیمیم ز آب و گل نیمیم زجان و دل نیمیم ز ترکستان نیمیم زفرغانه

ایشان همچنین میل انسان را گاهی بسوی این نشئه و گاهی بسوی آن نشئه می دانند.بسیاری از عوامل در سوق دادن افراد به هریک از این دو ساحت مؤثر است.اگر انسان مشغول امور اولیه زندگی شود و در دنیاپرستی و وابستگی به دنیا کوشش کند دائم ‌در ساحت اول می ماند و پا را از عالم ملکیه دنیویه فراتر نمی گذارد ولی با پرداختن به تربیت نفس و تزکیه روح و عفت و تقواست که انسان به آن ساحت باطنیه سوق پیدا می‌کند.انسان از دیدگاه حضرت امام (ره) اعجوبه ای است که هم می‌تواند از او یک موجود الهی ملکوتی،یا یک موجود جهنمی و شیطانی ساخته شود.همه چیز در درون انسان وجود دارد،از این موجود پیغمبر اکرم (ص) و سایر پیغمبرها محقق شده است و ابوجهل و سایر ابوجهل ها هم هست.حسن و قبح و صلاح و فسادش بستگی به جهات روحی او دارد.^[۲۱۱] به هر صورت این انسان است که با اعمال و انتخاب هایی که در زندگی می‌کند می‌تواند به موجودی خوب و اسوه و یا یک شریر و شیطان صفت تبدیل گردد.