1. 1. بانک عثمانی: اصولاً یک بانک انگلیسی بود که از محل سرمایه مشترک فرانسه و انگلیس از اواسط قرن نوزدهم ‌در سال‌ ۱۸۵۶ در کشور ترکیه تأسيس شد و در سال ۱۳۰۱ تصمیم گرفت در تهران و همدان و کرمانشاه به مرور شعبه بازنماید و در اواخرسال ۱۳۳۴ به فعالیت خود در ایران خاتمه داد.

1. بانک روس و ایران: در سال ۱۳۰۵ از طرف اتحاد جماهیر شوروی و به منظور تسهیل مبادلات بازرگانی بین دو کشور درایران تأسيس گردید و سهام آن متعلق به دولت شوروی بود(بهمنی و بهمند،۱۳۸۶).

۲-۲-۳ منابع مالی بانک‌ها

عملیات بانکی به دو صورت امور ریالی و ارزی انجام می­پذیرد و عملیات ریالی خود به بخش‌های منابع و مصارف و خدمات تقسیم می‌گردد. ترازنامه تلفیقی سیستم بانکی در واقع بیانگر منابع و مصارف بانک است. ستون دارایی­ ها نشانگر مصارف بانک­ها بوده و بیان کننده این است که بانک‌ها وجوه خویش را به چه مصارفی می­رسانند. درستون دیگر ترازنامه بدهی بانک­ها بوده و بیانگر این است که توسط بانک، دولت و یا اشخاص حقیقی و حقوقی تحت عناوین گوناگون و به منظورهای مختلف نزد بانک‌ها نگهداری می­نمایند. در ترازنامه سیستم بانکی منابع مالی بانک‌ها (بدهی­ها) از مجموع سپرده ­ها و وجوه بخش خصوصی، حساب سرمایه، وام­ها و اعتبارات دریافتی ازخارج و سپرده ­های ارزی، ودیعه ثبت سفارش کالای بخش خصوصی، پیش­پرداخت اعتبارات اسنادی بخش دولتی و سایر تشکیل شده است(جمشیدی، ۱۳۹۰).

سپرده ­ها و وجوه بخش دولتی عبارت ‌از کلیه وجوهی است که توسط دولت یا شرکت‌های وابسته به دولت نزد بانک­ها به صورت سپرده تودیع می­ شود. سپرده ­ها و وجوه بخش دولتی از دو جزء دولت و شرکت­ها و مؤسسات دولتی تشکیل شده است در اقتصاد ایران سپرده ­ها وجوه دولتی تحت تاثیر مخارج جاری و عمرانی دولت قرار دارند. هر چه حجم مخارج جاری دولت افزایش یابد در نتیجه سپرده ­ها و وجوه دولتی به عبارت بهتر خالص بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی افزایش می­یابد. در نتیجه با افزایش سپرده ­ها و وجوه دولتی منابع مالی بانک­ها افزایش می­یابد و برعکس. مخارج عمرانی برعکس مخارج جاری به جای ماهیت آن (سرمایه ­گذاری) اثر کاهنده بر منابع مالی بانک‌ها دارد به عبارتی با افزایش مخارج عمرانی منابع مالی بانک‌ها کاهش می‌یابد(سمیرمی، ۱۳۸۸).

۲-۲-۴ تجهیز منابع مالی

۲-۲-۴-۱ روش­های تجهیز منابع

۲-۲-۴-۱-۱ تجهیز منابع در بانک­داری سنتی

1. 1. سپرده ­های جاری( حساب جاری)

1. 1. سپرده ­های پس­انداز( حساب­های پس­انداز)

1. سپرده ­های ثابت(مدت­دار)

در این سیستم بین بانک و سپرده­گذار یک رابطه مستقیم وجود دارد که این ارتباط مستقیم مبتنی بر رابطه بستانکار و بدهکار ویا دائن و مدیون است. با این تفاوت که سپرده ­های جاری در حساب جاری نگهداری و برای مشتری یک عندالمطالبه محسوب می­گردد و بازپرداخت آن در هر زمانی بنا به تقاضای مشتری از جانب بانک الزامی است.

‌در مورد سپرده ­های پس­انداز و ثابت نیز ضمن آن که رابطه دائن و مدیون وجود دارد، در اخذ سپرده و یا طبق عرف و معمول، رقم از قبل تعیین شده­ای تحت عنوان بهره(ربا) به آن تعلق ‌می‌گیرد که از دیدگاه فقه اسلامی چون این رقم اخیر بر روی قرض پرداخت شده است، ربای قرضی محسوب و از نظر شرعی حرام است(رمضانی، ۱۳۸۵).

