۲-۲۰ پیشینه پژوهش:

در خصوص شناسایی عوامل مؤثر، تحقیقات گسترده‌ای صورت نگرفته است، بااین‌وجود یافته های تحقیقات مرتبط به شرح زیر احصاء شده است:

۲-۲۰-۱: پیشینه فارسی

1. 1. طالب نیا و محمودی (۱۳۸۵) در مقاله‌ای تحت عنوان «بررسی مشکلات پیاده‌سازی بودجه‌ریزی عملیاتی در سازمان‌های دولتی و ارائه راهکارهای لازم جهت کاهش موانع» به مشکلات و موانع پیاده‌سازی بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد پرداختند که عوامل فردی، محیطی و فنی و فرایندی موردبررسی قرار گرفتند.

1. 1. حسن‌آبادی و نجار صراف (۱۳۸۶) در کتاب «مدل جامع نظام بودجه‌ریزی» که اخیراًً مدلی بنام مدل الماس در خصوص بودجه‌ریزی عملیاتی ارائه کرده‌اند درمی‌یابیم که عواملی همچون برنامه‌ریزی، تحلیل هزینه ها، نظارت، کنترل و ارزشیابی(مدیریت عملکرد)، مدیریت تغییر، نظام انگیزش و نظام ‌پاسخ‌گویی‌ به عنوان عناصر و مؤلفه‌های استقرار نظام بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد بشمار می‌روند.

   

1. 1. مرادی و راوند (۱۳۹۱) در مقاله دیگری تحت عنوان « الزامات و موانع بودجه‌ریزی عملیاتی سازمان‌ها بر اساس مدل سه عاملی شه موردمطالعه: شرکت برق منطقه‌ای تهران» سه عامل اختیار، پذیرش و توانایی را موردبررسی قراردادند که بر اساس نتایج آزمون، از بین متغیرهای اصلی، بازدارندگی عامل توانایی، در بیشترین میزان است.

1. 1. 1. مبارکی، هادیان، سالمی، علی زاده و محسنی (۱۳۹۱) در مقاله دیگری تحت عنوان «بررسی هزینه های تمام‌شده خدمات بهداشتی درمانی با بهره گرفتن از بودجه‌ریزی عملیاتی در مرکز بهداشت شهرستان رودان-استان هرمزگان» پرداختند که در این مطالعه مرکز بهداشت شهرستان در دو ردیف بودجه‌ای تحت عنوان برنامه بهداشت شهری و برنامه بهداشت روستایی در نظر گرفته شد. که تهدید بودجه به روش فعلی پاسخگوی نیاز واقعی مرکز بهداشت جهت ارائه خدمات نمی‌باشد، ‌بنابرین‏ استفاده از روش بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد پیشنهاد می‌شود. در این روش نوع و مقدار کمی هر فعالیت مشخص می‌شود سپس بر اساس هزینه تمام‌شده هر فعالیت اعتبار لازم برآورد می‌گردد.

   

1. 1. دانش فرد و شیراوند (۱۳۹۱) در مقاله دیگری تحت عنوان «موانع استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی در حوزه درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» به مطالعه توصیفی داده های موردنیاز طریق پرسشنامه برای شناسایی موانع در شش محور نیروی انسانی، سیستم مدیریت مالی، سیستم اطلاعات مالی، ساختار سازمانی، سیستم ارزیابی عملکرد و الزامات قانونی پرداختند که این مطالعه نشان داد که بین شاخص‌های سیستم اطلاعات مالی، سیستم ارزیابی عملکرد، سیستم مدیریت مالی، ساختار سازمانی، نیروی انسانی و الزامات قانونی با عدم استقرار بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد همبستگی وجود دارد.

1. 1. جعفری، عوض زاده، کشتکار و روشنکار (۱۳۹۱) در مقاله دیگری تحت عنوان «موانع موجود در استقرار سیستم بودجه‌ریزی عملیاتی از دیدگاه مدیران و مسئولان مالی بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز» پرداختند که یافته های پژوهش نشان می‌دهد، کمبود متخصصانی که بتواند بهای تمام‌شده پروژه ها را حساب کند، نبود انگیزه ها و تشویق‌های لازم ‌در زمینه استقرار بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد و کمبود منابع مالی برای استقرار بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد به ترتیب از مهم‌ترین موانع، فردی، سازمانی و محیطی ‌در زمینه استقرار سیستم بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد از دیدگاه مدیران و مسئولان مالی بود.

1. 1. عبدالرحیم رحیمی و همکاران (۱۳۹۱) در مقاله دیگری تحت عنوان به‌کارگیری مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره برای ارزیابی عملکرد و بودجه‌ریزی عملیاتی سازمان‌ها در مدیریت شهری (مطالعه موردی: شرکت‌های آب و فاضلاب) از روش تحقیق توسعه‌ای و توصیفی برای بررسی عملکرد مالی و بودجه‌ریزی ع استفاده کردند که در این پژوهش بر اساس شاخص‌های مالی، بهره‌وری کارکنان، تخصیص منابع و فرایندهای مدیریتی ارزیابی کردند و نهایتاًً بر اساس شاخص‌های فوق پیشنهاداتی برای استقرار بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد پیشنهاد دادند.

1. مشایخی، عبدزاده کنفی و فرجی (۱۳۹۳) در مقاله دیگری تحت عنوانبررسی امکان‌سنجی طراحی و استقرار بودجه‌ریزی عملیاتی در دانشگاه‌های دولتی ایران: (مطالعه موردی دانشگاه تهران) بر لزوم استقرار سیستم بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد با توجه به به‌کارگیری سیستم بها یابی ‌بر مبنای‌ فعالیت تأکید بیشتری کردند و عنوان کردند، از الزامات سیستم بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد شاخص‌های شفاف عملکردی، نظام ارزیابی عملکرد، نظام انگیزشی و ‌پاسخ‌گویی‌ می‌باشد.

۲-۲۰-۲: خارجی

1. 1. ویلووگبای (۲۰۰۲) در پژوهشی دیگر تحت عنوان «اهمیت اندازه‌گیری بودجه ‌بر مبنای‌ عملکرد در دولت و روند مشورتی آن» در این مطالعه یک بررسی الکترونیکی انجام شد که در آن مأموران و کارشناسان بودجه در ۵۰ ایالت موردبررسی قرار گرفتند، سودمندی اطلاعات عملکرد به تصمیم‌گیری در بودجه معمول شد، این پژوهش به دنبال بررسی استفاده از اطلاعات عملکرد در تصمیم‌گیری‌های بودجه شد و انتظار می‌رود که استفاده از اندازه‌گیری عملکرد و ارتباطات بیشتر ‌در مورد نتایج در میان گردانندگان داخلی و خارجی بودجه ترویج می‌یابد.

1. 1. کرین و اٌروک^[۵۶] (۲۰۰۲) در مقاله‌ای تحت عنوان «تأثیر بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد بر عملکرد مالی دولت» به بررسی فرایند بودجه ‌بر مبنای‌ عملکرد در هزینه های فعالیت دولت امریکا پرداختند. در این مطالعه با بهره گرفتن از داده های هیئت‌رئیسه از ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ نشان می‌دهد که بودجه بر مبنای عملکرد حداقل دو درصد از هزینه های دولت را کاهش می‌دهد؛ و این مقاله نیز به روش‌های اجرای بودجه بر مبنای عملکرد در کشورها پرداخت.

1. 1. آندروز^[۵۷] (۲۰۰۴) نشان داده است که امکان اجرا بودجه‌ریزی ‌بر مبنای‌ عملکرد در ایالت‌هایی وجود دارد که در آن‌ ها توانایی حرفه‌ای و کارشناسی برای چنین تغییراتی بیشتر وجود دارد و مقامات و مدیران برای اعمال چنین تغییراتی اختیارات بیشتری دارند و میزان پذیرش تغییر نیز بیشتر است.

1. 1. برنز و لی^[۵۸] (۲۰۰۴) دریافتند که استفاده از شاخص‌های اثربخشی عملکرد، نرخ‌های بهره‌وری در بودجه‌های ایالتی، ارسال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ کمی کاهش‌یافته است. آن‌ ها همچنین دریافتند، در دوره های زمانی که سطوح منابع مالی تغییر کرده، این شاخص‌ها نیز به میزان زیادی بهبودیافته‌اند.

• • درستی اندازه گیری اش چه قدر است ؟

• حال که اندازه گیری دقیق و درست انجام شده نتایج انجام شده تا چه میزان دوام خواهد شد ؟ و اصولاً اگر تحقیق یا تحقیق های مکرر درباره همان فرضیه‌ها و هدف ها انجام شود، آیا نتایج حاصله مشابه با یافته های محقق خواهد بود ؟ اعتبار در اندازه گیری را روایی و قابلیت اعتماد را پایایی اندازه گیری می‌نامند.

۳-۸-۱) اعتبار و رورایی

اعتبار^[۸۹] به معنای صحیح و درست بودن است. مقصود از اعتبار آن است که وسیله اندازه گیری، بتواند خصیصه و ویژگی مورد نظر را اندازه بگیرد. اهمیت اعتبار ار آن جهت است که اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می‌تواند هر پژوهش علمی را بی ارزش و ناروا سازد (خاکی ، ۱۳۸۸). درتحقیق حاضر اقداماتی برای افزایش میزان اعتبار و روایی پرسشنامه انجام شد که خلاصه آن ها به شرح زیر است:

• • ابتدا مطالعات زیادی­ از طریق مطالعه کتابها، پایان نامه ها و مقالات به عمل آمد تا بطورکامل مفاهیم و متغیرهای مهم مورد استفاده در تحقیق و چگونگی اندازه گیری آن ها روشن گردد تا بتوانیم سوالات مناسبی برای بررسی فرضیات طراحی نماییم؛

• • بعد از طراحی سوالات برای اندازه گیری هر متغیر، پرسشنامه ابتدایی دراختیار اساتید راهنما و مشاور قرارگرفت تا اصلاح و تأیید شود؛

• درنهایت پرسشنامه نهایی طراحی و توزیع گردید.

برای محاسبه روایی شیوه های مختلفی وجود دارد از آن جمله می توان به اجرای دوباره (روش باز آزمایی)، روش موازی (همتا) ، روش تصنیف (دو نیمه کردن) ، روش کورد ریچاردسون و ضریب آلفای کرونباخ اشاره کرد.

۳-۸-۲) پایایی

مقصود از پایایی^[۹۰] ابزار اندازه گیری، آن است که اگر خصیصه مورد سنجش را با همان وسیله (یا وسیله مشابه و قابل مقایسه) تحت شرایط مشابه، دوباره اندازه گیری کنیم، نتایج تا چه حد مشابه، دقیق و قابل اعتماد است. وسیله ای متغبر است که بتوان آن را در موارد متعدد به کار برد و در همه موارد نیز نتایج یکسانی تولید کند، اگر روش های اندازه گیری فاقد اعتبار کافی باشد اجرای پژوهش تجربی بی معنا خواهد بود (آذر ، الوانی و دانایی فرد ، ۱۳۸۶). در این پژوهش، برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ^[۹۱] استفاده شده است. این روش برای محاسبۀ هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه یا آزمون هایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می‌کند به کار می رود .

۳-۸-۲-۱) روش آلفای کرونباخ

این روش برای هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه یا آزمون هایی که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می‌کند، به کار می رود و در اینگونه ابزار، پاسخ هر سؤال می‌تواند مقادیر عددی مختلفی را اختیار کند. معمولاً در مقیاس های نگرش سنج، برای سؤالهای آزمون هایی که پاسخ درست و غلط وجود ندارد، هیچ یک از پاسخ ها به خودی خود درست یا غلط نیستند، برای پایایی این گونه سؤالات کرونباخ فرمول زیر را پیشنهاد داده است:

برای محاسبه ضریب آلفای کرونباخ ابتدا باید واریانس نمره های هر زیر مجموعه از سؤالهای پرسشنامه و واریانس کل را محاسبه نمود و سپس با بهره گرفتن از فرمول زیر مقدار ضریب آلفا را محاسبه کرد .

a

اگر ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه بالاتر از ۷/۰ به دست آید، می توان عنوان نمود که پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است؛ اما در صورتی که این ضریب زیر ۷/۰ به دست آید، باید برای تک تک سؤالات پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ را محاسبه نمود و سؤالاتی که ضریب آن ها زیر ۷/۰ به دست آمده است را حذف کرده یا مورد اصلاح قرار داد (سرمد و دیگران ، ۱۳۸۱).

جدول (۳-۲). برونداد نرم افزار SPSS برای محاسبه آلفای کرونباخ پرسشنامه

متغیر

ضریب آلفای کرونباخ

آگاهی

۷۰۵/۰

انگیزه

۷۲۳/۰

سبک زندگی

۸۱۹/۰

عوامل اجتماعی

۸۱۲/۰

ادراک

۸۲۷/۰

ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده در این پژوهش، در یک مطالعه مقدماتی با توزیع ۱۵ پرسشنامه ۸۵۴/۰ محاسبه گردید، که از سطح حداقلی (۷/۰) که توسط نانلی پیشنهاد گردیده بالاتر می‌باشد، ‌بنابرین‏ پایائی پرسشنامه بسیار مطلوب و از روایی بالایی برخوردار است.

۳-۹) روش های آماری مورد استفاده

محقق پس از اینکه تحقیق خود را مشخص کرد و با بهره گرفتن از ابزارهای مناسب داده های مورد نیاز را برآی آزمون فرضیه های خود جمع‌ آوری کرد، نوبت آن رسیده که با بهره گیری از تکنیک‌های آماری مناسب که با روش تحقیق و نوع متغیر ها سازگاری دارد، داده های جمع‌ آوری شده را دسته بندی و تجزیه و تحلیل نماید. در نهایت فرضیه هایی را که تا این مرحله او را در تحقیق هدایت کرده‌اند را، آزمون کند و نتایج علمی مربوطه را استخراج نماید. سرانجام بتواند راه حلی برای پرسشی که تحقیق تلاش سیستماتیک برای به دست آوردن آن دارد، بیابد ( خاکی، ۱۳۸۸). هدف از تحلیل و توصیف در آمار، برای جامعه آماری است که به دو طریق توصیف می شود. یا با سرشماریه کلیۀ عناصر جامعه و محاسبۀ “پارامترها” که در این صورت فنون آماری توصیفی به کار خواهد رفت و یا با بهره گرفتن از تخمین زدن. برای برآورد پارامتر، بخشی از آمار را استنباطی می‌گویند که شامل فنون “تخمین آماری” و “ورود آزمون فرضیه‌ها” می شود. اینکه از کدام طریق تخمین یا آزمون استنباط انجام می‌گیرد به نوع تحقیق بستگی دارد. اگر تحقیق از نوع سوال و صرفاً حاوی پرسش دربارۀ پارامتر باشد از تخمین آماری برای پاسخ به سوالات استفاده می شود و اگر حاوی فرضیه‌ها بوده و از مرحلۀ سوال گذر کرده باشد، آزمون فرضیه‌ها و فنون آماری آن به کار می رود (آذر و مومنی، ۱۳۸۰). در این بخش، توضیحاتی راجب روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات مورد استفاده در این تحقیق اراﺋﻪ می شود.

۳-۹-۱) آزمون کولموگروف- اسمیرنوف

آزمون کولموگوروف – اسمیرنوف، که به افتخار دو آماردان روسی به نامهای ا . ان . کولموگوروف^[۹۲] و ان . وی . اسمیرنوف^[۹۳] ‌به این نام خوانده می شود، روش ناپارامتری ساده­ای برای تعیین همگونی اطلاعات تجربی با توزیعهای آماری منتخب است؛ ‌بنابرین‏ آزمون کولموگوروف – اسمیرنوف، که آن را با KS نشان می‌دهیم، روشی برای همگونی یک توزیع فراوانی نظری برای اطلاعات تجربی است (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۰).

مراحل این ازمون عبارتند از:

1. تعیین فرضیات آزمون

H₀: توزیع مشاهدات با توزیع مشخصی (در این تحقیق توزیع نرمال)، همگون است

H₁: توزیع مشاهدات با توزیع مشخصی (در این تحقیق توزیع نرمال)، همگون نیست

1. محاسبل آمارۀ آزمون

آمارۀ آزمون KS را با نشان می‌دهیم. آمارل ازمون برابر است با حداکثر قدرمطلق تفاضل فراوانی مشاهده نسبس تجمعی از فراوانی نظری نسبی تجمعیف یعنی:

Dn =Maximum| Fe – Fo |

که در آن Fe و Fo به ترتیبی از فراوانی نظری نسبی تجمعی و فراوانی مشاهده شده نسبی تجمعی است.

1. تصمیم گیری

اگر آمارۀ آزمون از مقدار جدول کمتر باشد، فرض صفر پذیرفته و در غیر این صورت رد می شود (آذر و مؤمنی، ۱۳۸۰). در تصمیم گیری بوسیلۀ داده های حاصل از تحلیل ه وسیلۀ نرم افزارهای کامپیوتری، اگر سطح معنی داری آمارۀ مورد نظر از سطح خطا () کوچکتر باشد، فرض در سطح اطمینان فوق رد می شود.

۳-۹-۲) آزمون های تحلیل عاملی تآییدی و اکتشافی

اهدای جایزه “خورشید تابان / جایزه آساهی” در سال ۱۹۸۸سبب شد بانکودل لیبرو بتواند طرح‌ها و تجربه ­های مربوط به خدمات کتابخآن‌های را گسترده‌تر ادامه دهد. در این طرح بیست و دو کتابخانه سیار به صورت آزمایشی راه‌ اندازی شد. این کتابخانه‌ها برای مدارس روستایی، و مناطق دور دست در نظر گرفته شده بود و شامل مجموعه‌ کوچکی کتاب در یک جعبه بود که آموزگار می‌توانست هر روز آن را به کلاس ببرد. این طرح ۱۳مدرسه روستایی در استآن‌های لارا، بولیوار، میراندا و آراگوا را نیز دربرگرفت. طرح دیگری که به برکت این جایزه راه‌ اندازی شد، طرح آموزشی آموزگاران مدارس روستایی برای ارائه‌ خدمات کتابخآن‌های بود. ۴۹ آموزگار و ۱۰ مدیر در ۹ مدرسه‌ی روستایی در استان بولیوار در زمینه‌ی کار کتابخانه روستایی آموزش دیدند. پس از این آموزش، بیش از ۱۰۰ شرکت کننده در ۶ کارگاه آموزشی مختلف که ‌در مورد شیوه­ انتخاب کتاب کودک تشکیل شده بود، شرکت کردند (اشرفی، ۱۳۸۸).

” خواندن چه لذت بخش است!”

پروژه “خواندن چه لذت بخش است” از سوی “بنیاد ترویج خواندن” که سازمانی غیرانتفاعی در کلمبیاست از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ با پشتیبانی دولت کلمبیا به اجرا درآمد و جایزه آساهی را در سال ۱۹۹۵از آن خود کرد. هدف این پروژه، تشکیل شبکه‌ کتابخانه‌های روستایی و کتابخانه‌های سیار در ۱۲۰۰ منطقه ی محروم و دور افتاده‌ کشور بوده است. این پروژه هر سه ماه یکبار، مواد خواندنی مناسبی را در ۴۲۰ هزار مدرسه‌ی دولتی که فرزندان خانواده های کم درآمد در آن‌ ها تحصیل می‌کردند، پخش کرد. ازدیگر فعالیت های این پروژه برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای پدر و مادران، آموزگاران و کتابداران بود. آموزگاران مدارس با شرکت در کارگاه‌های آموزشی که بنیاد ترویج خواندن برگزار می‌کرد و با بهره گرفتن از کتاب‌های راهنما تشویق می‌شدند تا باشگاه‌های کتاب مدارس را به شیوه مؤثری اداره کنند (پایگاه ترویج کتابک، ۱۳۸۸).

“طرح خواندن برای همه”

طرح خواندن برای همه از سوی “مرکز ملی خواندن برای همه” ‌در سال‌ ۱۹۷۷ در مالی آغاز به کارکرد و تا سال ۲۰۰۱ به شکل مرکز خدمات رسانی کتابخآن‌های گسترش یافت. این خدمات در قالب شبکه‌ای از ۶۴ کتابخانه عمومی برای همه‌ گروه‌های سنی است که تمام بخش‌های این کشور فرانسه زبان آفریقایی را پوشش می‌دهد. بیشترکتابخانه‌های این طرح در جوامع دورافتاده‌ی روستایی قرار دارد که دسترسی به آن‌ ها با وسایل ارتباط جمعی مدرن مشکل است. مالی یکی از فقیرترین کشورهای دنیا‌ است، تقریباً ادبیات ملی چاپ شده ندارد. در این کشورتنها چند کتاب فروشی وجود دارد ‌و کتاب بسیار گران است. اعضای طرح خواندن برای همه ازهمان آغاز کار پی‌بردند که ترویج خواندن را باید با کودکان و نوجوانان شروع کرد. از این رو نزدیک به یک سوم از ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ جلد کتاب این طرح را کتاب‌های کودکان تشکیل می‌دهد. کتابداران محلی که در ضمن کار آموزش دیده‌اند، به ترویج‌خواندن در میان کودکان و خانواده‌ آن ها می‌پردازند و فعالیت‌‌ای گوناگونی در ارتباط با کتاب برای کودکان و جوانان ترتیب می‌دهند، مانند ‌قصه‌گویی، نمایش و بازی. افزون براین از سال ۱۹۸۵ کتابداران مجله‌ای با عنوان “کودکان اول” منتشر می‌کنند که این یک کار مشارکتی است. در این نشریه شعرهای کودکان ‌و بزرگسالان منتشر می‌شود و کتابداران به ضبط و حفظ ادبیات شفاهی و سنتی می‌پردازند. این طرح در سال ۱۹۹۲موفق به دریافت جایزه­ی آساهی شد. با توجه ‌به این که بیشترکتابخانه‌های این طرح در مناطق بدون برق قرار دارند، “مرکز ملی خواندن برای همه” تصمیم گرفت پول جایزه ی آساهی را برای درست کردن یک پایگاه اطلاعاتی از طریق کامپیوترهای قابل حمل و نقل هزینه کند. از این راه مجموعه‌ کتاب‌ها را ثبت و اطلاعات را به روز کرد. فعالیت‌های دیگری که اعضای طرح مایل‌اند انجام دهند، برق‌رسانی به کتابخانه‌ها هنگام شب با انرژی خورشیدی است. طرح خواندن برای همه، در زمانی کوتاه و کار زیاد توانست شبکه‌ای توانا و کارآمد از کتابخانه‌ها درست کند که تأکید اصلی کار آن‌ ها بر ترویج خواندن است. اهداف “مرکز ملی خواندن برای همه” برای افزایش شمار کتاب‌های کودکان در مجموعه ها، تلاش برای چاپ کتاب کودکان و ضبط و حفظ مطالب به زبآن‌های محلی مالی می‌تواند الگوی خوبی برای کشورهای در حال توسعه باشد (پایگاه ترویج کتابک، ۱۳۸۸).

“طرح کتابخانه برای کودکان فقیر”

طرح کتابخانه کودک وابسته به “جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک”^[۴۳] در هندوستان در سال ۱۹۸۳ آغاز به کار کرد. زنده یاد شری شانکار پیلای بنیادگذار این انجمن و صندوق کتاب‌های کودکان دردهلی نو بوده است. اعضای این انجمن نخست داوطلبانه ۹ کتابخانه در خانه های خود درست کردند. اعضا کتاب‌ها را می‌خریدند یا از ناشران هدیه می‌گرفتند. این طرح رفته رفته گسترش پیدا کرد تا این که یک “انبار کتاب” در دهلی نو بنیاد نهاده شد. بدین ترتیب برای داوطلبانی که در دیگر مناطق کشور در شهرهای بزرگ و کوچک و روستاها کتابخانه تأسيس می‌کردند، کتاب فرستاده می‌شد. به هر کتابدار داوطلب کیفی با ۱۵۰ تا ۲۰۰ عنوان کتاب، یک تخته، یک دفتر ثبت و تقویم برای کودکان داده می‌شد. به کودکان تهی‌دست ماهیانه حق عضویت اندکی پرداخت می‌شد تا‌ آن ها تشویق شوند در فعالیت‌های مختلفی‌که در کتابخانه انجام می‌شود شرکت کنند، مانند قصه گویی، داستان‌خوانی، مسابقه کتابخوانی، بازی‌های چیستانی، نقاشی، نمایش و دیدار با نویسندگان وتصویرگران. همراه با گرفتن کتاب، خوانندگان جوان یک تقویم و یک کارت دریافت می‌کردند واز آن‌ ها خواسته می‌شد نظرشان را درباره‌ کتاب‌هایی که خوانده‌اند روی کارت بنویسند. آن‌ ها باید نویسنده، تصویرگر و ناشر مورد علاقه‌ خود را برای جوایز دو سالانه‌ی گزیده کودکان که از سوی “جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک” برگزار می‌شود، انتخاب کنند. “جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک” همچنین کتاب‌های توصیه شده‌ کتابداران را به عنوان جایزه به کودکان خواننده هدیه می‌کرد. تشکیل کارگاه‌های آموزشی و دادن جایزه به کتابداران داوطلب نیز بخش مهمی از اجرای طرح بود. این طرح در سال ۱۹۹۱ جایزه­ی آساهی را به خود اختصاص داد. “جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک” با دریافت این جایزه نقدی توانست کتاب‌های بیشتری بخرد و کتابخانه‌های جدیدی برای کودکان در مناطق فقیرنشین، روستا‌ها و بخش کودکان در بیمارستان ها در دهلی راه‌اندازی‌کند. اکنون “جامعه ی نویسندگان و تصویرگران کودک” بیش از ۲۵ هزارکتاب به زبآن‌های هندی در ۷۰ کتابخانه کودکان در سراسر هندوستان راه‌اندازی ‌کرده‌است. با توجه به توان بالقوه گسترش این طرح و نیاز به کتاب بیشتر برای کودکان، “جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک” در نظر دارد کتابخانه‌های بیشتری در روستاها و مناطق حاشیه‌ای شهرها و بخش کودکان در بیمارستآن‌های دهلی ایجاد کند.”جامعه‌ نویسندگان و تصویرگران کودک” همچنین در نظر دارد در پارک‌های محلی کودکان نیز کتابخانه بسازد (پایگاه ترویج کتابک، ۱۳۸۸).

شناسایی منابع مورد نیاز برای انجام هر کدام از فعالیت‌ها و خصوصیات هر کدام از منابع

در این مرحله با توجه به هدف هزینه های تعریف شده و یا خروجی های سیستم، منابع مورد نیاز برای انجام هر کدام از فعالیت‌ها مشخص می‌گردد. از جمله نوع منابع، حجم منابع بر حسب هر کدام از خروجی ها، منابع مورد نیاز مستقیم و غیر مستقیم، ماهیت منابع (ثابت و متغیر) مورد نیاز بر حسب هر کدام از اهداف هزینه و درجه تغییر پذیری منابع با توجه به اهداف هزینه تعیین می‌گردد.

تعریف و شناسایی محرک منابع

منظور از محرک منابع عاملی است که ارتباط بین منابع مصرف شده و هدف هزینه را بر حسب هر کدام از منابع مشخص می‌کند. محرک منابع تعیین کننده رابطه علّی بین منابع مصرف شده و حجم و یا تعداد هدف هزینه می‌باشد و با بهره گرفتن از محرک منابع می توان حجم منابع استفاده شده را به هدف هزینه نسبت داد. به عنوان مثال میزان استفاده هر کدام از واحدهای عملیاتی و اداری از تأسیسات یک فرودگاه بر اساس مبنای متراژ فیزیکی آن می‌باشد که بر این اساس هر چه متراژ فیزیکی بیشتر باشد، میزان استفاده نیز بیشتر خواهد بود.

عملیات هزینه یابی در مراکز فعالیت

با توجه به منابع مورد نیاز برای انجام هر فعالیت در این مرحله باید هزینه منابع مورد نیاز برای انجام فعالیت‌ها را شناسایی کرد. عملیات هزینه یابی با توجه به نوع اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیری متفاوت می‌باشد و می توان عملیات جمع‌ آوری هزینه ها را از سطح بسیار جزئی تا سطح کلی جمع‌ آوری کرد که این موضوع بیشتر به هدف هزینه بستگی دارد. در صورتی که هدف هزینه در یک سازمان واحد باشد و کلیه منابع مورد نیاز برای انجام یک هدف تخصیص یابند نیازی به جزئیات هزینه نمی باشد. به عنوان مثال اگر در یک فرودگاه صرفا خدمات نشست و برخاست هواپیما انجام می شود. و هدف ما از طراحی سیستم جمع‌ آوری اطلاعات برای محاسبه بهای تمام شده باشد دیگر نیازی به تفکیک و ریز هزینه ها نمی باشد اما اگر در یک فرودگاه کلیه خدمات فرودگاهی وجود دارد و هر خدمت شرایط و ویژگی‌های خاص مربوط به خود را دارد، نیاز است تا ابتدا ویژگی‌ها و شرایط خاص هر خدمت شناسایی شده و سپس با توجه به هر ویژگی، عملیات هزینه یابی انجام شود تا هزینه های خاص هر خدمت مشخص گردد. برای انجام عملیات هزینه یابی با توجه به طول دوره مورد نظر می توان به دفاتر مالی و حسابداری هر فرودگاه مراجعه نمود تا هزینه ها به تفکیک طبقه بندیهای انجام شده شناسایی گردد.

تعریف و شناسایی محرک‌های هزینه بر حسب مراکز فعالیت

محرک‌های هزینه دقیقا عملیات مشابه محرک‌های منابع را انجام می‌دهند با این تفاوت که محرک هزینه عامل ارتباط دهنده بین هزینه های ایجاد شده در مراکز هزینه و هدف هزینه می‌باشد. به عنوان مثال اگر بخواهیم سهم برج مراقبت یک فرودگاه را از هزینه های مربوط به تأسیسات آن مشخص نماییم از مبنای متراژ فیزیکی استفاده کرده و بر این اساس هزینه های تأسیسات به واحد برج مراقبت تخصیص داده می شود.

محرک فعالیت نشان دهنده تقاضا برای فعالیت ها با توجه به هدف هزینه است و برای انتخاب محرک فعالیت باید اصول زیر در نظر گرفته شود.

قاعده اول : از محرک‌های فعالیت‌هایی استفاده شود که با نوع فعالیت مطابقت داشته باشد. مبناهای هزینه که برای تسهیم هزینه ها استفاده می‌شوند باید بتواند ارتباط علی بین مصرف فعالیت‌ها و هدف هزینه را تعیین کند. مثلا اگر در انتخاب محرک فعالیت برای تخصیص هزینه های تأسیسات فرودگاه به هر بخش از مبنای “تعداد کارمندان” استفاده گردد، این مبنا نمی تواند به طور صحیح نشان دهنده فعالیت‌های مصرف شده در واحد تأسیسات باشد. بلکه برای تسهیم درست هزینه ها باید از مبنا “متراژ فیزیکی مربوط به هر بخش” استفاده کرد. چون هزینه های واحد تأسیسات بیشتر با متراژ فیزیکی هر بخش ارتباط دارد نه با تعداد کارمند.

قاعده دوم : محرک‌های هزینه باید به طور واقعی با فعالیت‌هایی که مصرف می شود ارتباط داشته باشد. از آنجا که محرک هزینه در تخصیص هزینه ها نقش اصلی را ایفاء می‌کند، ‌بنابرین‏ محرک هزینه انتخاب شده باید هزینه منابعی که برای انجام فعالیت‌ها مصرف می شود، را تعیین کند.

قاعده سوم : تعداد محرک‌های هزینه باید به طور بهینه انتخاب شود. انتخاب محرک هزینه باید طوری باشد که بتوان با استفاده ازآن هزینه های سربار را با بهره گرفتن از آن و تا حد زیادی به هدف هزینه تخصیص داد. از طرف دیگر انتخاب زیاد مبناهای هزینه علاوه بر اینکه جمع‌ آوری اطلاعات را با مشکل مواجه می‌کند، باعث عدم کارایی مدل خواهد شد.

قاعده چهارم : محرک‌های هزینه باید طوری انتخاب شود که باعث بهبود عملکرد فعالیت‌ها گردد. از مبناهای فعالیت معمولا به ‌عنوان معیارهای سنجش عملکرد استفاده می شود. ‌بنابرین‏ محرک‌های هزینه ای که برای تسهیم هزینه ها استفاده می شود، باید باعث بهبود عملکرد فعالیت‌ها شود.

قاعده پنجم : از محرک‌های هزینه ای استفاده شود که معیار سنجش هزینه آن ها درسیستم وجود داشته باشد. محرک‌های هزینه فعالیت‌ها بر حسب نوع آن ها معمولا از معیارهای سنجش هزینه متفاوت استفاده می‌کنند. ‌بنابرین‏ باید محرکهایی انتخاب گردد که اطلاعات هزینه ای آن ها درسازمان وجود داشته باشد.

عملیات تخصیص هزینه های غیر مستقیم به هدف هزینه

با توجه به اینکه هزینه های مربوط به هر هدف هزینه صرفا هزینه های مستقیم نمی باشد. ‌بنابرین‏ باید با در نظر گرفتن هدف هزینه، هزینه های غیر مستقیم و هزینه های مربوط به بخش‌های جانبی را بر حسب محرک منابع به هدف هزینه اختصاص داد تا بر این اساس کل هزینه های مربوط به هر هدف هزینه مشخص گردد. به عنوان مثال در صورتی که هدف هزینه محاسبه بهای تمام شده خدمات ناوبری در یک فرودگاه باشد، می بایست علاوه بر هزینه های مستقیم مربوط به آن که عمدتاً هزینه های ایجاد شده در سطح دسته خدمات می‌باشد، سهم هزینه ای هر پرواز از هزینه های جانبی نظیر استهلاک دستگاه های ناوبری و همچنین هزینه های تخصیصی از طرف بخش‌های ستادی شرکت به فرودگاها و نهایتاً پرواز محاسبه شده تا بر این اساس سهم هزینه ای (هزینه های مستقیم و غیر مستقیم)آن محاسبه شود. برای انجام عملیات تخصیص هزینه اصول زیر را باید در نظر گرفت:

قاعده اول: تخصیص هزینه فعالیت‌های نگهداری (هزینه های سطح فرودگاه) به فعالیت‌هایی که از آن ها منتفع می‌شوند. از آنجا که هزینه های نگهداری قابل تخصیص به یک خدمت خاص نمی باشند. ‌بنابرین‏ باید با بهره گرفتن از مبناهای منطقی و مناسب، این هزینه ها به فعالیت‌ها تخصیص یابد.

قاعده دوم :برای تخصیص دقیق هزینه ها به فعالیت‌ها باید تا حد امکان فعالیت‌ها را آنالیز و تحلیل کرد تا تخصیص هزینه ها واقعی تر انجام شود. با توجه به اینکه تخصیص دقیق هزینه ها در سیستم ABC می‌تواند کمک زیادی به محاسبه هزینه های خدمات داشته باشد. ‌بنابرین‏ باید تا حد امکان فعالیت‌ها به هدف هزینه مربوط به خود تخصیص داده شوند. برای این منظور ردیابی و شناسایی دقیق فعالیت‌ها بسیار مهم می‌باشد.

– معیارهای سنتی نظیر کارایی هزینه و مطلوبیت ممکن است باعث فشار آمدن به مدیران در جهت توجه به نتایج کوتاه مدت شده و در نتیجه هیچگونه حرکتی به سمت بهبود صورت نگیرد.

– شاخص های مالی گزارش دقیقی درباره هزینه فرآیندها، محصولات و مشتریان نمی دهند و تنها بر فرایند کنترل بخشی به جای کل سیستم تأکید دارند.

-شاخص های مالی قادر به تشخیص هزینه های کیفی به شکل دقیق و مناسب نیستند و تنها تولید بیشتر را تشویق می‌کند.

نواقص و کمبودهای سیستم های سنتی ارزیابی عملکرد به انقلابی در مدیریت عملکرد منجر شده است. به طوری که محققان و کاربران به سمت خلق سیستم هایی حرکت کرده‌اند که اهداف و محیط فعلی را مورد توجه قرار دهند و بدین ترتیب فرآیندهای متعددی برای استفاده سازمان های مختلف ایجاد گردید. همچنین چارچوب های بسیاری برای پشتیبانی فرآیندها پیشنهاد شد که هدف اینگونه چارچوب ها کمک به سازمان ها برای ارزیابی دقیق عملکردشان است.

دیدگاه مدرن، آموزش، رشد و توسعه ظرفیت های ارزیابی شونده، بهبود و بهسازی افراد و سازمان و عملکرد آن، ارائه خدمات مشاوره ای و مشارکت عمومی ذینفعان، ایجاد انگیزش و مسئولیت پذیری برای بهبود کیفیت و بهینه سازی فعالیت و عملیات را هدف قرار می‌دهد و مبنای آن شناسایی بهتر دارایی های سازمانی از جمله دارایی نامشهود و نقاط ضعف و قوت و تعالی سازمانی است. خاستگاه این دیدگاه مقتضیات معاصر بوده و به ارزیابی سیستمی عملکرد با بهره گرفتن از تکنیک ها و روش های جدید، توسعه پیدا می‌کند. حوزه تحت پوشش اندازه گیری عملکرد می‌تواند سطح کلان یک سازمان، یک واحد، یک فرایند و یا کارکنان باشد.

۲-۹-۳ فرایند ارزیابی عملرد

هر فرآیندی شامل مجموعه ای از فعالیت ها و اقدامات با توالی و ترتیب خاص منطقی و هدف دار می‌باشد. در فرایند ارزیابی عملکرد نیز هر مدل و الگویی که انتخاب شود، طی مراحل و رعایت نظم و توالی فعالیت های ذیل ضروری می‌باشد:

– تدوین شاخص ها و ابعاد و محورهای مربوطه و تعیین واحد سنجش آ«ها

– تعیین وزن شاخص ها، به لحاظ اهمیت آن ها و سقف امتیازات مربوطه

– استاندارد گذاری و تعیین وضعیت مطلوب هر شاخص

– سنجش و اندازه گیری از طریق مقایسه عملکرد واقعی پایان دوره ابتدایی با استاندارد مطلوب از قبل تعیین شده

– استخراج و تحلیل نتایج

۲-۱۰ پیشینه تحقیق

پژوهش های داخلی:

شجاعی و باغبانیان ۱۳۸۸ در مطالعه ای موردی به بررسی ارتباط سرمایه فکری و عملکرد سازمانی صنعت بانکداری ایران پرداختند. ایشان برای هدایت این تحقیق از پرسشنامه روان سنجی معتبری استفاده نمودند که نسخه اصلی آن اولین بار در کانادا تهیه اجراشد بود. در تحقیق مذکور برای اکتشاف عوامل و بسط گویه های پرسشنامه از روش تحلیل مؤلفه‌ های اصلی( PCA) و روابط خطی ساختاری ( LISREL) استفاده گردید. مدل برآورد شده نهایی ایشان، بیانگر اثرگذاری مثبت هریک از اجزای سرمایه فکری بر عملکرد سازمانی و صنعت بانکداری بوده است ( شجاعی و باغبانیان، سال ۱۳۸۸).

فطرس و بیگی در تحقیق تجربی خود به آزمون و بررسی سه مؤلفه‌ سرمایه فکری یعنی، سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری و روابط داخلی آن ها در دو بخش صنعت بانکداری ( دولتی و خصوصی) ایران پرداختند. ایشان برای گردآوری داده های تحقیق خود از پرسشنامه استفاده نمودند. همچنین برای اکتشاف سازه‌ها و بسط گویه های پرسشنامه، روش تحلیل مؤلفه‌ های اصلی (PCA) و روابط خطی ساختاری ( LISREL) به کار گرفتند. متد های برآورد شده نهایی در این تحقیق، بیان کننده تفسیری از واریانس عملکرد در زمینه صنعت بانکداری ایران است که می‌تواند پیش درآمد مناسبی برای تحقیقات آتی در دیگر زمینه ها باشد. نتایج پژوهش مذبور بر این دلالت دارد که در بانکداری خصوصی، بالاترین میزان اثر گذاری به ترتیب مربوط به سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری است. با این تفاوت که سرمایه انسانی و سرمایه مشتری در بخش خصوصی و سرمایه ساختاری در بخش دولتی در مقایسه با بخش دیگر اثرگذاری بیشتری بر عملکرد دارند ( فطرس وبیگی، سال ۱۳۸۹).

در تحقیقی دیگر، محمدی پیراسته و همکاران به دنبال شناسایی نقش مؤلفه‌ های سرمایه فکری ( سرمایه ارتباطی، انسانی و ساختاری) بر بهره وری صنعت بانکداری در استان گیلان برآمدند. روش تحقیق ایشان از نوع توصیفی، کاربردی و مبتنی بر مدل معادلات ساختاری بود. جامعه مورد مطالعه این تحقیق ۱۹۰۰ نفر از کارکنان بانک های استان گیلان بود که از میان آن ها ۲۲۰ نفر با انتخاب شدند. ابزار تحقیق، پرسشنامه ای با دو بخش بود که پایایی هریک از پرسشنامه های سرمایه فکر و بهره وری، از طریق آلفای کرونباخ محاسبه گرددی. ‌بر اساس یافته های این تحقیق، بین سرمایه فکری و بهره وری کارکنان صنعت بانکداری رابطه قوی و معناداری وجود دارد و همه ابعاد سرمایه فکری به طور مثبت و معنی داری بر بهره وری تاثیر دارند و از میان عناصر سرمایه فکری، سرمایه مشتری بیشترین تاثیر را بر بهره وری دارد ( محمدی پیراسته، سال ۱۳۹۰)

نمازی و ابراهیمی تاثیر سرمایه های فکری و اجزای آن بر ارزیابی عملیات مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران را برای دوره ای زمانی سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ و یا انتخاب بررسی نمودند. ایشان در تحقیق خود نسبت بازده ی حقوق صاحبان سهام، نسبت بازده ی دارایی ها و سود هر سهم به عنوان شاخص‌های عملکرد در نظر گرفتند. در این پژوهش محققان برای آزمون فرضیه های خود از روش آماری « داده های ترکیبی» استفاده کردند. نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه های این پژوهش، با بهره گرفتن از مدل پالیک بیانگر آن بود که حتی پس از کنترل اندازه ی شرکت و ساختار بدهی، بین سرمایه فکری با عملکرد مالی شرکت رابطه یمثبت و معنی داری وجود دارد. افزون بر این، آزمون فرض آماری نشان داد که میان کارایی سرمایه ی به کار گرفته شده و کارایی سرمایه انسانی با سود هر سهم نیز رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد، اما رابطه ی میان کارایی سرمایه ی ساختاری با سود هر سهم مثبت و بی معنی است ( نمازی و ابراهیمی، سال ۱۳۹۰)

پژوهش های خارجی:

در ۱۹۹۸ به دنبال دارایی های دانشی سازمان، بونتیس چارچوبی جامع به اضافه یک بررسی مقدماتی که از هر دو جنبه علمی و تجربی، اجزاری سرمایه فکری و اثرات آن بر عملکرد سازمان را به آسانی قابل فهم می کرد، پیشنهاد کرد. در این پیشنهاد و مطالعات بعدی، ساختاری سرمایه فکری به سه جزء سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری ( معرف سرمایه سازمانی مطالعه ادوینسون و مالون در ۱۹۹۷) و سرمایه ارتباطی ( معرف سرمایه مشتری مطالعه بونتیس) تقسیم می شد ( بونتیس، سال ۱۹۹۸).

بررسی نتایج مقدماتی بونتیس چندین مفهوم پایدار برای مطالعات بعدی فراهم آورد. این مدل مکررا برای نمونه داده های جدید به کاربرده شد به همین علت شرط علمی تکرار پذیری را تقویست می‌کند. همچنین ویژگی وابسته بقراین بودن ( به خصوص در صنعت) و رابطه بین سرمایه فکری و عملکرد سازمانی را مستحکم تر می‌کند ( هونگ و چانگ، سال ۲۰۰۵).