۲-۲-۴-۱-۲ تجهیز منابع در بانک­داری اسلامی

قانون عملیات بانکی بدون ربا توسط مجلس شورای اسلامی در شهریور سال ۱۳۶۲ تصویب و از ابتدای سال ۱۳۶۳ به مورد اجرا گذاشته شد. طبق ماده سوم از فصل دوم قانون عملیات بانکی بدون ربا تحت عنوان “تجهیز منابع پولی” مقرر شده است که، بانک­ها می ­توانند تحت هر یک از عناوین ذیل به قبول سپرده مبادرت نمایند:

1. 1. حساب سپرده ­های قرض­الحسنه(شامل: حساب قرض­الحسنه پس­انداز و حساب قرض­الحسنه جاری)

1. حساب سپرده ­های مدت­دار(شامل: حساب سپرده ­های کوتاه مدت و حساب سپرده ­های بلندمدت)

الف. ۱)حساب سپرده ­های قرض­الحسنه( پس­انداز)

با توجه به دستورالعمل­های صادره از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سپرده جاری در حقیقت مانند نظام گذشته بوده و بانک­ها در قبال این سپرده ­ها، خدمات بانکی مربوطه را در اختیار صاحب حساب می­گذارند. در ماده چهارده از فصل دوم” قانون عملیات بانکی بدون ربا” مقرر شده است که بانک­ها مکلف به بازپرداخت اصل سپرده ­های حساب جاری و حساب پس­انداز قرض­الحسنه می­باشند.

استرداد سپرده ­های قرض­الحسنه، اعم از جاری یا پس­انداز بر ذمه بانک ‌می‌باشد و بانک­ها مکلفند عندالمطالبه اصل سپرده ­های قرض­الحسنه را مسترد نمایند. ‌به این­گونه سپرده ­ها هیچ­گونه سودی تعلق نمی­گیرد و جزء منابع بانک حساب می­ شود. بانک­ها می ­توانند بدون تعهد و یا شرط قبلی با امتیازات و جوائزی را به منظور جذب و تجهیز سپرده ­های قرض­الحسنه پس­انداز به دارندگان این نوع سپرده ­ها اعطا نمایند.

الف. ۲)حساب سپرده ­های قرض­الحسنه( جاری)

این سپرده یکی از اجزاء مهم تشکیل دهنده منابع پولی بانک به شمار می­رود، زیرا این­گونه سپرده ­ها به دلیل نقل و انتقالات آن به­وسیله چک، نه تنها در شناسایی به عموم مردم تأثیر به­سزایی دارد بلکه به دلیل هزینه بر هزینه­بر نبودن این نوع سپرده ­ها استفاده از آن­ها در اعطاء تسهیلات کوتاه­مدت می ­تواند درآمدهای قابل توجه برای بانک ایجاد نماید.

ب. حساب سپرده ­های سرمایه ­گذاری(مدت­دار)

در سپرده ­های سرمایه ­گذاری مدت­دار، بانک دربه­کارگیری منابع حاصل در فعالیت­های اقتصادی سودآور، وکیل سپرده­گذاران ‌می‌باشد و نه تنها بازپرداخت اصل مبلغ سپرده­گذاری شده را تعهد می­ کند، بلکه باید منافع حاصل از عملیات بانکداری(اعطای اعتبارات و تسهیلات) را ‌بر اساس قرارداد منعقده، متناسب با مدت و مبلغ سپرده­گذاری، پس از کسر حق­الوکاله بانک­ها تقسیم نمایند. حداقل و حداکثر حق­الوکاله بانک بابت به کارگیری سپرده ­های سرمایه ­گذاری توسط شورای پول و اعتبار تعیین می­گردد. ‌بنابرین‏ گرچه بانک می ­تواند قبل از مشخص شدن میزان سود قطعی، نرخی را تحت عنوان نرخ سود علی­الحساب برای این نوع سپرده ­ها تعیین و در مقاطع زمانی مشخص پرداخت نماید، ولی به هیچ وجه نباید این نرخ از جانب بانک نرخ قطعی محسوب شود. این سپرده ­ها به سپرده­ کوتاه­مدت عادی که موجودی آن­ها قابل تغییر ‌می‌باشد و سپرده کوتاه­مدت ویژه و سپرده ­های یک­ساله تا پنج­ساله که معمولا مبلغ آن­ها طی دوره­ تعهد شده ثابت است، تقسیم می­شوند(جمشیدی، ۱۳۹۰).

۲-۲-۴-۲ تجهیز منابع پولی در نظام بانکی ایران

تجهیز منابع پولی در ایران با توجه به قوانین بانکداری اسلامی به دو صورت انجام ‌می‌گیرد: